Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi hüseyn cavġDĠn ev muzeyġ
Yüklə 2,29 Mb.
|
54
dərdiyi məktubda dostuna yazır ki, ―Hüseyn Cavidin işinin dalısınca olginən. Orucova o iki kitabı verdinmi?‖ 1 . Çox
ehtimal ki, bu iki kitab ―Maral‖ və ―Bahar şəbnəmləri‖ məcmuəsi imiş. Bu əsərlərin ancaq 1917-ci ildə nəşr edildiyi bizə məlumdur. Görünür, bütün səylərinə baxmayaraq, şair bu iki əsəri 1917-ci ilə qədər çap etdirə bilməmişdir. 1913-cü ilin
sentyabrında Cavid Tiflisdən Bakıya Məhəmmədəli Sidqiyə göndərdiyi bir məktubda sevinclə, nəhayət iş yeri tapdığını, müəllimliyə qəbul edildiyin yazırdı 2 . 1913-cü ilin tətil aylarını Cavid Naxçıvanda keçirir. Şair buradan iyul və avqust aylarında Bakıya, Hüseyn Minasazova və M.Ə.Sidqiyə göndərdiyi məktublarda M.Ə.Sidqidə olan ―Şeyx Sənan‖dan çox danışır və dönə-dönə ―Şeyx Sənan‖ı ona göndərməsini xahiş edir. Bu ―Şeyx Sənan‖ın Cavidin əlyazmasımı, ―Şeyx Sənan‖ əfsanəsinə aid başqa bir əsərin və ya qeydlərin olduğunu müəyyən etmək mümkün olmur. Hər halda məktubdakı həyəcanlı tələblər aydın göstərir ki, 1913-cü ilin tətil aylarında Naxçıvanda olan Cavid 1912-ci ildə Tiflisdə ikən başladığı ―Şeyx Sənan‖ faciəsi üzərində həvəslə işləyirmiş. 1914-cü ilin birinci yarısında da şair ―Şeyx Sənan‖ üzərində çalışmışdır. Bu faciənin bir çox variantı olmuşdur. Həmin variantlar göstərir ki, Cavid əsər üzərində müəyyən fasilələrlə dörd il işləmişdir. Son variant 1914-cü ilin axırlarında yazılıb qurtarmışdır. Bunu A.Şaiqin xatirələri də təsdiq edir. Şaiq 1914-cü ildə ―Şeyx Sənan‖ı oxuduğunu və bəyəndiyini bildirir: ―...Mən gənc şairin arabir ―Tərəqqi‖ və ―Təzə həyat‖ qəzetlərində ―Salik‖ imzası ilə yazdığı mənzumələrini oxuyurdum. Birpərdəli ―Ana‖ dramı mənə onun həm böyük şair, həm də böyük dramaturq olacağı qənaətini bəxş edirdi. 1914-cü ildə ―Şeyx Sənan‖ faciəsini böyük bir həvəslə oxu- muş, onun böyük müvəffəqiyyətini səmimi-qəlbdən təbrik
1 Rəf, arx. 25, 1915 (13). 2 Yenə orada, arx. 6, Q—3 (293). 55
etmişdim‖ 1 . Birinci imperialist müharibəsi, müharibənin törətdiyi fəlakətlər Cavidin yaradıcılığına və dünyagörüşünə çox dərin təsir göstərir. Şair öz səsini imperialist müharibəsinə qarşı mübarizə aparan mütərəqqi qüvvələrin səsinə qoşur, imperialist müharibəsinə qarşı bir çox qiymətli əsərlər yazır. 1915-ci ildə Cavid Bakıya gəlib 1916-cı ilin iyun ayına qədər burada qalır. Bakıda o, ―Səfa‖ məktəbində Azərbaycan dili dərslərini aparır, eyni zamanda bədii yaradıcılığını davam etdirir. 1915-ci ildə Bakıda nəşr olunan ―Qurtuluş‖ məcmuəsinin birinci, ikinci və üçüncü nömrələrində ―Şeyx Sənan‖ faciəsinin birinci və ikinci pərdələri nəşr olunur. 1917- ci ildə may ayında ―Qardaş köməyi‖ məcmuəsində Cavidin yanvar ayında yazdığı ―Hərb və fəlakət‖ şeiri çıxır. Həmin ildə şair ―Uçurum‖ faciəsini bitirir. A.Şaiq dostunun 1918-ci ildən ―İblis‖ faciəsi haqqında düşünməyə başladığını, onun bu əsəri ―səssizcə‖ yazmağa başladığını, 1919-1920-ci illərdə də bu əsər üzərində çalışdığını ehtimal edib yazır ki, ―Cavid öz sənətini çox sevən, öz üzərində çalışmağı bacaran şairdir. O, minlərcə göz önündə uçuşan möv- zulardan yalnız ən çox sevdiyini, ruhuna və sənətinə ən çox müvafiq gələnini yaxalar və onu bir müddət zehnində hazırladıqdan sonra səssiz, kimsəyə sezdirmədən yazmağa başlar. Ondan sormayınca hansı əsər üzərində çalışdığını söyləməz, öz əsərini birdən-birə kamil surətdə meydana çıxarmaq istərdi‖. Bu sözlərdən sonra şair əlavə edir ki, ―zənnimcə ―İblis‖ faciəsini 1918-ci ildə
yazmağa başlamışdır‖ 2 .
əsgər və matros şurasının əxbarı‖ qəzeti 12-ci nömrəsində Cavidin ―Hərb və fəlakət‖ şeirinin işlənmiş yeni variantını, ―Haqqını sən mübarizə ilə ala bilərsən‖ sərlövhəsi ilə çap
1 Rəf, arx. 25, Q-1 (30). 2 A.Şaiq. Mənim həyatım, şəxsi arxivi. 56
etmişdi. Mart hadisələrindən bir neçə ay sonra Cavid Cənubi Azərbaycana gedir, az sonra yenə Naxçıvana qayıdır. 1918-ci ilin avqust ayında şair burada yoxsul kəndli ailəsindən olan Mişkinaz ilə evlənir. O, dekabr ayına qədər Naxçıvanda qalıb, ―İblis‖ üzərində işləyir. 1919-cu ilin ortalarında Cavid həmişəlik olaraq Bakıya köçür. Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsindən sonra Cavidin həyatının yeni dövrü başlanır. Sosialist Bakısı, bütün tərəqqipərvər yazıçılar kimi, Cavidi də qayğı ilə əhatə edir. Teatrlar onun pyeslərini tamaşaya qoyur, əsərləri nəşr edilir. Cavid ancaq bu illərdə özünə həmişəlik iş yeri tapa bilir. O, teatr texnikumunda və Bakı darülmüəlliminində dil-ədəbiyyat müəllimi təyin olunur, maarif işlərində, məktəblər üçün yeni dərslik və proqramların tərtibində yaxından iştirak edir. 1920-25-ci illər arasında Cavid Azərbaycan Dövlət Darülfünununda da müəllimlik edir. 1926-cı ildən etibarən şair şəxsi təqaüdə çıxır, yalnız teatr texnikumunda həftədə bir neçə saat dərs deyir. Azərbaycanın yeni, azad həyatı Cavid yaradıcılığına çox qüvvətli, müsbət təsir buraxır. 1926-cı ildən başlayaraq onun yaradıcılığında və görüşlərində ciddi dönüş əmələ gəlir. Bu zaman şair həyatda, məişətdə və şüurlarda əmələ gələn yenilikləri, xalqın mədəni inqilab uğrunda mübarizəsini əks etdirən ―Azər‖ poemasından parçalar nəşr etdirir. 1926-cı ildə Cavid dövlət hesabına Xalq Maarif Komissarlığı tərəfindən Almaniyaya məzuniyyətə göndərilir. Səfər ərəfəsində şairə belə bir şəhadətnamə verilmişdi: ―Bu şəhadətnamə verilir Azərbaycan şairi Hüseyn Cavid Rasizadəyə ondan ötrü ki, şair Azərbaycan Xalq Maarifi komissarının tərəfindən müasir Avropa ədəbiyyatını öyrənmək və müalicə üçün 1926-cı ilin aprel ayının 10-dan oktyabrın birinə qədər Berlin və Parisə göndərilir. Xalq Maarif komissarı: müavini: Cəlil Məmmədzadə. Yüklə 2,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|