Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
sıra inkişaf etməkdə olan ölkələrində təşəkkül tapmışdır. Avropa ölkələrindən fərqli olaraq iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsi ABŞ, Kanada, Avstraliya kimi ölkələrdə daha məhdud xarakter daşıyır. Çiinki Avropadan fərqli olaraq bu ölkələr ikinci dünya müharibəsinin doğurduğu kəskin sosial iqtisadi problemlərlə, sosializm düşərgəsinin bu bölgəyə nüfıız etməsi ilə qarşılaşmamışlar. Bununla belə bu cür ölkələrdə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi əsasən işsizlik və inflyasiyasının dərinləşdiyi şəraitdə daha çox nəzərə çarpır.2 Bazar münasibətlərinin formalaşmaqda olduğu müasir şəraitdə dövlət iqtisadiyyata müdaxilə etməklə iqtisadi artımın stimullaşdırılması, inhisarçılığın aradan qaldırılması, iqtisadiyyatda mütərəqqi struktur dəyişikliklərinə şərait yaradılması, ixracata yardım göstərilməsi, infılyasiyanın qarşısının alınması, gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsi, məşğulluğun tənzimlənməsi və ölkələrin iqtisadi maraqla rının qorunması kimi mühüm vəzifələri həyata keçirməlidir. Bazar mexanizmi dövlətin iqtisadi fəaliyyəti üçün spesfik və sərt tələblər qoyur. Dünya təcrübəsinə əsasən demək olar ki, heç bir ölkədə iqtisadiyyat dövlət tərəfindən ideal şəkildə tənzimlənmir. Əksər ölkələrdə iqtisadiyyatın idarə edilməsində dövlətin rolu böyükdür. Bu isə həmin ölkələrdə bazarın
stimullaşdırıcı potensialından kifayət qədər istifadə olunmasını səciyyələndirir. Dövlət tərəfindən bazar mexanizminin daxili əlaqə lərinin pozulmasına yönəldilən hər cür fəaliyyət prinsipcə yolverilməzdir. Rəqabət münasibətlərinin mövcud bazar mexanizmi özünütənzimləyən etdiyinə görə, ona əsasən dolayı, yaxud iqtisadi üsullarla təsir göstərmək lazımdır. Yalnız inzibati üsullara üstünlük verməklə dövlət bazarın tənzimləyici mexanizmini dağıda bilər və iqtisadiyyatın səmərəliliyini, dinamikliyini təmin edə bilməz. Lakin bu heç də bazar təsərrüfatı şəraitində inzibati üsulların tətbiqini istisna etmir. Nəzərə alınmalıdır ki, olduğu
sistem kimi çıxış 179
inzibati təsir bəzi dür.
hallarda nəinki lazımdır, hətta o labiid- Aydın olur ki, iqtisadi inkişafın başlıca təminatçısı dövlətdir. Bununla, belə dünya təcrübəsi nəzərə alınmaqla, iqtisadi siyasətdə ölkənin spesflk xüsusiyyətləri də diqqət dən yayılmamalıdır. Dövlətin aqrar siyasətinin ana xətti əhalinin ərzaqla təminatı, sənayeni isə kənd təsərrüfatı xammalı ilə fasiləsiz təmin etməkdir. Bundan başqa ölkənin kənd təsərrüfatı məhsullarına ehtiyacının təmin olunmasının, xarici ölkələr dən asılılığının maksimum azaldılması əsas məqsədlərdən biridir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, aqrar sahənin inkişafı dövlətin mühüm trateji iqtisadi maraqlarının tərkib hissəsidir, bu sahəyə təsir xüsusi elmi yanaşma tələb edir. Belə ki, iqtisadi maraqlarının necə təmin olunmasından asılıdır və aqrar sahə digər sahələrdən fərqli olaraq adətən az gəlirli və yaxud ziyanla işləyən sahələrdən biridir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, kənd təsərrüfatının əksər sahələri qısa müddətdə deyil, xeyli müddətdən sonra xeyir verməyə
başlayırlar. Bu gün Azərbaycanın kənd rayonlarından sənaye rayonu olan Apşeron yarımadasına axın var. Bu ondan irəli cəlir ki, Bakı və onun ətrafı çox gəlir gətirən sənaye sahələri və xidmət sahələrinin inkişafı ilə əlaqdardır. Bu qonşu Türkiyə, Rusiya, Qazaxıstan və bir çox digər ölkələrdə də ağrılı problemlərdən biridir. Aqrar islahatların əsasları haqqında Azərbaycan Ruspublikasının qanuna əsasən aqrar bölmə iqtisadiyyatın vacib sahələrindən biri kimi dövlət himayəsindədir. Dövlət himayəsi aşağıdakı istiqamətlərdə həyata keçirilir: aqrar sahəyə investisiya qoyuluşunun stimullaşdırılması; məqsədi dövlət proqramları əsasında meliorasiya və irriqasiya işlərinin aparılması, kənd təsərrüfatı 180 maşınlarının və digər mac.di-texniki vasitələrin istehsal bazasının yaradılması, işğal altından azad edilmiş ərazilərdə aqrar-sənaye kompleksinin bərpası və inkişaf etdirilməsi; kənd təsərrüfatının yoluxucu xəstəliklərə və zərərvericilərə qarşı karan tin və müalicə tədbirlərinin aparılmasına, kadr hazırlığına və elmi təminata, istehsal və
sosial infrastrukturun yaradılmasına dövlət
vəsaitinin ayrılması; mühüm kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri ilə onların istehsalında istifadə olunan
maşın mexanizmlərin, yanacaq-sürtgü materiallarının, mineral gübrələrin, zəhərli kimyəvi maddələrin qiymətləri arasında mütənasibliyin təmin edilməsi; differensial kreditləşmə və vergi tətbiqi;5 Qanun eyni zamanda aqrar sahədə kənd əhalisinin sosial müdafiəsinin təmin olunmasını nəzərdə tutur. Bununla əlaqədar olaraq mülkiyyət münasibətlərinin dəyişməsi ilə əhalinin sosial müdafiəsinin uzlaşdırılması, kənddə səhiyyə, mədəni-məişət və digər sosial xidmət sahələrinin üstün inkişafının təmin edilməsi və s. tədbirlərin həyata keçiril məsinə Qanun təminat verir. Hələ SSRİ dövründə qanunvericilikdə belə bir maddə vardı ki, istifadə olunmayan sahələri yararlı hala salan vətəndaşlar həmin torpaqlardan istifadəyə görə 5 il müddətinə bütün vergilərdən azad olunurdular. Fikrimizcə indiki şəraitdə uyğun bu tip qanunvericiliyə ehtiyac var və aqrar sahənin inkişafına stimul verə bilər. Bəzi mütəxəssislər aqrar sahəyə silsilə güzəştlərin tətbiqini ön plana çəkirlər ki, bunların içərisində yanacaq- sürtgü materiallarının, maşın və avadanlıqların fermerlərə ucuz qiymətə satılmasını özündə etiva edir. Bu fikri müdafiə edənlər İran dövlətinin aqrar sahəyə yanaşmasını əsas gətirərək, qeyd edirlər ki, kənd təsərrüfatı məhsullarının ucuz 181
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|