Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 59 Əcəmdən keçdi Sultan Əhməd aldı müjdə Təbrizi Sənə: 1137 (1724-25) 131 . Səid paĢa Təbriz qalasının fəthinə tarix demiĢdir: Alındı, padiĢahım, müjdə Təbriz - sənə 1137 132 . Əli Savni Təbriz fəthinə bu tarixi söyləmiĢdir: Zihi müjdə cahana Savniya ol fəth-i firuzi, Müəyyəd ola Sultan Əhməd aldı hısn-i Təbrizi 133 . Təbriz və Gəncə 1725-ci ildə Osmanlılar tərəfindən tutul- muĢdur 134 . Vəzir Arifi Əhməd paĢa Əcəm səfərlərinə sərəsgər təyin olunmuĢdu 135 . Əhməd Mərami onun ordusu tərkibində olmuĢ və Əli paĢa zamanında Rəvan dəftərdarı təyin olunmaqla Ģərəf və izzətə nail olmuĢdu 136 . «Əvaxir-i səltənət-i Sultan Əhməd xanidə Ģah-i Əcəmə baĢ elçilik ilə bir zat-i mümtazül-əmsalin təyin ü irsalı lazime-yi mü- qəddime-yi əhval-i dövlət-i aliyyə» olduqda RaĢid Əfəndi «rüĢd ü fətanət və elm ü mərifət ilə kasabüs-sabakil-əqran olmaqla elçi və səfir təyin olundu». O, «xidmət-i məmuriyyətləri qərin-i icabə ol- maqla 1141/1728-29 sənəsi xilalında» Ġstanbula geri döndü 137 . Hə- min Mehmed RaĢid Əfəndi Təbriz fəthinə tarix deyibdir: Hələ peyk-i bəĢarət müjdə birlə dedi tarixin, 131 Мустафа Сафаи Ефенди. Тезкире-и Сафайи. с. 248. 132 Рамиз ве Адаб-ы Зурафасы. с. 163. 133 Йеня орада с. 192. 134 Азярбайъан тарихи. Йедди ъилддя. ЫЫЫ ъилд (ХЫЫЫ-ХВЫЫЫ ясрляр). с. 364. 135 Рамиз ве Адаб-ы Зурафасы. с. 201. 136 Йеня орада с. 266. 137 Рамиз ве Адаб-ы Зурафасы. с. 108-109. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 60 Hücum-i cünd-i Sultan Əhməd aldı hısn-i Təbrizi sənə - 1137/1724-25 138 . Təbriz alındıqdan bir qədər sonra Osmanlı Ģairi Mehmed Əzizə orada vəzifə verilmiĢdir. O, «1138/1725-26 tarixində fəth ü təsxiri müyəssər olan Təbrizə hələbüĢ-Ģəhba mevliyyəti rütbəsiylə qazı olmuĢdur» 139 . Rağib paĢa Əcəm səfərində məiyyəti ilə iĢtirak etmiĢ, 1140/1727-28-ci ildə Rəvan dəftərdarlığına, daha sonra Əcəmdə fəth olunan vilayətlərin timar, zəamət və süvari müqabiləsi payəsi ilə dəftərdar olmuĢdur. 1145/1732-33-cü ildə oradan geriyə, Ġstan- bula qayıtmıĢdı 140 . Mehmed ġakir «1145/1732-33 rəcəbində qəza-yi Gəncəyə inayət-i övliya-yi niam və dua-yi pənc-ganəsinə istidaları olan mədrəse-yi xariclə möhtərəm olub, hərəkət-i daxildən Gəncə möv- ləviyyəti ilə amalı mala-mal» olmuĢdur 141 . Həmin dövrdə Mustafa Səmi yazır: Pərçim-i Ģah-i Əcəm, kakul-i xuban-i Xötən, RəxĢ-i iqbal-i hümayuna məgəs-ran olsun 142 . Mövla Abdullah Vəssaf Əfəndi 1150/1737-38-ci ildə Nadir Ģahın hüzurunda Ġslam məzhəblərinin alimləri arasında keçirilən mübahisədə iĢtirak etmiĢdi… 143 . Nadir Ģahın (1736-1747) ölümündən sonra Azərbaycan xan- lıqlara parçalandı. Həmin dövrdə yaĢamıĢ bəzi Osmanlı Ģairləri öz Ģeirlərində Təbrizin adını çəkmiĢlər. Osmanlı təzkirələrində ġəki və Qarabağ xanlıqları haqqında müəyyən məlumatlar vardır. Həmin illərdə SilahĢor Sədr Əli Seyyid (ö. 1183/1769-70) öz Ģeirlərinin birində Təbrizin adını çəkir: 138 Йеня орада с. 110. 139 Йеня орада с. 411. 140 Йеня орада с. 111. 141 Йеня орадас. 170. 142 Салим Ефенди. Тезкиретцш-шуара. с. 416; Рамиз ве Адаб-ы Зурафасы. с. 166. 143 Рамиз ве Адаб-ы Зурафасы. с. 214. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 61 Verməz qumaĢ-i hüsnini Təbrizə xacə kim, Ol məhliqa püsərlərinin Tiflisi Seyyiddir 144 . YeniĢehirli Seyyid Əta öz Ģeirində Təbrizi xatırlayır: Çünki təb-lərze-yi eĢqin imiĢ, ey ruh-i rəvan, Lütf et, əğyara səza cay ola dəĢt-i Təbriz 145 . Arif Hikmət ġəki xanı Hacı Çələbinin «Təbrizə qədər hökm etdiyini» yazır. Maraqlıdır ki, ġəki xanlığının tarixini yazan Kərim ağa Fateh də «Hacı Çələbi çox böyük olub, Təbriz vilayətinəcən buna qulluq edibdirlər» deyə qeyd edir 146 . Təzkirəçi onun nəslin- dən olan Ģair ġəki xanlarından Hüseyn xan və Məhəmməd Həsən xan haqqında çox qısa məlumat verir. O, Məhəmməd Həsən xan ibn Hüseyn xan ibn Həsən bəy ibn Hacı Çələbi haqqında məlumat verərkən bu ġəki xanının fars və türk dillərində Ģeir demək məha- rətinin olduğunu qeyd etmiĢ, onu Ģücaətli, bahadır, ləyaqətli, vü- qarlı bir Ģəxs, alimləri və elmi mübahisələri xoĢlayan, dindar bir hökmdar kimi təqdim etmiĢdir. O, xeyli müddət ġəkidə xan olsa da, «moskvalıların istilasından öncə ġəki əhalisi qiyam edib onun qardaĢı Səlim xanı hakimiyyətə gətirmiĢdi». Təzkirəçi hakimiy- yətdən devrilən xanın 1237/1821-22-ci ildə HəĢtərxanda vəfat et- diyini yazır. Lakin XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Hacı Seyyid Əb- dülhəmid Məhəmməd Həsən xanın HəĢtərxanda 1246-cı ilin rəbi- üləvvəl (1830-cu ilin avqust) ayında vəfat etdiyini yazmıĢdır 147 . Təzkirələr Qarabağ xanlığı haqqında da qısa məlumat verir- lər. Ġbrahim xanın atası Pənah xan ġiĢə qalasını inĢa etdirmiĢdir və ona həm də Pənahabad da deyərmiĢlər. Xalq arasında ġuĢa qalası 144 Рамиз ве Адаб-ы Зурафасы. с. 168. 145 Юндер М. Шефкат ве Тезкире-и шуарасы. с. 169. 146 Шяки ханлыьынын тарихиндян / Няшря щаз.: Ф.Бабайев. Бакы: Азярбайъан Енсиклопедийасы НПБ, 1993, с. 14. 147 Шяки ханлыьынын тарихиндян. с. 29. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|