Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
39
qiymət verirdilər. Sidqiyə yazılmış və onun şəxsi arxivində mühafizə olunan onlarca məktublar bunu aydın təsdiq edir. Sidqinin yaxın dostlarından biri də böyük inqilabçı-demokrat yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə olmuşdur. Sidqinin vəfatı münasibətilə ―Şərqi-rus‖ qəzetində nəşr etdirdiyi bir məqaləsində C.Məmmədquluzadə yazırdı ki, ―Sidqinin vətənimizə varid olmaqlığı şəhərimizin mədəniyyət və maarif tarixi üçün bir mühüm fəqərə oldu... Gözəl-gözəl xasiyyətlər Sidqini Naxçıvanda zərbi-məsəl etmişdir. O hörmət və məhəbbət ki camaatımız mərhuma göstərirdi, indiyə qədər heç bir şəxsə göstərilməyib‖ 1 . M.T.Sidqinin mühazirələri, məktubları, xüsusən siyasi və təbii coğrafiyaya aid tərtib etdiyi əlyazma dərsliyi onun öz siyasi görüşləri etibarilə də çox irəli getdiyini göstərir. Bu yazılarda Sidqinin İran istibdadına və çarizmin müstəmləkə siyasətinə nifrəti çox aydın duyulmaqdadır. Hüseyn Cavid ―Məktəbi-tərbiyə‖yə 14 yaşında ikən daxil olmuşdu. Bu vaxta qədər o, beş il mollaxanada oxumuş, yazı yazmağı və oxumağı öyrənmiş, Sədi, Hafiz və başqa şairlərin əsərləri ilə tanış olmuş və 12-13 yaşlarından ―Gülçin‖ 2
təxəllüsü ilə Racinin
təsiri altında bir neçə şeir (mərsiyə) yazmışdı. Naxçıvanda Sidqinin məktəbi şöhrət qazandığı və yeniliyi sevən ailələr uşaqlarını bu məktəbə qoyduqları zamandan, 1895-ci ildə Hüseyn də o vaxtın maarifpərvər ziyalılarından olan Qurbanəli Şərifovun təşviqi ilə mollaxanadan qaçıb, atasından gizlin bu məktəbə daxil olur. Lakin Hüseynin bu sərbəst hərəkəti atasını çox narazı salmışdı. Görünür, nüfuzlu rövzəxan oğlunu ruhani etmək istəyirmiş. Ata oğluna yeni tipli məktəbə getməyi qadağan edir. Hüseyn bu fəqərəni müəllimi Sidqiyə və Qurbanəli Şərifova bildirib, onlardan kömək istəyir. Sidqi və Şərifov, çox çətinliklə də olsa, Molla Abdullanı razı salır, Hüseyn ―Məktəbi-tərbiyə‖də qalır.
1 ―Şərqi-rus‖ qəzeti, 1903, № 110. 2 “Gulçin‖ — Gül dəstəsi bağlayan. 40
Sonralar Q.Şərifova məktubunda Cavid yazır ki, ―Mən də atamın proqramı ilə böyüsəydim, indi kim bilir nə məsləkdə idim?.. Sidqinin məktəbinə məni təşviq edən Siz oldunuz‖. 1
Sidqi şagirdinin şairlik istedadını görüb, onunla xüsusi məşğul olurdu; onu təkcə elmdə deyil, bədii yaradıcılıqda da yeni yola çağırırdı. İndi artıq balaca Gülçin mərsiyə deyil, müəlliminin təsiri ilə ana dilində və farsca klassik üslubda lirik şeirlər yazırdı. Sidqi Gülçinin şeirlərini diqqətlə oxuyur, səhvlərini göstərir, Azərbaycan və fars klassiklərini oxumağı ona tövsiyə edir, bir sözlə, bədii yaradıcılıqda da ona müəllimlik edirdi. Hüseyn də Sidqinin şagirdi adını daşımağı ilə fəxr edirdi. 1896-cı ilin axırlarında Cavidin atasının Şahtaxtıdan Sidqiyə yazdığı bir məktub göstərir ki, inadkar ata da yumşalmış, oğlunun müəllimindən, onun atalıq qayğısından çox razı qalmışdır. Bu məktubda Molla Abdulla Sidqini ―müəllimlərin müəllimi‖ adlandırır və oğlunu yaxşı tərbiyə etdiyi üçün ona razılığını bildirir. Məktubda Cavidin öz müəlliminə bəslədiyi coşqun məhəbbətə də işarə olunurdu. Molla Abdulla yazırdı ki, onun oğlu ―Hüseyn atasının yanında öz müəllimini çox tərifləmişdir‖. Ata da ―Hüseynin bu fikri ilə tamamilə şərik‖ 2 olmuşdur. Cavidin öz müəlliminə bəslədiyi məhəbbət Sidqinin vəfatı münasibətilə Təbrizdən, onun ailəsinə yazdığı bir məktubda da çox aydın ifadə olunmuşdur. Bu məktubda Cavid yazırdı ki: ―Sidqinin vəfatı xəbərini eşidib elə bildim ki, həqiqət mənim atam vəfat edibdir... İnsanın üç atası olur: əvvəlincisi elm atasıdır... Güman edirəm ki, o mərhumun rehləti heç kəsə məndən artıq təsir eləməyib və eləməyəcəkdir‖ 3 . Cavid ―Məktəbi-tərbiyə‖də dərslərinə yaxşı çalışmaqla
1
Cavidin Türkiyədən yazdığı məktublardan gətirilən parçaların hamısı professor Əziz Şərifin şəxsi arxivindəki avtoqraflardan götürülmüşdür). 2
3 Rəf, arx. 7, Q-3 (276). 41
bərabər, mütaliəni də çox sevər, vaxtının çoxunu kitab oxumağa sərf edər və arabir yenə ―Gülçin‖ və ―Salik‖ təxəllüsü ilə şeirlər, qəzəllər də yazardı. Bu lirik şeirlərdən bir neçəsi Sidqinin arxivində mühafizə olunmuşdur. Onlardan biri budur:
Verdim o gün ki zülfi-pərişanə könlümü, Saldı nigar o zülfdə zindanə könlümü. Yalvardım iczinən ona bəlkə xilas edə, Zənciri-zülfə bağladı divanə könlümü. Hər qədr uydum ol ləbi-tərsa cəmalına, Yandırdı şəm’i-hüsni çü pərvanə könlümü. Gülzari-hüsnə Yusifi-dil çıxdı seyr edə, Saldı o yar çahi-zənəxdana könlümü. Etdikcə mən məhəbbət o kafər balasinə, Etdi cəfayi-naz ilə viranə könlümü. Vəslə yetirməyib, gecə-gündüz fəraqdə, Təbdil etdi laləsifət qanə könlümü. Bəzmi-visalə həsrətü ümmidvar idim, Saldı cilayi-firqətə məstanə könlümü. Gülçin binəva, oldum müridi-şeyx, Yandırmışam mən atəşi-hicranə könlümü. 1
Hüseyn bu qəzəli məktəbli yoldaşlarının yanında müəllimi Sidqiyə oxuduqda, Sidqi demişdir: ―Mən atan Molla Abdullanın yerinə olsaydım və Gülçin kimi bir şair oğlum olsaydı, rövzəxanlığı buraxıb, xanəndəlik edərdim və həmişə Racinin yox, öz oğlumun şeirlərini oxuyardım‖. Şagirdlərindən birinin: ―müəllim! Bu günlərdə Hüseynin atasının səsi batmışdır, mərsiyə oxuya bilmir‖ — replikasına cavab olaraq Sidqi yenə zarafatla demişdir: ―Bəlkə elə oğlunun səsi atasının səsini batırıb!..‖ Hüseyn utana-utana ―mənim heç yaxşı səsim yoxdur!‖ dedikdə müəllim.: ―Var, sənin çox yaxşı
1
Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|