Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI “ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ” NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ 2017, № 1
- HƏYATI VƏ PUBLİSİST FƏALİYYƏTİNƏ BİR NƏZƏR Açar sözlər
- Ключевые слова
61 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI “ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ” NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ 2017, № 1 Rauf SADIXOV Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu sadixov41@mail.ru HACI AXUND MOLLA RUHULLA: HƏYATI VƏ PUBLİSİST FƏALİYYƏTİNƏ BİR NƏZƏR Açar sözlər: Molla Ruhulla, İslam dini, maarif, elm, tərbiyə, mətbuat Key words: Molla Ruhulla, Islam religion, education, science, nurture, press Ключевые слова: Молла Рухулла, исламская религия, просвещение, наука, воспитание, пресса 1912-ci il yanvarın 12-də Bakının keçmiş Kamenski (indiki Bə- şir Səfəroğlu) küçəsindəki 151 saylı evdə güllə səsi eşidilir. Həmin güllə ilə məşhur din xadimi və XX əsrin əvvəllərindəki maarifpərvər ziyalılarımızdan olan Hacı Axund Molla Ruhulla Məhəmmədzadə öz evində qətlə yetirilir. Hacı Axund Molla Ruhullanın qətlə yetirilməsi xəbəri az bir müddətdə bütün Azərbaycana, hətta onun hüdudlarından kənara da yayılır. Onun faciəli ölümü haqqında Azərbaycan və rusdilli mətbuat səhifələrində geniş yazılar dərc edilmiş, bir çox ictimai və mədəniyyət xadimlərimiz şəxsiyyəti haqqında fikirlərini müxtəlif mətbuat səhifə- lərində bildirmişlər. Kimdir Hacı Axund Molla Ruhulla Məhəmmədzadə? Hacı Axund Molla Ruhulla Məhəmmədzadə dövrünün tanınmış ziyalılarından olmuş, çıxışlarında və publisistik məqalələrində təhsil, tərbiyə, qadın azadlığı məsələlərinə yaşadığı illərin tələbləri baxı- mından yanaşmağı bacarmışdır. Onun Azərbaycanın ictimai-mədəni həyatında oynadığı rolu Bakı vilayətinin qazisi Axund Mirməhəmməd Kərimağa belə dəyərləndirmişdir: “Hacı Molla Ruhullanın məqalə və moizələri, məarifə xidmət etməyi onun bir fazil-həqiqi və müsəlman- lar üçün nadir tapılan əziz vücud olmağına şahiddir” [1, s. 4]. 62 *** Molla Ruhulla 1856-cı ildə Bakının Novxanı kəndində dünyaya göz açmışdır. Atası Ruhullanı ilk çağlar sənət yiyəsi etmək istəyirmiş, lakin artıq onun yaşının təhsil almağa uyğun olduğunu gördükdə, bu fikirdən yayınmış və özü oğlunun təliminə başlamışdır. Kiçik yaşlı Ruhulla üç ay müddətinə müqəddəs Qurani-Kərimi başa vurur, bir çox surələrini əzbərləyir. İki il müddətində bir çox fənləri mənimsəyir. 24 gün müddətində fars dilini öyrənir. Ruhulla sonra Quba uyezdinin Zarat kəndində yaşayan Axund Molla Hüseyn Zaratdan dərs alır və on üç yaşında olarkən təhsilini təkmilləşdirmək məqsədilə İrana yollanır. O, əvvəlcə İranın Rəşt şə- hərində, sonra isə Qəzvində beş il müddətində təhsil alıb, yenidən Rəştə qayıdaraq Şeyx Cavadın yanında təhsilini davam etdirir. Atası Molla Məhəmməd vəfat etdikdən sonra Ruhulla təhsilini yarımçıq qoyub vətənə qayıdır. Atasının təziyə məclisləri qurtardıqdan sonra yenə əvvəlcə Rəştə və sonra da Tehrana qayıdıb, nəhayət, təh- silini başa çatdıra bilir. Ruhulla İranda on beş il təhsil aldıqdan sonra, artıq 28 yaşında ikən, doğma kəndi Novxanıya dönür və bir ildən sonra Hacıtərxan (indiki Həştərxan – R.S.) şəhərinə dəvət olunur. 1881-ci il iyulun 4-də şəhərin şiə-məzhəb müsəlmanlarının məscidin- də qazı vəzifəsinə təyin edilir. Burada bir neçə ay ərzində şəhərin müsəlman əhalisi ilə ünsiyyət yaratmağa nail olur. Hacıtərxanı özünə ikinci vətən hesab edir. O, bu şəhərdə ailə həyatı qurmuş və oğlu Məhəmmədsadıq orada anadan olmuşdur. (Məhəmmədsadıq Axundov sonralar XX əsrin birinci rübündə istər Azərbaycan və istərsə də rus- dilli mətbuatda maraqlı, aktual mövzularla çıxış etmiş, milli teatr tənqidimizin təşəkkül və inkişafında müəyyən xidmətlər göstərmişdir [2, s. 26-28]. Həmin illərdə Rusiyanın bir çox şəhərlərində olduğu kimi Hacı- tərxan şəhərində yaşayan müsəlmanlar arasında “tatar”, “qafqazlı”, “iranlı” kimi ayrı-seçkiliklər mövcud idi ki, bu da müsəlmanlar ara- sında ziddiyyətlərin, nifaqların yaranmasına səbəb olmuşdur. Molla Ruhulla Hacıtərxanda olduğu ilk gündən bu ayrı-seçkiliyin, nifaqların aradan qaldırılmasına nail olmuşdur. Bu səbəbdən də şəhərin müsəlman əhalisi 1886-cı il aprelin 10-u tarixində Molla Ruhullaya razılıq məktubu göndərmişlər [1, s. 20]. Molla Ruhulla 1886-cı ildə İrana getmiş, İmam Rzanın müqəd- dəs məqbərəsini ziyarət etmiş və bu səfərdən aldığı təəssürat nəticə- 63 sində “Risaleyi-rəzviyyə” adlı bir səyahətnamə yazmışdır. Təəssüf ki, Axund Molla Ruhullanın digər kitabları kimi həmin əsəri də işıq üzü görməmişdir. “Risaleyi-rəzviyyə” əsərinin tapılıb nəşr edilməsi fikri- mizcə, Azərbaycan ədəbiyyatında memuar janrının bir qədər də zən- ginləşməsinə səbəb olardı. Molla Ruhulla 12 il Hacıtərxan şəhərində xidmət etdikdən sonra 1891-ci ildə anasının xahişi ilə Novxanıya qayıtmış, burada bir il qal- dıqdan sonra Bakıdakı “Tazə məscid” məhəlləsində işə girmiş, 1896- cı il fevralın 8-də həmin məscidin prixod mollası təyin edilmişdir. 1900-cü ildə müqəddəs Həcc ziyarətinə getmiş və bu barədə də ayrıca bir əsər yazmışdır ki, bu da əvvəlki əsəri kimi çap olunmamışdır. Məkkədən qayıtdıqdan sonra 1905-ci ildə Bakı şəhərində azər- baycanlı uşaqlar üçün açılmış müsəlman-rus məktəbinə müəllim təyin olunmuş və ilahiyyət elminin əsaslarının tədrisinə başlamışdır. Həmin vaxtdan Hacı Axund Molla Ruhulla həyatını xalqın maariflənməsinə, tərəqqisinə həsr etmişdir. O, müxtəlif mətbuat orqanlarında özünün də- yərli məqalələri ilə xalqı maariflənməyə, cəhalətin pəncəsindən qur- tarmağa, uşaqlara zəmanənin tələblərinə uyğun tərbiyə verməyə ça- ğırmışdır. Hacı Axund Molla Ruhullanın mətbuat səhifələrində dərc olun- muş məqalələrinin bir hissəsi ona həsr olunmuş kitabda toplanmışdır. Lakin kitabda qeyd edildiyinə görə, senzura bir çoxlarının oraya sa- lınmasına icazə verməmişdir. Bu da onun fikir və dünyagörüşünün Çar Rusiyasının hakim dairələrini narahat etdiyini təsdiqləyir. Ki- tabda, eyni zamanda mərhumun bir çox qeyri-mətbu yazılarının “əvam cəmaətimizin indiki halı nəzərə alınaraq” dərc olunmadığı da vurğulanmışdır. Molla Ruhulla həmçinin İstanbulda nəşr olunan “Məlumat” və Hindistanın Kəlküttə şəhərində çıxan “Həbbülmətin” məcmuələrində də fəal iştirak etmişdir. Mərhumun mətbuat səhifələrində dərc olunmuş məqalələrindən əlavə bir neçə bədii əsəri də olmuşdur. O, həmçinin “İngilis xanımı” və “Sərgüzəşti-yetiman” adlı tarixi romanları da tərcümə etmişdir. Bunlardan başqa Molla Ruhulla bir çox poeziya nümunələri də yaratmışdır ki, onlarda onun vətən həsrəti, vətən məhəbbəti, millətinə, xalqına yanğısı öz ifadəsini tapmışdır. Hacı Axund Molla Ruhulla öz qüvvə və imkanı daxilində millətinin tərəqqisi və səadəti yolunda çalışmış, Hacıtərxandan Bakıya qayıtdığı gündən başlayaraq, şəhərdə keçirilən bütün məclis və ictimai yığıncaqlarda çıxış etmiş, milləti tərəqqi və maarif yoluna səsləmişdir. Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|