Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dədə Qorqud ● 2015/I
Dədə Qorqud ● 2015/I 147 dildə yazmış və bununla da o, ağır elmi fikirlərin sadə şəkildə ifadə olunmasının mümkünlüyünü əyani şəkildə ortaya qoymuşdur. Müəllif özündən əvvəl Oğuznamə ilə bağlı həm Azərbaycanda, həm də dünyada aparılmış tədqiqatlardan bəhrələnmiş, zəngin qaynaqlar əsasında möv- zunu obyektiv şəkildə öyrənməyə müvəffəq olmuşdur. Qeyd etməliyik ki, Ə.Əsgər müraciət etdiyi qaynaqlara yaradıcı yanaşmış, yeri gəldikcə, öz tənqidi mülahizələrini söyləməkdən çəkinməmişdir. “Oğuznamə yaradıcılğı” əsərinin ən böyük məziyyətlərindən biri də odur ki, müəllif dilçiliklə bağlı tədqiqat aparan araşdırıçıların marağına səbəb ola bi- ləcək bir sıra problemlər qaldırmışdır. Oğuzlarla türkmanları bir etnos olaraq differensillaşdıran müəllif türkmanların etnik tərkibinə nəzər salmışdır. Onların tərkibinə oğuzlardan əlavə, qıpçaq, karluk, uyğur və başqalarından da müəyyən qrupların qatılmasına diqqət yetirmişdir. Ardınca “oğuz qrupu” adı ilə təqdim olunan dillərdə qıpçaq, karluk, uyğur dil ünsürlərinin varlığına əsaslanaraq, on- ların “oğuz” deyil, “türkman qrupu” adlandırılmasını təklif etmişdir. Beləliklə, yalnız bu məsələni qeyd etməklə qalmamış, onu əsaslandırmağa çalışmış və fik- rimizcə, məqsədinə nail olmuşdur. Bundan əlavə, kitabın mühüm bir hissəsi türk-oğuz tayfaları ilə bağlı mə- lumatlara həsr olunmuşdur. Burada tədqiqatçı bir sıra etnonimlərin – töles, niqü, türqiş, kibir, padar və s. haqqında geniş təhlillər aparmışdır. Həm bu etnonim- ləri, həm də onların bağlı olduqları yer adlarını – etnotoponimləri müasir adları ilə müqayisəli şəkildə şərh etmişdir (1, 35-40). Bütün deyilənlərdən görünür ki, bu əsər yalnız ədəbiyyatşünaslar, folklor- şünaslar üçün deyil, dilçilər, xüsusən onun ən az öyrənilən sahələrindən biri – onomastika ilə məşğul olan tədqiqatçılar və bütövlükdə türkoloqlar üçün dəyərli bir mənbə kimi həmişə diqqət mərkəzində qalacaqdır. Bir məsələ haqqında isə ayrıca bəhs etməyi lazım bilirik. Məlumdur ki, məşhur alim Əhməd Cəfəroğlu (1899-1975) Türkiyəni 1940-1951-ci illərdə qa- rış-qarış gəzərək, çoxsaylı folklor materialları toplamış və onları doqquz kitabda nəşr etdirmişdir. Həmin silsilədən “Anadolu elləri ağızlarından dərləmələr. Van, Bitlis, Muş, Karaköşə, Əskişəhir, Bolu ve Zonquldaq elləri ağızları”(2) kitabın- da Türkiyənin Zonquldaq mahalında yaşayan Ayşə Sülinin dilindən toplanan “Bol Börək” nağıl variantı da vardır. Həmin nağıl variant tərəfimizdən Azərbay- can dilinə uyğunlaşdırılaraq, 2006-cı ildə “İki dastan” adlı kitabda (4,60-65) nəşr edilmişdir. “Bol Börək” nağıl variantı oxuculara təqdim edilərkən, bu mate- rial müəyyən qədər təhlilə cəlb edilmiş, onunla “Dədə Qorqud”dakı “Qambürə- nin oğlu Bamsı Beyrək boyu” arasında müqayisələr aparılmışdır. O zaman “Bol Börək” nağıl variantının dastandakı üçüncü boydan xeyli fərqli, daha bəsit bir şəkildə olması diqqətimizi cəlb etmişdi. Sevindirici haldır ki, “Oğuznamə yara- dıcılığı” əsərini oxuyarkən, bu problemlə bağlı bir çox məsələlər aydınlığa qo- vuşmuş oldu. Belə ki, Oğuznamənin süqutunun mənzərəsini yaradarkən, Ə.Əs- Dədə Qorqud ● 2015/I 148 gər bu problemi professionallıqla şərh edərək yazmışdır: “Kitabi-Dədə Qor- qud”a salınmış on iki boydan yalnız dördü XX əsrə özünü çatdıra bilmişdir: “Dəli Domrul”, “Basat", “Qazan xanın evinin yağmalanması” və “Bamsı Bey- rək”. Çoxsaylı oğuznamələrdən yalnız dörd boy!” (1, 272). Həmin dörd boyun yaşayan nişanələrilə bağlı Ə.Əsgər əsasən O.Ş.Gökya- yın tədqiqatlarına istinad edərək maraqlı təhlillər aparmışdır. “Bamsı Beyrək” boyunun nağıl variantları müasir Türkiyə coğrafiyasının, demək olar ki, hər tərə- findən yazıya alınmışdır” (1, 276), – deyən müəllif, təəssüf ki, Cəfəroğlunun topladığı variantdan bəhs etməmişdir. Lakin bu boyun rayihəsini daşıyan digər nağıl variantlarla bağlı çox dəyərli təhlillər aparmış, qənaətlərini sübuta yetir- məyə müvəffəq olmuşdur: “Yaşlı valideynin övlad həsrəti və ilahidən verilən “şirin pay”, “axirət yoldaşı at”, qürbət ölkə və orada keçirilən zindan həyatı, qür- bətdən dönüş və ərə verilən nişanlı, üstəlik oğul arzusu ilə gözləri tutulmuş vali- deynlər, yeddi qızın ümidi cəngavər qardaş və s. türk qəlbini oynadan hadisələr- dir. Bu hadisələrin “Bamsı Beyrək” boyundakı düzümü (kompozisiyası) isə türk folklorunun ən gözəl incilərindən birini yaratmışdı. Bu üzdən şifahi söz yaradı- cılığının bu nadir incisinin uzun müddət öz aktuallığını saxlamasına təbii yanaş- maq lazımdır” (1,276). Eyni fikirləri Ə.Cəfəroğlunun topladığı nağıl variantı haqqında da demək mümkündür. Xatırladaq ki, professor Tofiq Hacıyev Murad Acinin “Qıpçaq çölünün yovşanı” əsərinə həsr etdiyi “Qıpçaq çölü haqqında elmi ballada” məqaləsində doğru olaraq yazır: “Qıpçaq çölünün yovşanı” əsəri bizə deyir ki, hər türk xal- qının tarixini öz oğlu yazmalıdır. Düz deyir. Türk xalqlarının və milli dövlətləri- nin dünyaya təqdim olunan, dünya ensiklopediyalarına salınan tarixini yadlar – özgələr yazıblar – öz xalqlarının və dövlətlərinin mənafeyi baxımından təsvir ediblər. Türk xalqlarının tarixi bir-birindən təcrid olunmuş şəkildə öyrənilib; ona görə də ümumi kökə gedən yol həmişə qaranlıq qalıb” (3). Əminik ki, Azərbaycan xalqının soykökünə gedən yola işıq salan, əcdadı- mızı bizə tanıdan, milli-etnik yaddaşımızı yaşadan “Oğuznamə yaradıcılığı” əsə- ri elmi ictimaiyyətin diqqətini cəlb edəcəkdir. Şübhəsizdir ki, oğuznamələr əbədi aktual mövzu kimi hər zaman araşdırıcıların, xüsusən filoloqların diqqət mərkə- zində olaraq qalacaqdır. Onlarla bağlı yazılan elmi əsərlər də oğuznamələrlə bir- likdə yaşayacaqdır. ƏDƏBİYYAT 1. Əsgər Əfzələddin. Oğuznamə yaradıcılığı, Bakı: Elm və təhsil, 2013, 340 s. 2. Caferoğlu Ahmet. Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, Van, Bitlis, Muş, Karaköşe, Eskişehir, Bolu ve Zonguldak illeri ağızları, Türk Dil Kurumu yayınları: 591, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1995, XXIII+ 288 s. 3. Hacıyev Tofiq. Qıpçaq çölü haqqında elmi ballada, “Ədəbiyyat qəzeti”, Bakı: 12 avqust 2005, № 32(3421) Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|