Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 248,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənən xüsusi adlar
9 Onomastik tədqiqatların təşəkkül tarixi yaxın keçmişimizə aid olduğundan bu sahədə Azərbaycan dilçiliyində həll olunmamış məsələlər vardır. Müxtəlif dövrlərdə yaşamış yazıçı və şairlərimizin yaradıçığında xüsusi adların öyrənilməsi yolu ilə həmin sənətkarın yaradıçılığının dil qanunauyğunluqlarını, onomastik sistemin səviyyəsini öyrənmək mühümdür Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında poetik onomastika problemlərini, xüsusi adların bədii əsərlərdəki rolunu, üslubi cəhətlərini öyrənmək yazıçının bədii irsini öyrənmək qədər əhəmiyyətlidir. Birinci fəslin ikinci yarımfəsli “Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənən xüsusi adlar (dilçiliyin onomastika sahəsinə gətirdiyi kompleks yeniliklər-töhfələr)” adlanır. Elçin yaradıcılığı xüsusi adlarla olduqca zəngin olduğundan, onun yaradıcılığında onomastik vahidlərin bütün qruplarına aid nümunələrə rast gəlmək mümkündürBu bölmədə Elçinin yaradıcılığında işlənmiş onomastik vahidlər qruplar üzrə tədqiq edilir: 1. Antroponimlər, 2.Etnonimlər, 3. Toponimlər, 4. Hidronimlər, 5. Zoonimlər, 6. Kosmonimlər, 7. Ktematonimlər.
Elçin yaradıcılığnda işlənən antroponimlər: Ədibin yaradıcılığında olduqca zəngin antroponimik leksikaya rast gəlmək mümkündür. Qeyri-adi bədii antroponimlər olduğundan belə adlara Elçin yaradıcılığında, demək olar ki, rast gəlinmir. Onun bütün qəhrəmanları real, həyati obrazlardır. Həmin antroponimlərin mənşəyinə diqqət yetirsək, burada milliliklə bərabər zəngin ərəb, fars və rus-Avropa mənşəli antroponimlərin mövcudluğunun şahidi olarıq. Bu, əlbəttə ki, yazıçının dünyagörüşünün, onun nəinki Azərbaycan, hətta dünya ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmasının göstəricisidir. Elçinin yaratdığı antroponimlər müxtəlif insan simalarını və xarakterlərini maraqlı şəkildə özündə birləşdirir ki, bu da onun güclü müşahidəçilik qabiliyyətindən xəbər verir. Məleykə, Safura, Səməd, Məlik, Sənubər, Kərim, əmioğlu Bəylər, xalaqızı Mədinə, Məlekə xanım və s. Yazıçı Elçin yaradıcılığında zoonimlərdən də istifadə etmiş, onların bədii–üslubi imkanlarından faydalanmışdır. Məs.; “Dolça” hekayəsində “Dolça” itə verilən addır. Kosmonimlər: Dilimizdə səma cisimlərinin adlarını bildirən sözlərin mövqeyi xüsusidir. Səma cisimləri dedikdə Günəş, Ay, Yer, ulduzlar, bürclər, kraterlər və s. nəzərdə tutulur. Şübhəsiz ki, müxtəlif planetlərə, bürclərə, ulduzlara verilən adlar şərti - ləqəb xarakteri daşıyır. Astronomik adlar, ümumiyyətlə şərq ədəbiyyatında çox geniş yayılmışdır. Belə
10 adlardan biri də Zöhrədir. M. H. Təhmasib yazır: “Zöhrə - qədim mədəniyyətə malik bütün xalqlarda, həm ilahə-məbdud, həm də onun atributu olan ulduz kimi müqəddəs sayılmışdır. Qərinələrdən gələn təsəvvürlərə görə, Gözəl qız – qadın şəklində təsəvvür edilən Zöhrə qədim şümerlərdən başlayaraq Romada, Yunanıstanda, İranda, Babildə, Ərəb dövlətlərində, eləcə də Zaqafqaziya xalqlarında məhəbbət, su, məhsuldarlıq, gözəllik, musiqi, rəqs ilahəsi kimi təsdiq olunmuş, onun hətta su köpüyündən yarandığı da zənn edilmişdir 1 . Elçin yaradıcılığında az rast gəlinən kosmonimlər bunlardır: Dan yeri; Suheyl ulduzu və s. Ktematonimlər. Azərbaycan dilində maddi-mədəniyyət abidələrinin elm və texnika, mədəniyyətlə bağlı əsərlərin, xüsusi əşyaların, fəxri adların, inzibati idarə, təşkilat və s.-in adını bildirən yüzlərlə onomastik vahid buraya daxildir. Ktematonimlər indiyədək, demək olar ki, dilçilik tədqiqat larından kənarda qalmışdır. Elçin yaradıcılığında ktematonimlərin - xrononimlərin yaranmasının özünəməxsus prinsipləri vardır. Bunlardan bir neçəsini nəzərdən keçirək:“Oktyabr bayramı”, “Bahar bayramı”, “Bilik günü” və s. Xrononimlərin yaranmasında əsasən, saylar iştirak edir: 31 Dekabr həmrəylik günü.Tarixi hadisələrin, siyasi dövrlərin əsas mahiyyəti xrononimlərin semantik sferasında mütləq əks olunur: Məs. “20 Yanvar”, ”Şəhidlər günü” və s. 3. İdeonimlər. Elm, mədəniyyət, bədii ədəbiyyatla bağlı əsərlərin və digər materialların, nəşriyyat, mətbuat və s. adını bildirən onomastik vahidlər ideonimlərdir. Dilimizin onomastik leksikası və Elçinin yaradıcılığı bu cür adlarla çox zəngindir. Həmin adları aşağıdakı qruplara bölmək olar: nəşriyyat,
Elçinin hekayələrinin adlarına nəzər salaq: Sarı gəlin”, “Qarabağ şikəstəsi”, “Dolça” hekayələriilə tanış olduqda məlum olur ki, yazıçı onların heç birinə təsadüfi deyil, əsərin ideyasına, məzmununa uyğun ad seçmişdir ki,bu da Elçin yaradıcılığına xas ən sadə və uyğun manevrdir. Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, bədii əsərə adqoyma uğurlu olduqda bu, yazıçının dildə yeni ifadə tərzi yaratması hesab olunmalıdır. “Elçinin yaradıcılığında da bir çox hekayələri, xüsusən də “Baladadaşın ilk məhəbbəti” əsərinin adı da olduqca maraqlı alınmışdır.
1 Əlizadə Z. Atalar sözlərində onomastik layın sintaktik və semantik xüsusiyyətləri. AOP, elmi-onomastik jurnal, III, Baki, 1990 , s.232.
Yüklə 248,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|