Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
45
Səd Həzardan driğ, səd əfsus! 1
— beyti ilə başlanan farsca şeiri də Urmidən göndərilmişdi. Bunlardan əlavə yaradıcılığının son dövrlərində yazdığı ―Kor Neyzən‖ şeirində Cavidin Urmi şəhərini və onun təbii gözəlliklərini məhəbbətlə təsvir etməsi göstərir ki, şair Urmidə bir neçə dəfə olmuş, bu gözəl Azərbaycan şəhəri ilə çox maraqlanmışdır.
Cavid Cənubi Azərbaycanda 1898-ci ldən 1903-cü ilin may ayına qədər qalmışdır. 1903-cü ilin iyul ayında o, ali təhsil almaq məqsədilə İstanbula gedir. Həmin ildə Batumdan Məhəmmədəli Sidqiyə yazılmış bir məktubdan da Cavidin 1903-cü ildə Türkiyədə olduğunu öyrənərik. Məktubda deyilir ki, ―Sidqinin şagirdlərindən Hüseyn Rasizadə bu saat İstanbulda təhsili-elmdədir‖ 2 . Lakin İstanbulda Cavid ağır xəstələndiyindən təhsilini davam etdirə bilmir. 1904-cü ildə o, Naxçıvana qayıdır, bir müddət burada qalıb sağaldıqdan sonra Bakıya gəlir və 1905-ci ilin mart-aprel aylarında Bakıda qalır. Onun bu aylarda Bakıda olduğunu şair A.Şaiq də ―Mənim həyatım‖ əsərində təsdiq edir. O yazır ki, ―Cavid ilə 1905-ci ildə tanış oldum. O zaman Bakıya siyahət üçün gəlmişdi...‖ 3
Şairin məqsədi darülfünuna daxil olmaq, ali təhsil almaq idi. Lakin orta təhsil haqqında rəsmi vəsiqəsi olmadığından bu məqsədə birdən-birə nail ola bilmir. Əvvəlcə 5-6 ay orta məktəb proqramı üzrə hazırlaşıb, imtahan verməli olur. Ancaq bundan sonra o, darülfünunun ədəbiyyat şöbəsinə daxil ola bilir. İstanbuldan yazdığı bir məktubda şair bu xüsusda
1
Sidqinin vəfatı münasibətilə Cəlil Məmmədquluzadənin yazdığı məqalədə də bu şeirin bir misrası işlənmişdi: ―...Getdi Həyatdan Həzrəti-Sidqi. Amma çox zamanlar çəkər ki, mərhumun adı vətəndaşlarımızın yadından fəramuş ola. Çox zamanlar maarifpərvər həmşəhərlilərimiz deyəcəklər: ―Səd həzaran driğ, səd əfsus‖ (―Şərqi-rus, 1903). Həmin ildə M.S.Ordubadi də ―Maddeyi-tarixi-vəfati-Məhəmməd Tağı Sidqi sərlevhəsi ilə bir şeir yazmışdır. Rəf, arx. 7, Q-2 (157).
2
Rəf, arx. 25, Q-4 (342.) 3
A.Şaiq. ―Mənim həyatım‖, şəxsi arxivi.
46
dostlarına belə bir izahat verir: ―Ta ramazana qədər beş-altı ay ə’dadi proqramını ikmala çalışırdım... Sonra ramazanda darülsənaye istid’a təqdimi ilə ədəbiyyat şöbəsinə qeyd və qəbul olundum‖. Türkiyədən yazdığı məktublarından görünür ki, Cavid ali məktəbə hazırlaşdığı zaman bir neçə ay müddətində həftədə bir-iki saat Türkiyə şairi və filosofu Rza Tövfiqin də yanında oxumuşdur. 1905-1906-cı illərdə Rza Tövfiq Şərq ədəbiyyatında olan təsəvvüf cərəyanlarının tədqiqi ilə məşğul idi. Bu tədqiqat çox böyük bir səmərə verməsə də, o zaman ədəbiyyatla məşğul olan gəncləri, tələbələri maraqlandırırdı. Bu tədqiqatla Cavid də maraqlanmışdı. Lakin bu maraq və Cavidin Rza Tövfiqdən dərs alması uzun sürməmişdi. Bu fikri şairin öz sözləri də təsdiq edir. O, məktublarının birində yazır: ―...Ə’dadi proqramını ikmala çalışır və ...filosof Rza Tövfiq bəydən həqayiqə aid bir-iki dərs proqram xaricində oxuyurdum... Sonra iş iş üstündən aşdı-daşdı, dərsə vaxt qalmadı‖. Cavidin oxuduğu İstanbul darülfünunun ədəbiyyat şöbəsi üçillik idi. Şair təhsil məsələsinə çox ciddi, şüurlu münasibət bəsləyirdi. Birinci sinifdə oxuduğu halda, 2-ci sinfin də dərslərinə davam edirdi. Bu illərdə yazılmış məktubların birində deyilir: ―...Məktəbimiz üç sənəlik və üç sinifdən ibarətdir... Birinci sinifdə oxuyuram. Fürsəti fövt etməmək üçün ikinci sinfin də dərslərinə davam edirəm‖. Sonra şair əlavə edir ki: ―Mənə elm lazımdır, şəhadətnamə lazım deyildir‖. Məktublarda darülfünunun ədəbiyyat şöbəsində keçilən dərslər haqqında da məlumat vardır. Bu dərslərdən Cavid aşağıdakı fənləri qeyd edir: ümumi tarix, siyasi-tarixi coğrafiya, osmanlı ədəbiyyatı tarixi, fars ədəbiyyatı tarixi, ümumi
ədəbiyyat tarixi, fəlsəfənin əsasları, məntiq. Məktublarda şair həmçinin ―1-ci sinifdə gündə bir saat fransızca, iki saat türkcə‖ dərs keçdiyini qeyd edir.
47
Cavid əcnəbi dillərdən almanca və ingiliscəni də öyrənməyə çox səy etməsi, ancaq darülfünunda bu mümkün olmamış, xüsusi müəllimlərdən də dərs almağa maddi vəziyyəti imkan verməmişdir. Məktublarının birində Cavid bu xüsusda yazır: ―Bir əcnəbi lisanını mükəmməl bilməyə... əcnəbilərin özləri kimi yaxşı bilməyə ehtiyac vardır‖. Məktublardan görünür ki, rus dilini mükəmməl öyrənməyə Caviddə həmişə xüsusi həvəs olmuşdur. O, Q.Şərifova yazır: ―Ən məsləhətlisi budur ki, ruscanı mükəmməl öyrənməyə çalışalım‖. Yenə başqa bir məktubda Q.Şərifovdan xahiş edir ki, qafqaza qayıtdıqdan sonra ona elə bir yerdə, mümkün olsa Tiflisdə, müəllimlik işi tapsın ki, orada rus dilini mükəmməl öyrənməyə şərait olsun. Bunlardan sonra şair: ―Mən dərs verdiyim yerdə gecələri bir tərbiyəli rus ailəsi içərisində yaşamağı arzu edirəm‖ deyir. Hə- lə 1906/7-ci illərdə Cavid məktublarında qeyd edirdi ki, ―rus dilində az-çox yazı-pozu bacarıram‖. Bu sözlərdən aydın olur ki, şair rus dilini gənc yaşlarından bilirmiş. Onun məqsədi bu dili daha mükəmməl öyrənmək imiş. Bunlardan əlavə məktublarının birində şair Tiflisdə bir müddət rus zabitlərinə dərs dediyini, onlara Azərbaycan dili öyrətdiyini də qeyd etmişdir. Şübhə etmək olmaz ki Cavidin bu vəzifəni qəbul etməkdən məqsədi, hər şeydən əvvəl, yenə rus dilini ruslarla yaxın əlaqədə yaxşı öyrənmək imiş. Türkiyədə Cavid çox ağır maddi çətinliklərə, məh- rumiyyətlərə məruz qalmışdı. O, bir məktubunda əlində olan ―3-5 lirədən yeyə-yeyə (daha doğrusu həftələrlə pendir-çörəklə qənaət edərək) kəmali-səfalətlə ömür sürdüyündən‖ acı-acı şikayətlənirdi. Bununla belə şair məktublarında dönə-dönə dostlarına hiss etdirirdi ki, bu ağır vəziyyət, məhrumiyyət heç də onu mənəvi köləliyə sövq edə bilməmiş, ―biliyini satmağa‖, istibdada xidmət etməyə, həqiqətdən ayrı düşməyə məcbur edə bilməmişdir. O, məktublarının birində bu xüsusda yazırdı: ―Mən hamballığı, xidmətkarlığı pək ziyadə sevirəm. Fəqət böylə bir dövri-hürriyyət və zəmani-səadətdə biliyimi satmaq, Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|