Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
317 zadədən fərqli olaraq, C.Məmmədquluzadə bu əsərin təsiri ilə fran- sızların yeni inkişaf yoluna qədəm qoyduqlarını da xatırlatmış, öz yazıçı həmkarlarını məhz ictimai təfəkkürü dəyişə biləcək əsərlər yazmağa səsləmişdir [2, s. 307]. Akademik İsa Həbibbəylinin tədqiqlərinə əsaslanaraq demək olar ki, əslində XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində, ümumiy- yətlə, xalqın gələcək taleyini düşünən Azərbaycan ziyalıları cəmiyyət həyatının inkişafı naminə dünya ədəbiyyatından faydalanmanı vacib və gərəkli saymışlar. Bu fikri “Cəlil Məmmədquluzadə: mühiti və mü- asirləri” monoqrafiyasının “Cəlil Məmmədquluzadənin cənublu müa- sirləri”, yaxud “Azərbaycan ədəbiyyatının “Molla Nəsrəddin” dövrü” bölməsindəki açıqlamalar da təsdiqləməkdədir. Məsələn, monoqrafi- yanın “Cəlil Məmmədquluzadənin cənublu müasirləri” bölməsini oxu- duqdan sonra belə bir fikir aydınlığı hasil olur ki, məcmuənin Cənubi Azərbaycanda nəşri həm də oradakı ziyalıların dünya ədəbiyyatına bələdliyindən qaynaqlanmışdır. Hər halda Cənubi Azərbaycandakı tərəqqipərvər ziyalılar ordusunu Avropa dillərindən bir neçəsini bilən, Lev Tolstoyun əsərlərini fransız dilində oxuyan Əbülfət Ələvi kimi mənəviyyatca zəngin şəxsiyyətlər təmsil etmişlər [2, s. 350]. Eləcə də İsa Həbibbəyli ədəbiyyatımızın “Molla Nəsrəddin” dövründən bəhs edərkən ilk növbədə həmin dövrün ən ümumi xüsusiyyətlərini dəqiq- ləşdirmək istiqamətində iş aparmış, bu zaman yenə də dünya ədəbiy- yatı ilə müqayisədə fayda görərək yazmışdır: “Rus ədəbiyyatının Qoqol dövrünü “əməli işlə məşğul olmaq” prinsipi səciyyələndirdiyi kimi, Azərbaycan ədəbiyyatının “Molla Nəsrəddin” mərhələsi də yazı- çıların fəal vətəndaşlıq mövqeyi, gerçəkliyin daha sərrast inikası, ədə- biyyatın ən zəruri milli problemlərin reallaşmasına ciddi surətdə təsir göstərə bilmək imkanlarının artması ilə fərqlənir” [2, s. 363]. Əslində akademik İsa Həbibbəylini hər hansı bir müqayisə deyil, rus ədəbiyyatşünaslığındakı dəqiqlik düşündürmüş, bu səbəbdən bö- yük alim Azərbaycan ədəbiyyatının “Molla Nəsrəddin” dövrünü sə- ciyyələndirərkən “Çernışevski metodu”na istinadən haqqında bəhs edilən ədəbi mərhələyə xas konkret cəhətlərin müəyyənləşdirilməsini məqsədəuyğun saymışdır. “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbi nümayəndələrinin yaradıcılı- ğını dünya ədəbiyyatı fonunda dəyərləndirmək baxımından akademik İsa Həbibbəylinin “Böyük ədəbiyyat nəhəngi” kitabının (Bakı: “Elm və təhsil”, 2012) əhəmiyyətindən məxsusi söz açılmalıdır. Mollanəs- rəddinçi sənət korifeylərinin mübariz nümayəndələrindən olan Məm- məd Səid Ordubadinin ömür və sənət yoluna həsr edilmiş bu kitabın 318 maraqlı cəhətlərindən biri M.S.Ordubadi – L.N.Tolstoy müqayisəsidir. Maraqlıdır ki, akademik İsa Həbibbəylinin müqayisəsi heç də ədəbi paralelizmi, yaxud M.S.Ordubadi irsinə L.Tolstoy təsirini üzə çıxar- mağa hesablanmayıb. Bütünlüklə Azərbaycan ədəbiyyatı sevərləri nə- zərə alınmaqla özünütənqiddən ibarət həmin müqayisədə məqsəd us- tad qələm sahiblərimizin dünya xalqlarına tanıtdırılması işini qüvvət- ləndirmək, bu sahədə dönüş yaratmaqdır. Qəti şəkildə deyə bilərik ki, müəllifi akademik İsa Həbibbəyli olan M.S.Ordubadi – L.N.Tolstoy müqayisəsi ədəbiyyatşünaslıq elmimizdə yenidir, orijinaldır, özünə- məxsusdur: “Böyük Lev Tolstoy rus ədəbiyyatı tarixində malik olduğu səviyyə etibarilə hansı yeri tutursa, Məmməd Səid Ordubadi də Azər- baycan ədəbiyyatında həmin mövqeyə sahibdir. Məmməd Səid Ordu- badinin məşhur tarixi romanları, xüsusən, “Dumanlı Təbriz”, “Qılınc və qələm” özünün monumentallığına, əzəmətinə görə, epoxanın epo- sunu yaratmaq xüsusiyyətlərinə görə Lev Tolstoyun “Hərb və sülh” romanı ilə yanaşı qoyula bilər. Fikrimizcə, bu məqamda şərtilik mə- nası ifadə edən “müqayisə oluna bilər” ifadəsini işlətmək yerinə düşür. Doğrudur, ayrı-ayrılıqda “Dumanlı Təbriz” romanı ilə, yaxud “Qılınc və qələm”lə Lev Tolstoyun “Hərb və sülh” romanı yanaşı qoyulduqda Tolstoyun əsəri daha üstün görünür. Bütün reallıqlarla bərabər, bu həm də ona görədir ki, bizlərin təsəvvürlərində gerçək bir Lev Tolstoy ucalığı, əlçatmazlığı mövcuddur” [7, s. 8-9]. O da var ki, akademik İsa Həbibbəyli təsəvvürlərdə yaradılan Lev Tolstoy ucalığına, əlçatmazlığına görə rus elminin fədakarlığını alqışlayır, xatırladır ki, məhz rus ədəbiyyatşünaslarının xidmətləri sa- yəsində dünya elmi Tolstoyu öyrənmiş, bu rus ədibi dünya xalqlarının sevimli müəllifinə çevrilmişdir. Böyük alim çox doğru olaraq bu fikirdədir ki, Lev Tolstoyun ömür və sənət yoluna dair dünya düşüncə sahiblərinin yazdıqları kitablar bir kitabxananı təmin edəcək qədərdir. Əməkdar elm xadimi İsa Həbibbəyli həm də onu nəzər nöqtəsinə çəkir ki, məhz bu cəhətdən M.S.Ordubadini rus ədibi Lev Tolstoyla müqa- yisə etmək qeyri-mümkündür. Budur, görkəmli akademikin öz ədəbiy- yatşünaslığımıza ünvanlanmış ittihamları: “Əvvəla, Məmməd Səid Ordubadinin tam külliyyatı hələ ki, çap edilib xalqa çatdırılmamışdır. ...Apardığımız müşahidələrə əsasən deyə bilərik ki, XX əsrin əvvəl- lərinin dövri mətbuatında M.S.Ordubadinin az qala hər gün, hətta bəzən bir gündə bir neçə məqaləsi, şeiri, felyetonu çap olunmuşdur. ... Bundan başqa, Məmməd Səid Ordubadinin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasındakı Əlyazmalar İnstitutunun fondundakı şəxsi arxivin- də onun çap olunmamış saysız-hesabsız əlyazmaları mövcuddur. Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|