Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
114 xalq bu azadlıq arzusuna çatana qədər böyük tarixi qurbanlar vermiş- dir. Azadlıq uğrunda meydana toplaşan əhalinin bir gecədə məhv edilməsi yaxın tariximizin ən faciəvi gerçəkliklərindəndir. Həmin qır- ğının həqiqətləri barədə faktlara baxaq: “İki milyonluq dinc əhaliyə divan tutmaq üçün əksəriyyətini Stavropol və Krasnodar erməniləri təşkil edən sovet ordu hissələri Bakıya soxularaq misli görünməmiş qırğın törətmişlər. Qanlı şənbə gecəsində 131 nəfər qətlə yetirilmiş, 744 nəfər yaralanmış, 321 nəfər itkin düşmüş, 841 nəfər həbs edil- mişdir” [2, s. 16]. Təbii ki, bir millətin başına gətirilən bu cür faciə öz bədii əksini tapmalıydı. Bu mövzuda ən təsirli əsərlərdən biri Bəxtiyar Vahabzadənin “Şəhidlər”, digəri isə Məmməd Aslanın “Ağla, qərənfil, ağla” poemasıdır. “Şəhidlər” poeması barədə Bəkir Nəbiyev yazır: “B.Vahabzadə ən mühüm əsərlərindən olan “Şəhidlər” poemasını so- vet qılıncının dalı da, qabağı da kəsən bir vaxtda qələmə almışdı...” [3, s. 214] Poemada 20 Yanvar faciəsinin konkret qurbanlarının da obraz- ları yaradılmışdır. Eyni faciənin bədii inikası olan Məmməd Aslanın “Ağla, qə- rənfil, ağla” şeiri hər bir vətəndaşımıza bir yaddaş ağrısı kimi təqdim olunur. Əsər yazılarkən müəllif onu şeir adlandırıb. Lakin həcminə və problematik yükünə görə bu şeiri poema kimi təqdim edə bilərik. İlk baxışdan lirik şeirlər toplusu kimi görünən həmin əsər özünəməxsus daxili süjetə malik poemadır. Belə ki, əsərin başlanğıcında göylərin – tanrının məskəninin qarışıq olduğunun xüsusi vurğulanmasını sənət- karın epik təqdimatının girişi kimi mənalandırmaq olar. “Sirr düyünlü kisə” tək obrazlaşdırılan göyün açılmaqda olan sirri barədə şairin sanki ürəyinə nəsə damır. Fitnə toxuyan bu gecədə nəsə olacağı müəl- lifi çox narahat edir. Bu təlatümlərin sıxıntısında müəllif “Kim yazır, kim oxuyur?!” sualı ilə ekspozisiyanı – girişi tamamlayır. Orijinal bir düyün vurulur. Bayaqdan “nəsə” törədəcəyi hiss olunan bu gecəni so- vet qoşunu hönkür-hönkür ağlatmağı bacarır. Qırmızı imperiya ordu- sunun törətdiyi bu qırğında “sanki dünya dağılır”. Məhv edilən azər- baycanlıların əvəzinə “bu gecə şər doğulur”. Həmin qətliamı törədən- lərdə insanlığa sığmayan belə bir vəhşiliyin gücü insanı dəhşətə gə- tirir. Amansızlığın gücünün Bakı şəhərində dinc əhaliyə qarşı istifadə edildiyini göstərməklə şair əsərin kulminasiya nöqtəsini tamamlayır. Üstünə dəstə-dəstə tank gələn əhalinin tankları gül ilə qarşılamasının əvəzində, gülləyə tuş gəlməsinin təsvirindən sonra yazar hadisəni ay- dınlaşdırmağa keçir. Faciənin törədilməsinin səbəbi kimi həyata keçi- rilən qırğını lənətləyir: 115 Düşünülmüş planlar, Gerçəkləşmiş yalanlar... Şahə qalxıb ilanlar, Ağla, qərənfil, ağla [4, s. 45]. M.Aslan bu qırğının niyəsini də açıqlayır ki, biz haqlı olduğu- muz üçün bizi qırırlar. Uşaqdan böyüyə hər kəsin öldürülməsi şairi heyrətdən dondurur. Bununla belə, o, özünü itirsə də, qaniçənlərdən hesabat istəyir. Canlardan o səd hanı?! Can gedib, cəsəd hanı?! Əcəldən fürsət hanı?! Ağla, qərənfil, ağla [4, s. 61]. Poemanın “Qan götürdü dünyanı...” misralarından bəlli olur ki, sonsuz sayda öldürülənlər olub. Lakin onların cəsədlərini də aradan götürüblər. Əsərin sonlarına yaxın şair qərənfilə “Al qanıma bat- mısan” – deyə xəbərdarlıq edir. Hər gözə qərənfil dəyəndə, yada yalnız o gecə düşür. Eşq, sevda giləsiydin, Xonçada gələsiydin, Toylarda güləsiydin, Ağla, qərənfil, ağla [4, s. 81]. Finala yaxın şairin qərənfili hər şey üçün ağlamağa çağırmasının bircə səbəbi var ki, “Xeyirə şər üstün gəldi” [4, s. 103]. Poemanın da mərkəzi yükünü bu üstünlüyün ədalətsizliyinə etiraz missiyası təşkil edir. Əsərə diqqətlə nəzər salanda, onun ciddi süjet xəttinə malik, lirik olsa da, epik hadisələri sərgiləyən bir poema olduğunu görürük. Çağdaş dövrün poemalarında təcəssümünü tapan ictimai-tarixi mövzulardan biri 20 Yanvar faciəsidirsə, digəri də Qarabağ müna- qişəsidir. Elnarə Akimova bu barədə yazır: “Poemalarımızda Qarabağ mövzusu, şəhid, şəhid anası obrazı, tarixi yaddaşımızı oyatma, Azər- baycan tarixinin yazılışına etiraz, tarixi qəhrəmanların obrazlarının çağdaş ədəbiyyata gətirilməsi, milli-mənəvi dəyərlərimizin, sərvətləri- mizin tərənnümü əsas yer tutur” [1, s. 81]. Bu mövzuların aktuallığını öz əsərlərində qabardan şairlərdən biri də Qulamrza Səbri Təbrizidir. Professor Qara Namazov onun yaradıcılığında vətənin problemlərinə 116 toxunulması barədə belə ümumiləşdirmə aparır: “Müəllifin uşaqlar üçün yazdığı şeirlərdə Dağlıq Qarabağ dərdi, Xocalı faciəsi, qaçqınlıq, köçkünlük və didərginliyin acı, kədərli mənzərəsi, Azərbaycanın parçalanması və millətin bütövlük istəyi poetik ifadəsini tapmışdır” [5, s. 4]. Eləcə də onun 2008-ci ilin noyabr-dekabr aylarında qələmə aldığı “Ruhun tüğyanı” poeması da həmin problemlərin aktuallığına həsr olunmuşdur. Otuz üç yarımbaşlıqdan ibarət olan poemanın ilk sətirlərindən Azərbaycanın tarixinin çox qədim olması, dünyanın ilk mədəniyyətini əski türklərin-şumerlərin beş min il əvvəl yaratması qeyd olunur. Türkün qədim mədəniyyətinin yunandan təsirlənməsini isbat etmək istəyən türk dünyasının tələbələrinə belə yanlışlığa yol verməmələrini tövsiyə edir. Əsərdəki “Səttar xana”, “Bakı-Təbriz”, “Ziya Sədrin xatirələrindən”, “Seyid Cəfər Pişəvəriyə”, “Səfərxan Qəhrəmaniyə”, “Mərziyə Uskuyiyə”, “Səməd Behrəngiyə”, “Əzizə Cəfərzadəyə”, “Savalan”, “Səhənd”, “Ərk qalası”, “Balaş Azəroğlu- na”, “Əbülfəz Elçibəyə”, “Bütövlük məramı” və s. bölümlərdə Azər- baycan tarixinin müxtəlif zaman kəsimləri milli düşüncə kontekstində gələcək nəsillərə ötürülür. Poemanın son bölümü “İran cəlladlarına xitab” adlanır. “Unutmayın sizləri gözləyən Qiyamət gününü Təbriz- də” [6, s. 214] misralarıyla xəbərdarlıq edilir. İkiyə bölünmüş Azər- baycanın mərkəzi hesab edilən Təbriz şəhərinin bütövlük simvoluna çevriləcəyinə inam yaradır. Bu poemada əksini tapan tarixi və ictimai-siyasi hadisələrin bədii inikası çağdaş dövr poemalarının əksəriyyətində özünü göstərir. Belə ki, vətənimizin ikiyə bölünməsi, torpaqlarımızın itirilməsi, XX əsr boyu soydaşlarımızın öz yurd-yuvalarından didərgin salınması yazarların mütəmadi olaraq müraciət etdikləri mövzulardandır. Bu çətinliklərin bədii ifadəsi digər janrlarda olduğu kimi poema janrında da təzahür edir. Köçürülmə və qaçqınlıq mövzusunda qələmə alınmış əsərlərə Xasay Qərvəndlinin “Didərginlər”, Kəmaləddin Qədimin “Köç”, Musa Urudun “Bu dəstə hara gedir” poemalarını nümunə göstərə bilərik. Musa Urudun “Bu dəstə hara gedir” poeması “Etiraf” adlı sərlövhə ilə başlayır. Əsərin “Hüseyn kişi” adlanan ikinci bölümü onun vətənin tarixi kimi keşməkeşli həyatından bəhs edir. Şair qəh- rəmanının durumunu belə bir mübaliğəylə canlandırır. “Ağlaya bil- mədi... əlacsızlıqdan ömrü boyu ağladığı ağlamaq çıxmışdı yadından Ağlamağın hər üzünü tanıyan adam möhtac qalmışdı bir hönkürtüyə” [7, s. 68]. Sonrakı bölmə “Bu dəstə hara gedir” adıyla təqdim olunur. Bu hissədə on səkkizinci ildən üzü bəri yetmiş ildə başımıza gətirilən bəlalardan, qırx yeddinci il köçürülməsindən bəhs olunur. Növbəti Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|