Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 248,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənmiş onomastik vahidlərin üslubi xüsusiyyətləri
- “Toponimlərin üslubi xüsusiyyətləri ”
- Dissertasiyanın məzmunu ilə əlaqədar aşağıdakı tezis və elmi məqalələr çap olunmuşdur
- ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ЭЛЬЧИНА ЭФЕНДИЕВА РЕЗЮМЕ
- Глава III
- Z. İ.Abbasova LINGUISTIC FEATURES OF ONOMASTIC UNITS
- SUMMARY
- ИНСТИТУТ ЯЗЫКОЗНАНИЯ им. НАСИМИ
19 Dissertasiyanın dördüncü fəsli “Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənmiş onomastik vahidlərin üslubi xüsusiyyətləri”dir. Burada Elçinin bədii yaradıcılığında üslubi funksiyaları ilə seçilən antroponim və toponimlər iki yarımfəsildə tədqiq edilmişdir. “Antroponimlərin üslubi xüsusiyyətləri” yarımfəslində qeyd olunur ki, Elçinin yaradıcılığında obrazlarına verdiyi adlar istər real, istər uydurma adlar,
istərsə də
obrazlara verdiyi
ləqəblər yazıçının yüksək sənətkarlığından söz açır. Bu əsərlərdə antroponimlərin işlənməsi ilə əlaqədar bəzi məqamları xüsusilə vurğulamaq məqsədəuyğundur:1) Yazıçı bir qism epizodik obrazları umumi sözlərlə adlandırır . Məsələn, “Dəlixanadan dəli qaçıb” əsərində professor, siyasi icmalçı, katibə, şəfqət bacısı və s. a) Siyasi icmalçı indiyədək yazdıqlarının hamısından əl çəkib, əvvəl sovet həyat tərzini, sonra suverenlik ideologiyasını və “cəbhəçilik” təlimini tərifləyib, indi isə dünya genosiyasəti ilə məşğuldur. b) Katibə də dəliyə çevrilməmək üçün elə lap əvvəldən qırqovula çevrilir, - Bizim fikrimizcə, belə adlar obrazları bir növ kiçiltmək, dəyərsizləşdirmək məqsədi daşıyır. 2) Elçin bədii yaradıcılığında intensiv şəkildə tarixi şəxsiyyətlərin adlarından istifadə etmişdir: Stalin, Kirov, Qorbaçov, Klinton, Voroşilov və s. 3) Bəzən Elçin dünyanın və Azərbaycanın simvollaşmış ədəbi qəhrəmanlarının adlarını xatırladır. Məsələn; Hamlet, Kral Lir, Dante, Koroğlu, Hacı Qara, Şeyx Nəsrullah, Kefli İsgəndər. Bəzən Elçin “heç bir izahat vermədən oxucunun başa düşəcəyinə əmin olaraq İbn Sina, Sədi, Kəmaləddin Bəhzad, Əlişir Nəvai və digər şərq adları ilə yanaşı, Ərəstu, Eynşteyn, Pikasso, Ç. Çaplin kimi Avropa adlarını öz bədii əsərlərinə daxil etmişdir” 1 . 4) Yazıçı bəzən obrazın əsl adını deyil, ləqəbini ön plana çəkir: “Poçt şöbəsində xəyal” əsərinin qəhrəmanı Yoldaş Tək kimi. Nümunə: - Yoldaş Tək, Zülyayla Gülya düz bir ildir məni dəng ediblər ki, niyə onları sizinlə tanış etmirəm 2 .
üçün seçilmişdir: gürcü Yusif... və s. İkinci yarımfəsildə “Toponimlərin üslubi xüsusiyyətləri” araşdırılır. Elçinin yaradıcılığında toponimlərin leksik-semantik və üslubi
xüsusiyyətlərinin tədqiqi xüsusilə aktuallıq kəsb edir. Bunu nəzərə alaraq
1 Hacıyev A. Azərbaycan dili onomastik leksikasının bəzi problemləri. AOP, elmi- onomastik jurnal, I, Bakı, 1987, s.257.
2 Elçin. Beş dəqiqə və əbədiyyət (hekayə və povestlər). Bakı, Gənclik 1984, s.268.
20 Elçinin yaradıcılığında toponimlərin üslubi cəhətlərinin aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1. Həyat hadisələrini təsvir edərkən real toponimik vahidlərdən istifadə edir. Məs.; a) Harada istirahət etmək istəyirsən, gedək Kislovodska, - cümləsində toponim vasitəsilə həmin dövrdə insanların həyat tərzini, istirahət deyərkən elə Kislovodskinin yada düşdüyünü nəzərə çatdırmışdır, bir qrup insanların-zənginlərin “müasirliyi” ni diqqətə çatdırmışdır. 2. Yazıçı bəzən fikirlərini mətnaltı məna ilə ifadə edir ki, bu zaman da məkan olaraq uydurma toponimləri daha münasib bilir. Məsələn, a) Axı, dünya xəritəsində Cərculistan deyilən bir ölkə yoxdur. – Var, artıq həqiqəti hamı bilməlidir! Dünyanı müxtəlif ölkələr yox, yəni Amerika yox, Rusiya yox, İngiltərə yox, Vatikan yox, ancaq bir təşkilat idarə edir.3) Yazıçı
bəzən personajların dilində toponimlərin təhrif edilmiş
variantlarından istifadə etmişdir. Məsələn; Paris-Parij; Peterburq- Fitilbörk. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığındakı onomastik vahidlərin linqvistik təhlili zamanı alınan əsas nəticələri aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar: 1. Bu əsərlərdə bütün onomastik sistemdə özünü göstərən kateqoriyalar müasir Azərbaycan ədəbi dili normaları çərçivəsində meydana çıxır. 2. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında rast gəlinən toponimlərin linqvistik təhlili göstərir ki, apelyativ leksika ilə onomastik leksika arasında möhkəm bağlılıq var. 3. Elçinin yaradıcılığında rast gəlinən xüsusi adlar Azərbaycan dilinin onomastik sisteminə məxsus səciyyəvi leksik-semantik və qrammatik xüsusiyyətləri özündə əks etdirir. 4. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında ümumi olaraq 8000-ə yaxın onomastik vahiddən istifadə olunmuşdur. 5. Ədib yaradıcılığında daha çox antroponim, ktematonim və toponimlərə yer versə də, demək olar ki, xüsusi adların bütün növləri və qruplarından istifadə etmişdir. 6. Elçin yaradıcılığında xüsusi adlar türk, ərəb-fars və Avropa mənşəlidir. Milli mənşəyə malik xüsusi adlar daha qədim təşəkkül tarixinə malik olub, Azərbaycan xalqının bir xalq kimi formalaşmasında iştirak edən türk tayfa və qəbilə adlarının linqvistik və etnik materiallarına əsaslanır. 7. Onomastik vahidlərin qrammatik üsulla yaranmasının iki yolu müəyyən edilmişdir. Bunlardan biri morfoloji, digəri isə sintaktik qaydada söz yaradıcılığıdır.
21 8. Morfoloji üsulla yaranan onomastik vahidlərdə kök + şəkilçi modelinə üstünlük verilmişdir. 9. Elçin yaradıcılığındakı onomastik vahidlər quruluşuna görə ilkin və düzəltmə olaraq iki yerə bölünür. Düzəltmə onomastik vahidlərin yaranmasında: (-lı), (-lıq), (-çı),(-lar) milli mənşəli; (-ski), (-anə), (-əddin), (-ulla) və s. alınma şəkilçilər daha fəaldır. 10.Sintaktik yolla xüsusi adların yaranması hadisəsi Elçin yaradıcılı- ğında aparıcı mövqedə dir. Burada həm sırf sintaktik, həm də sintaktik morfoloji üsul əsasında, (kök+kök; kök+ kök+ şəkilçi) sxem-modelləri əsasında yaranan onomastik vahidlər daha çoxdur. 11.Tədqiqata cəlb etdiyimiz Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında 308 antroponim, 220 ktematonim, 167 toponim, 14 etnonim, 33 hidronim, 18 zoonim, 19 fitonim, 11 kosmonimə rast gəlindi.
məqalələr çap olunmuşdur: 1.Elçin Əfəndiyevin “Mahmud və Məryam” romanındakı ləqəblərin işlənmə xüsusiyyətləri // Gənc tədqiqatçıların Ümumrespublika konfransı. Qafqaz Universiteti, 6-7 may, 2010, s. 480. 2.Elçin Əfəndiyevin “Mahmud və
Məryam” əsərində antroponimlərin mənşəyi//Doktorantların və gənc tədqiqatçıların XV Respublika elmi konfransının materialları, Bakı, 2011, II, s.136-138. 3.Elçin Əfəndiyevin “Ağ dəvə” romanında işlənən dini adların linqvistik xüsusiyyətləri//Gənc tədqiqatçıların 1 Beynəlxalq elmi konfransı. Qafqaz Universiteti, 26-27 aprel, 2013, s.485-486. 4.Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında bəzi onomastik vahidlərin üslubi mənşəyi//Gənc tədqiqatçıların II Beynəlxalq elmi konfransı. Qafqaz Universiteti, 18-19 aprel, 2014, s.227. 5. Elçin yaradıcılığında müxtəlif toponimlərin leksik-semantik xüsusiyyətləri//Filologiya məsələləri, Bakı, “Elm və təhsil”, Bakı, 2013, N 10, s.113-117 6. Elçin yaradıcılığında antroponimlərin leksik-semantik xüsusiy- yətləri // Dədə Qorqud araşdırmaları, 3 Bakı, ADPU nəşr 2014, s. 131-147 7. Elçin Əfəndiyevin əsərlərində ktematonimlərin leksik-semantik xüsusiyyətləri // Pedaqoji Universitet Xəbərləri. Bakı-N 2-2014, s.267-270. 8. Лексико-семантические особенности в творчестве Эльчина // Казахский Национальный Университет им. Аль-Фараби, «Хабаршы» филология сериясы, 4-5(150-151), 2014, c.259-264.
22 9. Elçin Əfəndiyev yaradıcılığında işlənən antroponimlərin morfoloji xüsusiyyətləri//“Tağıyev oxuları” elmi məqalələr məcmuəsu, 2, Bakı, BSU, 2014, s.101-106. 10. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənən etnonim, hidronim, kosmonim, fitonim və zoonimlərin leksik-semantik xüsusiyyətləri// Azərbaycan Xarici Dillər Universitetinin Elmi xəbərləri, Bakı, 2015, N 1,s.95-99. 11. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənmiş onomastik vahidlərin üslubi xüsusiyyətləri//Pedaqoji Universitet Xəbərləri. Bakı-N4-2014, s.248- 253.
12. Dədə Qorqud Kitabı və Elçin Əfəndiyevin yardıcılığında ortaq antroponimlər // Dədə Qorqud araşdırmaları. ADPU. N4. Bakı-2015, s.191- 199. 13. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənən dini, əfsanəvi və folklordan gələn obraz adları //AR.TN.BSU. Azərbaycanşünaslığın aktual problemləri. Ümumilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 92-ci ildönümünə həsr olunmuş VI Beynəlxalq elmi konfransın materialları, I h. Bakı, 5-7 may, 2015, s.11-13. 14. Elçin Efendiyev’in Yazılarında Kullandığı Onomastik Adlar və Onların Qruplan-dırılması // VIII Congress of the İnternational Society of Dialectology and Geolinguistics. Doğu Akdeniz Universitesi 14-18 September North Cyprus, s.9-10. 15. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında toponimlərin morfoloji xüsusiyyətləri//Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adina Dilçilik İnstitutu. Dilçilik İnstitutunun əsərləri. N 2. Elm və təhsil. Bakı- 2015, s.21-27.
23 З.И.АББАСОВА ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОНОМАСТИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ ИСПОЛЬЗОВАННЫХ В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ЭЛЬЧИНА ЭФЕНДИЕВА РЕЗЮМЕ Диссертация состоит из введения, четырех глав, заключения и использованной научной литературы. Во введении обосновывается выбор темы, актуальность темы исследования, указывается его объект и предмет, определяются цели и задачи исследования, научная новизна, указана теоретическая значимость и практическая ценность, отмечаются положения выносимые на защиту, апробация ее научных положений.
использованных в художественных прозведениях Эльчина Эфендиева». Здесь в двух частях говорится о характерных особенностях поэтической ономастики, о роли азербайджанских и всемирных языковедов в развитии этих единиц. На основании примеров разъясняются количественные и качественные развития ономастических единиц, которые сохраняют в себе много исторических фактов.Oномастические единицы использо- ванные в произведениях Эльчина, были изучены в следующих группах: 1. Антропонимы, 2. Этнонимы, 3. Топонимы, 4. Гидронимы, 5. Зоонимы, 6. Космонимы, 7. Ктематонимы. Во второй главе под названием «Лексичесико - семантические особенности ономастических единиц
в произведенях Эльчина Эфендиева» обсуждаются лексические, семантические, этимологические особенности ономастических единиц.
называется «Грамматические особенности ономастических единиц в произведенях Эльчина Эфендиева». Здесь в двух заголовках разъясняются морфологические и синтаксические особенности, морфологические признаки, новые единицы созданные писательем морфологическим и синтактическим методом. В четвертой главе диссертации под названием «Стилистические особенности ономастических единиц
в произведенях Эльчина Эфендиева» автор диссертации рассматривает стилистические особенности ономастических единиц, как антропонимов и топонимов. В заключении приводятся итоги исследования, представлены выводы и обобщения основных результатов и положении диссертации.
24 Z. İ.Abbasova LINGUISTIC FEATURES OF ONOMASTIC UNITS
SUMMARY Introduction of dissertation consists of four chapters, the result, literature and a list of vocabulary. In the Introduction part of the dissertation the actuality of the subject has been based,the goals and objectives of the research, the object, scientific innovation, methods, provisions of defense have been identified, theoretical and practical significance, approbation and structure have been submitted. The first chapter is called “the Onomastic units and their types used in Elchin Efendiyev’s creation" and it consists of two subchapters. In this chapter having been expected the principle of historicity, the creation of the poetic onomastics in Azerbaijan in recent centuries, the characteristic features of the investigations, techniques and methods have been investigated, the development of quantitative and qualitative, the evolution and other issues have been notified attitude, some Arabic and European sources which the onomastic units were preserved have been noted.the in recent centuries onomastic poetic creation, the characteristic features of the research, methods and tools used in the identification, quantitative and qualitative development, evolution and on other issues stated, onomastic units preserved many historical sources noted.The onomastic units which were used in Elchin’s creation have been studied in the groups: 1. Anthroponyms 2. Ethnonyms 3. Toponyms 4. Hydronyms 5. Zoonyms 6. Kosmonyms 7. Kthematonyms.
Elchin Efendiyev’s creation" and it consists of four subchapters. Anthroponyms, toponyms (place names), kthematonyms and the lexical- semantical features of other groups of onomastic units have been investigated. Chapter III is called "Grammatical features of onomastic units used in Elchin Efendiyev’s creation". This chapter consists of two subchapters.In this chapter morphological and syntactical features of onomastic units which were used in Elchin Efendiyev’s creation had been researched. The fourth chapter of the dissertation is called "Stylistic features of onomastic units used in Elchin Efendiyev’s creation". Here two subchapters have been introduced. Anthroponyms and toponyms which were distinguished by stylistic features in Elchin’s creation were also introduced.The results which were taken during the linguistic analysis of onomastic unites in Elchin Efendiyev’s creation have been generalized in 17 items in the end.
25
26 Kağız formatı: 60/84 16/1 Sayı: 100
AMEA-nın mətbəəsində çap olunmuşdur
27 НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ИНСТИТУТ ЯЗЫКОЗНАНИЯ им. НАСИМИ На правах рукописи ЗЕМФИРА ИСАХАН КЫЗЫ АББАСОВА ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ОНОМАСТИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ ИСПОЛЬЗОВАННЫХ В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ ЭЛЬЧИНА ЭФЕНДИЕВА 5706.01 – Азербайджанский язык А В Т О Р Е Ф Е Р А Т диссертации на соискание ученой степени доктора философии по филологии БАКУ – 2016
28
Yüklə 248,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|