Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məRKƏZİ elmi Kİtabxana

sitəsilə digər kitabxanadan lazımi ədəbiyyatı  sifariş etmək- 
lə  oxucu  sorğusunu  tamamlayır.  Elektron  kataloqun  əlavə 
biblioqrafık yazılarla  təmin  olunması  da məlumat  üzrə  tə- 
ləb-təklifin spektrini genişləndirir.
Qeyd  etdiyimiz  kimi,  istənilən  kitabxana  öz  qüvvəsi 
hesabına  ənənəvi  kataloq  sisteminin  yalnız  10%-ni  elek- 
tronlaşdıra  bildiyindən  əlavə  elektron  kataloqlara  ehtiyac 
yaranır.  Dünya kitabxanaları bu ehtiyacı təmin etmək üçün 
qarşılıqlı mübadilə üsuluna üstünlük verməyərək daha çox 
beynəlxalq  elektron  biblioqrafik  yazı  massivlərindən  isti- 
fadə edirlər.
Almaniyanm “Springer”  nəşriyyatmın “Zentralblatt”, 
Hollandiyanm “Elsevier” nəşriyyatmın “Scopus”, ABŞ El- 
mi  İnformasiya  İnstitutunun  (Institute  for  Scientific  Infor- 
mation-ISI)  “Web  of Science”  adlı  məlumat  bankları  bib- 
lioqrafik  yazıların  ən  çox  toplandığı  informasiya  r-e- 
surslarıdır.  “Web  of Science”  elmi  indeksləşdirmə  bazası- 
nm  işi  bilavasitə  biblioqrafik  yazılarm  toplanması,  analiz 
edilməsi,  bibliomayninqi  və bibliometriyasıdır.  Bazanı  ya- 
radan  “Thomson-Reuters”  təşkilatı  müxtəlif  ölkələrdə  el- 
min səviyyəsini ölçür,  elmi  “atmosferin”  qatlarım həm ay- 
n-ayrılıqda,  həm  də bütöv  kimi  öyrənir,  elm  sahəsində bir 
növ  beynəlxalq  hakimlik  missiyasmı  yerinə  yetirir.  Reu- 
ters təşkilatmm rəhbərliyi  altında fəaliyyət göstərən bu qu- 
rum  ötən  əsrin  ortalarmda  ABŞ  Elmi  İnformasiya  İnstitu- 
tunun  bazasında  təşkil  olunub.  “ISI  Thomson-Reuters”in 
tələb  və  təklifləri,  biblioqrafik məhsulları,  qiymətləndirmə
70  | 
C.A.Cəfərov
metodları  bugün  dünyadakı  bütün  elm  və  təhsil  ocaqlan 
tərəfindən  elmi  qiymətləndirmə,  elmə  dəyər  vermə  sahə- 
sində  başlıca  meyar kimi  qəbul  edilir.  BMT  və  YUNESKO 
kimi  təşkilatlar  dünya  ölkələrində  elm  və  təhsilin,  savadlı- 
lığm  səviyyəsini  müəyyənləşdirdikləri  illik  hesabatlarmda 
“ISI  Thomson-Reuters”in  statistik  göstəricilərindən  də  is- 
tifadə edir, xarici təhsil müəssisələri  isə professor-müəllim 
heyəti  ilə əməkdaşlığmı birbaşa bu təşkilatm  əmsallar cəd- 
vəlinin  nəticəsinə  nəzərən  qurur.  Xarici  universitetlərdə 
“ISI  Thomson-Reuters”in  siyahısma  düşmüş  əmsallı  jur- 
nallarda  (Joumals  with  Impact  Factor)  il  ərzində  dərc 
olunmayan  və  ya  belə  jurnallarda  redaktorluq  etməyən, 
rəy  verməyən  müəllimlərlə  müqavilənin  müddəti  uzadıl- 
mır.  Bu  isə  çox  ciddi  tələbdir.  Məsələnin  bu  cür qoyuluşu 
onu  deməyə  əsas  verir ki,  beynəlxalq  elmi  dairələrdə  belə 
bibliometriyanm  nəticəsi  olduqca vacib  məsələ kimi  qəbul 
olunur  və  norma  hesab  edilir.  Təqdirəlayiq  haldır  ki,  son 
illər  AR  Prezidenti  yanmda  Ali  Attestasiya  Komissiyası 
fəlsəfə  doktoru  və  elmlər  doktoru  alimlik  dərəcəsinə  iddia 
edən  şəxslərə  elmi  məqalələrini  məhz  “ISI  Web  os  Scien- 
ce” biblioqrafik bazasındakı nəşrlərdə,  təsir əmsallı jurnal- 
larda dərc etdirməyi tövsiyə edir.
Hazırda  “ISI  Web  os  Science”  yüksək təsir əmsalma 
malik  12  min  elmi  jurnalın,  250  ixtisas  üzrə  150  mindən 
artıq  elmi  məqalənin  elektron  biblioqrafık  yazısına  malik- 
dir.  2008-ci  ildən  etibarən  Azərbaycan  kitabxanaları  EK 
sistemini  bu  bazada  toplanmış  biblioqrafık  yazılarla  zən-
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  71

---

ginləşdirməyə  başlayıblar.  Bundan  başqa,  kitabxanaları- 
mız  elektron  kataloqun  xarici  informasiya  ilə  təminatında 
EBSCO,  SWEET,  ProQuest  kimi  biblioqrafık  bazalardan 
istifadə  edirlər.  Ötən  il  Rusiya  Kitab  Palatası  da  950  min 
biblioqrafık  yazıdan  ibarət  elektron  təsvir  bazasmı  Azər- 
baycan kitabxanalannm istifadəsinə verib.
Biblioqrafik  yazılarm  elektronlaşdırılması  sahəsində 
nüfiızlu təşkilatlardan  biri  də  ABŞ-ın  Onlayn  Kompyuter- 
Kitabxana  Mərkəzidir  (ing.  OCLC-Online  Computer-Lib- 
rary  Center).  Dünyamn  bir  sıra  iri  kitabxanaları  məhz  bu 
mərkəzlə  birlikdə  toplu  elektron  kataloq  yaradırlar.  MARC 
ailəsinə  məxsus  beynəlxalq  formatlardan  istifadə  etməklə 
elektron  kataloq  sistemini  quran  kitabxanalar  müqavilə 
əsasmda  OCLC-dan  hazır  biblioqrafık yazıları  öz  EK  sis- 
temlərinə və əksinə konvertasiya edirlər [184,  s.  16].
Artıq  bu  müəssisə  aparıcı  informasiya-tədqiqat  mər- 
kəzi kimi çoxsaylı biblioqrafık yazılarm saxlancı  və payla- 
yıcısı  rolunda  çıxış  etməklə  informasiya  xidməti,  biliklər 
iqtisadiyyatı  sahəsində  əlaqələndirici  fünksiyasım  daşıyır. 
OCLC elektron toplu kataloqu vasitəsilə oxuculara 30 mil- 
yon  biblioqrafik  yazı  vahidinin  elektron  nüsxəsini  təqdim 
edir.  OCLC-un beynəlxalq məlumat bazası kimi  məziyyət- 
lərindən danışarkən bir məqamı  da unutmamalıyıq ki,  mü- 
təxəssilərin  hesablamalarına  görə  2010-cu  ildə  mərkəzin 
biblioqrafik yazı  bazasmda  səhvlərin  sayı  ötən  illərlə  mü- 
qayisədə  70%  çoxalıb  [184,  s.  19].  Yeri  gəlmişkən,  ABŞ- 
m  Konqres  Kitabxanasınm  elektron  biblioqrafik  yazıları
72  | 
C.A.Cəfərov
barədə də bənzər fıkirlər səslənir [154,  s.  19].  Bununla be- 
lə,  80  min  adda  elmi  jumalı  oxuculara  çatdıran  OCLC 
6300  kitabxananm  ən  mükəmməl  biblioqrafık  bazası  he- 
sab olunur.
Hazırda  OCLC  özünün  elektron  kataloq  sistemi,  7 
istiqamət üzrə  tammətnli  verilənlər bazası,  elektron  kitab- 
xanası, konvertasiyaya hazır olan milyonlarca biblioqrafik 
yazıları ilə dünyanm 68  ölkəsində 23  min kitabxanaya xid- 
mət  edir.  Azərbaycan  kitabxanalannm bu mərkəzlə  əmək- 
daşlıq etməməsi təəssüf hissi doğurur.
Belə bir  əməkdaşlığm  qurulması  üçün  kitabxanaları- 
mızda  EK  sistemlərinin  biblioqrafik  yazılarla  təminatı 
OCLC  kimi  beynəlxalq  qurumun  standartları  üzrə  həyata 
keçirilməli,  UNIMARC  formatmm  tələbləri  daha  yüksək 
səviyyədə  yerinə  yetirilməlidir.  Heç  şübhəsiz  ki,  bu  kimi 
fəaliyyətlərin icrası  üçün kitabxanalarm ən yeni texnologi- 
yalarla  təmin  olunması  ilə  bərabər,  xarici  dilləri  bilən, 
yüksəkixtisaslı  kadrlara  ehtiyacı  vardır.  Dövlət  başçısınm 
“Azərbaycan  Respublikasmda  kitabxana-informasiya  sa- 
həsinin  2008-2013-cü  illərdə  inkişafı  üzrə  Dövlət  Proqra- 
mı”nı  təsdiqləməsi  fonunda  bu  kimi  problemlərin  aradan 
qalxacağı  şübhə doğurmur.  Həmçinin,  2003-cü ildə AMEA- 
nın Mərkəzi  Elmi  Kitabxanasma elmi müəssisə  statusunun 
verilməsi,  burada  doktoranturanm  açılması,  fəlsəfə  dokto- 
ru  alimlik  dərəcəsinə  iddialı  şəxslərin  kitabxanaşünaslıq, 
biblioqrafiyaşünaslıq,  kitabşünaslıq  ixtisaslan  üzrə  elmi 
fəaliyyət  aparması,  eləcə  də,  Bakı  Dövlət  Universitetinin
Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq
  |  73

---