Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.1. İrəvandakı “Molla Nəsrəddin”çilər
- İrəvandakı “Molla Nəsrəddin”çilər
- Məmmədəli Nasir Hacı Məmmədzadədir
_________Milli Kitabxana_________ 193 özünə məqsəd qəbul edəcəkdir”. Aydın olur ki, Azərbaycan-er- məni ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsində yeni hadisə olan bu araş- dırma inqilabdan əvvəlki Azərbaycan ictimai həyatının bütöv bir mənzərəsini səciyyələndirir, ədəbi əlaqələrin tarixinin başlıca mə- qamlarını əks etdirir. Ermənilər Azərbaycan musiqisində özlərinə yaxınlıq, doğ- malıq hiss etmiş, uzun müddət bu müsiqinin təsiri altında olmuş və öz müsuqisinin olmamasından şikayətlənərək “... məgər indi erməniyə türk mahnıları oxumaq kifayətdirmi?”- deyə milli mu- siqinin inkişaf etməsini arzu etmişlər. Aleksandr Kalantaryansın “Mışak” qəzetində dərc edilmiş “Bakıdan məktub”sərlövhəli mə- qaləsində də erməni xalqının milli ruhuna uyğun olmaması, onun əsasən Azərbaycan və fars mahnılarının təsiri altında olmasından bəhs edilir. Bu məqsədlə tənqid olunaraq deyilir: “Erməni mü- ğənnisinin özünəməxsus yüksək xüsussiyyətləri yoxdur. Onun oxuduqlarının məzmunu çox zaman türk və ya fars mahnıları olur...”(“Mışak”, 1873, 29 noyabr). Bu cümlələrin hazırki şərait- də “Sarı gəlin” mahnısını vaxt ilə ifa edən erməni müğənnilər bu türk mahnısını öz adlarına çıxmaq cəhdlərindən əl çəkmirlər. Mu- siqisi, sözləri büsbütün azərbaycan türkcəsində olan bu mahnını erşəni mahnısı adlandırmaq nə dərəcədə məntiqə uyğundur?!.. Bu, son dərəcə, düşüncəsizlikdir. 3.1. İrəvandakı “Molla Nəsrəddin”çilər. “Molla Nəsrəddin”in fəaliyyət göstərdiyi müddətdə onun məqsəd və məramına, tutduğu yola sadiq olan mütərəqqi fikirli ziyalıların böyük bir dəstəsinin formalaşması, bu dəstənin, daha doğrusu, Qərbi Azərbaycanın İrəvan ədəbi mühitinin yetirmələri olan bir çox məşhur nümayəndələrinin imzaları öz zamanında oxucu kütləsinə tanış idi. Onların imzasını İrəvandakı “Molla Nəsrəddin”çilər adı ilə izləyir, məqalə və felyetonlarında təlqin olunan fikirlərinə olduqca böyük hörmət və həssaslıqla yanaşır- dılar. Kim idi İrəvandakı “Molla Nəsrəddin”çilər? Bizə adları _________Milli Kitabxana_________ 194 bəlli olan Məmmədəli Nasir Hacı Məmmədzadə, Əli Məhzun Rə- himov, Mirzə Məhəmməd Axundov, Cabbar Əsgərzadə, Məşədi Mehdi Sadıqzadə, Paşa Səfərov və bir də çoxlarının adı, soyadı və təxəllüsü dəqiqləşdirilməyə, tədqiqatçı araşdırmalarına zərurət duyulan tanımadıqlarımız . İrəvan ədəbi mühitindəki “Molla Nəsrədin”çilərin görkəmli nümayəndələrindən biri kimi Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində xid- mətləri olan Məmmədəli Nasir Hacı Məmmədzadənin nəvəsi yazı- çı-publisist Şəfəq Nasirin apardığı elmi-tədqiqatlarla bağlı “Azər- baycan” qəzetinin [166] 29 mart 2006-cı il tarixli sayında ilk dəfə tədqiqatda rubrikası ilə verilən “Molla Nəsrəddin”in yazarların- dan” məqaləsi bizim çoxlarımıza aydın olmayan kölgəli məqam- lara bir aydınlıq gətirir. Müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, zamanın- da Cəlil Məmmədquluzadənin yaxından tanıdığı, yaradıcılıq müna- sibətində olduğu, nədən və necə yazmağı öyrətdiyi bu qələm sa- hiblərinin indiyədək lazımınca öyrənilməməsi, tədqiq olunmaması, sözün həqiqi mənasında bu bədii söz ustalarına qısqanclıqla yana- şılması ədəbiyyatımızda bir boşluq kimi diqqəti cəlb edir. “Molla Nəsrəddin” jurnalının İrəvan ədəbi mühitihdəki geniş tədqiq olunmamış nümayəndələrindən biri Məmmədəli Nasir Hacı Məmmədzadədir. M.Ə.Nasir 1899-cu ildə İrəvan şəhərində anadan olmuşdur. Onun atası Hacı Məmməd ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən dünyagörüşlı insanlardanıymış. O, qonşu məmləkətlərdə nəşr olu- nan qəzet və məcmuələrə abunəçi-müştəri olmağa maraq göstərər, onların ələ keçən nömrələrini maraqla mütaliə edərdi. Atanın bu mütaliəsi oğlu Məmmədəlinin uşaqlıqdan diqqətindən yayınmadığı üçün fürsət düşəndə bir bucağa çəkilər, qəzet və jurnalları oxuyar- dı. İrəvan camaatının yaşam tərzini, ictimai vəziyyətini digər xalq- larla müqayisə edərdi. Gördüklərini, eşitdiklərini, müşahidələrini ümumiləşdirərək İrəvanda və Bakıda nəşr olunan “Zəngi” (sonralar “Sovet Ermənistanı”), “Rənbcər”, “İqbal”, “Sədayi-həqq” və bu ki- mi mətbu orqanlarda nəşr etdirərdi. Nəşr olunan yazılarında əsasən avam, yazıq, savadsız, fanatizmin təsirinə qapılan, çıxış yolunu al- _________Milli Kitabxana_________ 195 lahtaalanın “dərgahında” axtaran, məzlum və hüquqsuz camaatı bu acınacaqlı hala düçar edən mühiti tənqid atəşinə tuturdu... Xoş təsadüf nəticəsində Məmmədəli “Molla Nəsrəddin”in onların evlərinə ayaq açmasını, 13 yaşlarında olarkən bir payız günündə evlərinə bir kişinin gəlməsini, salam-kalamdan sonra atası Hacı Məmmədə müraciət edərək: “... Hacı, bir neçə ildir ki, Tiflisdə “Molla Nəsrəddin” adında məcmuə çıxmağa başlamışdır. Ancaq oxucusu azdır. Bu, məc- muənin bağlanmasına səbəb ola bilər. Biz ona hər cəhətdən kö- mək göstərməliyik. Gəlişimdən məqsədim sizi həmin məcmuəyə müştəri yazmaqdır. – Xan, bilirsiniz ki, sizə nə qədər hörmətim var. Yolunuzda pul nədir ki, canımı belə əsirgəmərəm. Ancaq xahiş edirəm, məni o dinsiz məcmuəyə müştəri yazmayasız” – deyib, cibindən bir qızıl onluq çıxartdı və qonağın qabağına qoydu. Qonaq bir söz demədən dəftərinə nə isə qeyd edərək gülə-gülə atamla xudahafizləşib getdi. Məmmədəli müəllim bu əhvalatı bir vaxtlar ona poçtda mək- tub və qəzetlərlə bərabər şəkilli bir jurnalın verildiyini, xəlvətə çəkilib şəkillərə baxdığını, atasından yayınaraq həmişə “Molla Nəsrəddin” nömrələrini oxuduğunu, sonra da evin ələ keçməyən yerində gizləncdə saxladığını, İrəvandan bəhs edən yazıların al- tında verilən “Yetim cücə”, “Məhkəmə pişiyi” imzalarının müəl- lifini tanımaq istəyini doğmalarına danışmışdır. Yeznəsi Əli Məh- zuna adı gedən jurnal üçün tənqidi məqalə yazdığını söyləmiş, Əli Məhzun onu özüylə Tiflisə aparmış, əvvəlcə dostu Əliqulu Qəmküsarla, ertəsi gün jurnalın redaksiyasına gedərək Məmmə- dəlini Cəlil Məmmədquluzadəyə təqdim edərək “bu da bala “mol- la nəsrəddinçi”dir – deyib, oğlanın barəsində ədibə məlumat ver- mişdir... Bu görüşdən bir neçə həftə keçməmiş Məmmədəli Na- sirin “Qarınqulu bəy” imzası ilə qiraətxanadan yazdığı məqaləsi dərc olunmuşdur. İrəvanda bu tənqidi yazıdan xəbər tutan möv- humatçılar onu yazanın dinə sataşdığına görə tapılıb öldürülməsi- nə fitva verirlər. Məhəmmədəli şəhərin əhalisi arasında dolaşan söz-söhbətin mahiyyətini dərk etmədiyi üçün rastlaşdığı adamlara Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|