Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Avtobusda bir neçə sərnişin vardı. Dayanacaqda 16 sərnişin düşdükdən sonra avtobusda 17 sərnişin qaldı. Əvvəlcə avtobusda neçə sərnişin vardı? Məsələ əvvəlcə həm müəllim həm də şagirdlər tərəfindən oxunur. Məsələni tənlik qulmaqla həll elmək üçün müəllim şagirdlərə müraciət edir ki, verilən və axtarılanları izah edin. Yəni məsələni şagirdlərə bir daha şərh etdirir. Şagirdlər məsələni danışır və izah edirlər. Sonra müəllim
axırıncı sualdan başlayaraq soruşur ki, avtobusda neçə sərnişin vardı. Şagirdlər cavab verirlər ki, əvvəlcə avtobusda neçə nəfər olduğu məlum deyildi. Onu x ilə işarə edək. Onda x -dən
avtobusdan düşən sərnişinlərin sayını (16) çıxsaq 17 sərnişin qalar. Yəni л:-16~ 17 olduğunu alırıq. Buradan isə *==17+16 və x=33 alırıq. Sonra müəllim məsələnin həllini şagirdlərə təhlil etdirir. Bu məqsədlə onlara həlli yoxladır. Şagirdlər məsələnin həllini yoxlayırlar: əvvəlcə avtobusda 33 sərnişin olubsa, 16 sərnişin düşəndən sonra 17 nəfər qalıb, yəni 33- 16=17. Deməli məsələ düzgün həll olunub. 3-cü sinifin riyaziyyat dərsliyində tənlik qurmaqla həll olunan məsələlərə çox az yer verilib. Lakin verilən məsələlərin əksəriyyətinin mətnində bir qədər dəyişiklik etməklə onları da tənlik qurmaqla həll etmək olar. Tənlik qurmaqla məsələlər həllinə 4cü sinifdə verilən yer bir az artıqdır. Lakin burada da kifayət qədər deyil. Digər tərəfdən, verilən məsələlərin əksəriyyəti də çox sadə şəkildədir. Yəni belə məsələlərin həlli zamanı şagirlərin təfəkkür inkişafına heç bir köməklik gösərilmir. Məsələ 2. Fikirdə tutulmuş ədədi 3 dəfə artrırsaq 12 alınır. Fikirdə hansı ədəd tutulmuşdur. Əslində 4-cü sinif şairdlərinə belə məsələ təklif etmək fikrimizcə düzgün deyil. Məsələ 3. Məchul ədədə 4 əlavə etsək, ən kiçik 4 rəqəmli ədəd almar. Məchul ədədi tapın. Yenə də məsələ şagirlər tərəfindən oxunur, izah olunur və müəllim məsələnin həllinə başlamaq üçün soruşur ki, ən kiçik 4 rəqəmli ədəd neçədir. Şagirdlər ən böyük üçrəqəmli ədədi yada salır ki, 999 ən byük üçrəqəmli ədədir 599
və ondan bilavasitə sonra gələn ədəd ən kiçik dördrəqəmli ədəd olacaq. Yəni ən kiçik dördrəqəmli ədəd 1000 ədədi olacaqdır. Onda məchul ədəd x olsa, tənlik x+4=1000 kimi olar. Buradan isə x= 1000-4 və x=996 almar. Şagirdlər həlli yoxlayaraq onun düzgünlüyünə inanırlar. Belə məsələlər şairdlərin diqqət və marağını artırsa da dördüncü sinif şagirdləri üçün çox sadədir. Aparılan müşahidələr, itidai sinif müəllimləri ilə müsahibələr göstərir ki. ibtidai sinif şagirdləri, əsasən də dördüncü sinif şagirdləri hərəkətə aid bir çox məsələləri tənlik qurmaqla asanlıqla həll edirlər. Buna görə də 4-cü sinif şagirdlərinə aşağıdakı kimi məsələ vermək olar: Məsələ 4. Aralarındakı məsafə 150 km olan şəhərdən kəndə sürəti 60 km/saat olan bir yük maşını yola düşdü. Eyni zamanda kənddən şəhərə velosipedçi yola düşdü və 2 saatdan sonra yük maşını ilə rastlaşdılar. Velosibetçinin sürətini tapın? Məsələni həll etdirmək üçün müəllim əvvəlcə məsələyə uyğun şəkil çəkdirir və şəkil üzrə izahat işi aparır. 60 km/saat x km/saat
15(Гкт Müəllim soruşur ki, məsələdə məlum omayan nədir. Şagirdlər cavab verirlər ki, məsələdə məlum olmayan, axtarılan velosipedçinin sürətidir. Onu x ilə işarə edək, onda velosipedçi 2 saata yük maşını ilə görüşənə qədər 2 -x km yol gedər. Həmin 2 saatda yük maşını da 2- 60 km yol gedər. Deməli tənlik aşağıdakı kimi olar: 2
-60=150 Artıq şagirdlər bu şəkildə tənliklərin həlli ilə tanışdırlar, əvvəlki biliklərindən istifadə edərək tənliyi həll edirlər:
2 x =150-120; 2 x =30; x =30:2; x =15 km/saat. Deməli, velosipedçinin sürəti 15
km/saat-dir. Məsələnin həllini yoxlayırlar. Əgər velosipedçinin sürəti 15 600
km/saatdırsa, onda 2 saatda o 30 km yol gedər. Yük maşını isə 2 saatda 2*60=120 km yol gedər və görüşərlər. Deməli, onların birlikdə 2 saatda getdikləri yol 30 km + 120 km=150 km olar. Şagirdlər məsələnin həllinin düzgünlüyünə əmin olurlar. Sonra hərəkətin digər növünə aid məsələ vermək olar. Məsələ 5. Aralarındakı məsafə 846 km olan iki şəhərdən eyni zamanda qarşı-qarşıya iki qatar yola düşür. Birinci qatar 324 km, ikinci isə 286 km yol getdikdən sonra qatarlar arasındakı qalan məsafəni tapın. Məsələni həll etdirmək üçün yenə də məsələyə uyğun şəkil çəkilir. 1-ci 324 km 2-ci 286 km _♦ 324 km
x km
286 km *_ ч... ..... — - _
> 846 km
Artıq bu şəkildə tənlikləri şagirdlər həll edə bilirlər: 846-
x =610;
x = 846-610; x =236km • • Sonra həll araşdırılır və əsaslandırılır. Ümumiyyətlə məsələnin həllinin araşdırılması və yoxlanılması məsələ həllində vacib mərhələlərdən biridir. Ona görə də şagirdləri buna hazırlamaq lazımdır. Tənlik qurmaqla həll olunan məsələlər içərisində şagirdlərin çətinlik çəkdikləri məsələlərdən biri də mürəkkəb istiqamətli hərəkətə aid məsələlərdir. Adətən belə məsələlərin həllində bəzi ibtidai sinif müəllimləri də çətinlik çəkirlər. Bunun əsas səbəbi fıkrimizcə məsələnin mahiyyətinin dərk edilməməsindən ibarətdir. Ona görə də belə məsələlər əvvəlcə təhlil
edilməli, onun
məzmunu, mahiyyəti şagirdlərə aydınlaşdırılmalıdır. Əgər şagirdlər məsələnin hesabi üsulla həllində çətinlik çəkirsə əvvəlcə məsələni tənlik qurmaqla həll etdirərək hesabi üsulla həllə keçmək olar. Aşağıdakı məsələyə baxaq. Məsələ 6. Aralarındakı məntəqələrindən eyni zamanda yola düşdü. A məntəqəsindən 601 məsafə 2km olan A və В eyni istiqamətdə iki oğlan yola düşən oğlanın sürəti Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|