Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nəSİMİ adına DİLÇİLİK İnstitutu
Yüklə 248,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III fəsil “Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığında işlənmiş onomastik vahidlərin qrammatik xüsusiyyətləri”
13 xeyli, müxtəlif toponimlərə rast gəlirik. Bu zənginlik, təbii ki, yazıçı təfəkkürünün zənginliyi ilə bağlıdır: Gəncə, Qarabağ, Qafan, Ordubad, Naxçıvan, Qazax, Göyçə, Azərbaycan, Şirvan, Təbriz, Çuxursəd, Bağdad, İraq, Xankəndi... və s. bunlara nümunə ola bilər. Dil mənsubiyyətini nəzərə alsaq, Elçinin yaradıcılığındakı toponimləri aşağıdakı qruplara bölmək olar: 1. Azərbaycan-türk mənşəli toponimlər: Abşeron, İstanbul, Azərbaycan, Bakı, Bərdə, Quba şəhəri və s. 2. Ərəb-fars mənşəli toponimlər: Kərbəla, Xorasan, Mərənd, Məqrib, Xoy, Suriya, İran, İraq, Qüds və s. Ərəb-fars mənşəli toponimik vahidlər Elçinin yaradıcılığında digər adlara nisbətən az işlənmiş, reallığı qorumaq məqsədi daşımışdır.3. Rus-Avropa mənşəli toponimlər. “Qatar”- Moskva, Paris, Lenin meydanı, Rusiya, London, Barnaula, Amerika, Leninqrad; “Araba” - ABŞ, Kiyev, Norveç, Avropa, Nyu-York, Manhettin, BMT. Elçin yaradıcılığındakı toponimləri aşağıdakı qruplara bölmək olar: 1. Ən qədim toponimlər, 2. Qədim toponimlər, 3. Müasir toponimlər. “Azərbaycanın ən qədim və qədim toponimləri çox mötəbər dil faktlarıdır. Bunların dərin linqvistik təhlili əsasında ümumən Qafqazda, xüsusilə Azərbaycan ərazisində türkdilli tayfaların yaşaması tarixini müəyyən mənada aydınlaşdırmaq olar” 1 .
semantik xüsusiyyətləri” tədqiqata cəlb edilmişdir. Azərbaycan dili zəngin ktematonimik sistemə malikdir.Elçin yaradıcılığında həmin dil vahidləri müxtəlif məqsədlərlə işlədilmişdir: Fransız ətri “Emprinte”, Kalaşnikov tüfəngi, “İkarus” avtobusu, “Admiral Naximov” gəmisi, “Avropa” siqareti, “Volqa” maşını, “Jiquli” maşını və s. Yazıçı əsərlərində ideonim və erqonimlərə daha çox yer verilmişdir. Erqonimlər yazıçının bir dövlət xadimi kimi dövlətin, siyasətin öncüllərindən olduğunu bir daha sübut edir. İkinci fəslin növbəti yarımfəslində Elçin yaradıcılığında işlənmiş “Etnonim, hidronim, kosmonim, fitonim və zoonimlərin leksik- semantik xüsusiyyətləri” tədqiqata cəlb edilmişdir. Elçin
yaradıcılığında etnonimlərə antroponim, toponim və ktematonimlər kimi geniş yer verməsə də, müəyyən bir qism etnonimlərə təsadüf edildi. Yazıçının“Mahmud və Məryam” romanına nəzər salaq. Elçinin “Mahmud və Məryəm” romanında adı çəkilən tayfalardan biri padarlardır. M. H. Vəliyevin əsərində padarlar ən məşhur oğuz
1 Qurbanov A. Azərbaycan onomalogiyası əsasları. I c. Bakı, Nurlan , 2004, s.115.
14 tayfalarından biri kimi təqdim edilir və göstərilir ki, Elxanilər dövründə padarlar Orta Asiyadan Azərbaycana köçürülmüş, əvvəllər Cənubi Azərbaycanda yaşamış, XVI-XVII əsrlərdə bir hissəsi dağıstanlıların qarşısını almaq məqsədilə Şimali Azərbaycana köçürülmüşlər 1 .
Elçin yaradıcılığında, əsasən də “Mahmud və Məryəm” əsərində aşağıdakı etnonimlərlə rastlaşırıq: Səfəvilər, Bayat tayfaları, Qızılbaş əmirləri, Osmanlı torpağı, Qararbağ bəylərbəyliyi, Padarlar, Ağqoyunlular, Amatilər, Ağdədəli məhəlləsi – genonim, Ərimgəldi məhəlləsi – genonim), Bayandur bəy, Xan Məhəmməd Ustaclı, Çərikbaşı (“Mahmud və Məryəm”), Kələntərlər və s. Yazıçı yaradıcılığı boyu bir sıra hidronim və kosmonimlərdən də xüsusi üslubi məqamlarda istifadə edilmişdir.
Elçinin yaradıcılığında işlənmiş onomastik vahidlərin morfoloji və sintaktik xüsusiyyətləri tədqiq
edilmişdir.“Azərbaycan diliçiliyində söz yaradıcılığının bir neçə üsulu vardır: leksik, semantik, morfoloji və sintaktik. Onomastik leksikanın bütövlükdə derivatoloji təhlili göstərir ki, əslində, dilçilikdə başlıca olaraq, iki mühüm söz yaratma üsulu mövcuddur: 1) leksik-semantik, 2) qrammatik 2 . Elçinin yaradıcılığında da bu rəngarənglik özünü göstərir: 1. Leksik üsulla ad yaradıcılığı: Antroponimlərdə leksik yolla sözyaratma prosesi daha çox özünü göstərir. Məs.; lalə, sünbül, tovuz və s. tipli apelyativlər şəxs adları kimi işləndikdə həmin sözlərin semantikasında yeni məna çalarları əmələ gəlir. Elçinin yaradıcılığında toponim və hidronimlərdə leksik yolla sözyaratma nisbətən az məhsuldardır. Çünki bu coğrafi obyektlərdə adlandırma müəyyən məna əsasında baş verir 3 . 2. Semantik yolla sözyaratmada xüsusi adlar konversiya yolu ilə yaranır. Semantik üsulla əmələ gəlmiş onomastik vahidlərin başlıca xüsusiyyəti bu prosesdə bir nitq hissəsinə məxsus sözlərin başqa nitq hissəsinə keçməsidir. Burada a) sifətin ismə keçməsi; b) feilin ismə keçməsi və s. hallar baş verir 4 . 1 Валиева М.Н. Бахарлы Население Азербайджана музей этнографических сокровищ Азербайджанский настольный календарь. Баку, 1925, s. 398-399 2 Qurbanov A. M. Azərbaycan onomalogiyasının əsasları. II c. Bakı, Nurlan, 2004, s.365.
3 Məşədiyev Q. Nitq hissələrinin semantikası. (Oçerklər) Bakı, Elm, 1998, s.162. 4 Mollazadə S.M. Azərbaycan şimal rayonlarının toponimiyası. Bakı, Elm, 1979. s.450.
Yüklə 248,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|