Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bu xüsusiyyətlər Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi nəticələrini və onun ərazisində qərar qəbulunu formalaşdırır. Naxçıvanın iqtisadi artımında prioritet istiqamət olaraq əhalinin rifahını təmin edən istehlak və xidmət sahələrinin yerli resursları əsaslanan inkişaf variantlarını hazırlamaq və inkişaf etdirmək əsas aparıcı rol oynayır. Naxçıvanda istehsal üçün lazım
olan mühüm resursların və istehsal güclərinin həcmi və onun müasir bazar tipli iqtisadi inkişafı üçün uyğun olması, yaxud rəqabət mühitinə uyğun istehsal proqramları ilə bağlıdır. Bıı yanaşma baxımından regionda menecer idarəçiliyi strateji planlaşma ilə yerli resurs planlaşması və proqram tədbirlərinin həyata keçirilməsi rifahın artmasına səbəb olur. Əhali tələbatının ödənilməsinin ilkin şərti, regionda əhalinin rifah göstəricisi olan gəlirlərlə ölçülür. Gəlir maddi rifahın bazar iqtisadiyyatı şəraitində göstəricisi olmaqla, alıcılıq qabiliyyəti və tələb və təklifin tarazlaşmasımn maliyyə göstəricisidir. Dövlət gəlirləri regionda iqtisadi artımın mülkiyyət münasibətləri, təsərrüfat formaları və əhalinin fərdi, həmçinin rifahı üçün lazım olan tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün istifadə olunur. Dövlət gəlirlərinin əsas forması olan dövlət büdcəsinin gəlirləri vergilər və rüsamlar yolu ilə tutulur. Ərazidə resursların bir hissəsi yerli büdcənin gəlirləri üçün istifadə olunur. Naxçıvan region olaraq onun strateji inkişaf meylləri və əsas tədbirləri, iqtisadi əlaqələrin təkmilləşdirilməsi və kapital qoyuluşunun əsas istiqamətlərinin təkmilləşdirilməsi ilə mümkündür. İnvestisiya mənbəyi olaraq əhalinin və sahibkarların xüsusi vəsaitləri, pullu xidmətlərdən olan gəlirlər və mərkəzləşdirilmiş büdcədən ayrılan xərclər, həmçinin bələdiyyə büdcələrinin sosial məqsədlər üçün istifadə edilməsidir. 204
Əhalinin rifahının Naxçıvan ərazisində əsas maddi maliyyə mənbəyi, istehsal və xidmət sferasıdır; mal dövriyyəsi, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı və ticarəti, həmçinin ev təsərrüfatından alınan gəlirlərin istifadəsi yolu təşkil edir. Bazar infrastrukturaları formalaşdıqca, əhalinin gəlirlərin yenidən bölgüsündə rolu və əsas konsepsiyası artır. Gəlirlərin dinamikası əsasən ticarət və xidmət sferasından və kənd təsərrüfatı məhsullarının istehlaka və satışından əldə olunan gəlirlərdir. Xüsusi gəlirlər Naxçıvan Muxtar Respublikasında heyvandarlıq və kənd təsərrüfatı məhsullarının naturada istehlakı, yaxud reallaşması yolu ilə əldə edilir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında əhalinin rifahı ancaq həmin regionda olan əmtəə xidmət dövriyyəsi ilə məhdudlaşır. Region əhalisinin gəlirləri əhalinin və iş qüvvəsinin başqa regionlarda qazanc gətirməsi və istehlakmın bəzi seqmentlərinin digər ölkələrdə ödənilməsi ilə həyata keçirir.
Naxçıvan Muxtar Respublikasının əhalisinin adam başına düşən ümumi daxili məhsulun həcmi, onun sənaye məhsulu kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə həcmi respublika səviyyəsinə və istehlak üçün lazım olan səviyyədən nisbətən dəfələrlə aşağıdır. Region əhalisinin rifah problemi, blokada şəraitində yaşayan Naxçıvan əhalisi üçün özünəməxsus spesifik xüsusiyyətlər kəsb edir. Onun ərzaq məhsullarına olan tələbatı, mövsümü xarakterdə olan istehlak qabiliyyəti, fərdi emal kimi qədim tarixi və məhz iqtisadi cəhətdən çətin vəziyyətdən çıxmaq üçün formalaşır. Təbii sərvətlərin ev təsərrüfatında istifadəsi, əl əməyinin daha aparıcı rol oynaması və ev təsərrüfatında qənaət rejimi,
həyat səviyyəsinin perspektiv inkişafı və onun qiymətləndirilməsi üçün əsas rol oynayır. Naxçıvanın təbii sərvəti olan balıq istehsalının artması, meyvə və tərəvəz istehsalı, maldarlıq və xüsusi təsərrüfatda yem istehsalı ənənəvi məşğuliyyət növü olmaqla gəlir gətirmək üçün təsərrüfat növüdür. 205
Naxçıvan Muxtar Respublikasında sahibkarlıq sosial yönlü istiqamətdə və səmərədə özünü daha fəal göstərməlidir. Belə ki, təbii su ehtiyatlarının hasilatı, onun ixracı və satışı sferası olan elmi zavodlar, tara istehsalı, qabları və anbar təsərrüfatı sahələri üzrə bizııes proqramlar öz növbəsində investisiyaların axınına səbəb olur. Regionun kompleks sosial-iqtisadi inkişafının təşkili və idarə olunması üçün özəlləşdirilən müəssisələrin iqtisadi dövriyyə cəlb edilməsi və özəl müəssisələrin sağlamlaşdırma
• proqramının effektli təşkili və idarə olunmasıdır. Ozəl müəssisə müəyyən dövr üçün rəqabətə dözümlü və iqtisadi artım mənbəyi olmaq üçün onun dövlət himayəsi altında olması vacibdir. Özəlləşdirilən müəssisələrin qiymətinin alıcılıq qabiliyyətinə uyğun müəyyənləşdirilməsi, onun biznes proqramının sosialyönlü və istehlak yönlü istiqamətinin prioritetliyinin təmin olunması ən vacib kriterial əsas kimi qəbul olunur. Regionun ərazisində əmlakın özəlləşdirmə- sindən gələn gəlirlər, büdcədən sahibkarlıq üçün ayrılan sahibkarlığa kömək fondundan ayırmalar və əhalinin xüsusi vəsaitinin iqtisadi dövriyyə cəlb olunması üçün maliyyə resursları ilə maddi resursların, torpaq və insan amilinin düzgün təşkilati-idarəetmə sisteminin yaradılması ilə mümkündür. Ədəbiyyat: 1. Həsənov R.T. İqtisadi inkişaf və makroiqtisadi siyasət. Bakı, Yeni nəsil, 2001, 604 səh. 2. Həsənov R.T. Azərbaycan Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafının bazar modelinin konseptual əsasları. Bakı, 1998. 3. Алирзаев А.Г. ВАзаимосвязб социальных и экономи ческих процессов: методология, модемирования и прогнозирования. Баку, Элм ,1986,132 стр. 4. Райцин В .Я. Математические методы и модели плани рования уровня жизни. Москва, Экономика, 1970, 272 стр. / 206
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|