Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi məHƏMMƏd füzulġ adına Əlyazmalar ġnstġtutu
Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi
Yüklə 3,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi
Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 118 qalmışdır. O cümlədən bu iki məqtə onun əhvalatını qələmə alar- kən xatirimizə gəldi: Qitə Getmək anı yetəndə yar gəlib çıxdı, Cahi, Gözünü aç ki, əgər görməyə taqət varsa. Qitə Min gecədən sonra ki, sən yarla görüşdün, Cahi, fürsətdir, gözünü ondan ayırma. Onun yaratdığı böyük kitabxana[dakı kitablar] köhnə ustad- ların və gözəl yazan xəttatların xətlərindən və misli-bərabəri olma- yan qızıl qələmli müsəvvirlərin çəkdikləri təsvirlərdən ibarət idi. Onun mülkiyyətində çoxlu digər töhfələr də vardı. Onun çinixanası Çin və Xəta nigarxanalarını utandırırdı. [İbrahim] mirzənin [ölüm] hadisəsindən sonra onun möhtərəm hərəmi o əsərlərin İsmayıl mir- zənin əlinə keçməməsi üçün onların əksəriyyətini suya tökdü, çini- ləri sındırdı, qalanlarına isə od vurdu və mirzənin matəmi üçün həddən artıq fəryad və fəğan qopardı. Axırda o, ahu-zarının çoxlu- ğu üzündən xəstələnib, yorğan-döşəyə düşdü və elə həmin ay fani dünyaya vida edib, əbədiyyət aləminə qovuşdu” 185 . II Şah İsmayıl taxta çıxdıqdan sonra Şamxal sultan onun əmri ilə h. 984/1576-cı ildə İbrahim mirzəni öldürmüşdür. Mirzə bəy Cünabədi bu hadisəni belə təsvir edir: “Bəhram mirzənin oğlu İbrahim mirzə xeyli istedada, təb lətafətinə, gözəl nəzmə və yaxşı xəttə malik idi, təxəllüsü Cahi idi, ovtar (simli musiqi)fənnində və digərlərində kamal sahibi idi və həmin vaxt (yəni h.984/1576-cı ildə II İsmayıl hakimiyyətə gələrkən – V.M.) darüssəltənə Qəzvin- də yaşayırdı. II Şah İsmayıl da yaxşı təbə və zehnə malik idi və çox yaxşı şeirlər deyirdi. Təxəllüsü Adil idi. Hələ o, hakimiyyətə gəlməzdən əvvəl İbrahim mirzə ilə müşairə və mükalimə etmişdi 185 İsgəndər bəy Münşi Türkman. Tarixi-aləmarayi-Abbasi. I cild / farscadan tərcümənin, ön sözün, şərhlərin və göstəricilərin müəllifləri: O.Ə.Əfəndiyev və N.S.Musalı. Bakı: Təhsil, 2009, 423-424. Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 119 və cənab mirzə onun cavabında bir şeir demişdi, bu isə onların ara- sında inciklik yaranmasına səbəb olmuşdu. Bu inciklik İsmayılın xatirində qalmışdı və o, padşah olduğu vaxt şahzadələrin həlak edilməsinin əncamını çəkən zaman bir qorçuya əmr etdi ki, İbrahi- mi qətlə yetirsin. Həmçinin qatilə demişdi ki, İbrahim mirzənin ömür boyu yığdığı sərvət sənin ixtiyarına keçəcəkdir. Həmin qorçu padşahın əmri ilə mirzənin evinə getdi və hökmü həyata keçirib onu öldürdü. Amma padşahın doğma bacısı mirzənin arvadı idi və dərhal matəm və şivən qopardı. O, mirzənin mal-dövlətinin və cavahirlərinin qorçuya verilməməsi üçün onları xarab etdi və nəfis əşyaları çaya tulladı. Qadın bundan sonra şəxsən özü İbrahim mirzənin cəsədinə qüsl verdi, onu kəfənə tutdu, iki rükət namaz qıldı, həmçinin onun ölümünün səbəbkarlarına nifrin yağdırdı” 186 . Deyilənlərə görə, İbrahim mirzə ölümünün yaxınlaşdığını bilmiş və II Şah İsmayıla belə bir məktub yazmışdır 187 : Ey qardaş, boyama sən əlini insan qanından, Əlin üstə digər bir əl var ki, güclüdür ondan. Fələk o adamın ki, başına qızıl tac qoyar, Axırda qara torpaq altında onu quylayar. Qəbrimiz bir neçə ay səninkindən köhnə görünər, ancaq sən bu çirkin işlərinlə ömründə bəhrə almazsan. Ey ağam, səkkiz ay şahlıq müddətində ədalətli şahın fərmanı ilə 44220 nəfər dövlət işçisi və qara camaat günahsız olaraq öldürülmüşdür ki, onlardan 320 nəfər peyğəmbər övladıdır. Onların çoxu həddi-büluğa çatma- mış, məsum idilər. Bu dünyanı və axirəti yaradan Allah səndən haqq-hesab istəyən gündə ona nə cavab verəcəksən? Sənin əhvalın o baqqala bənzəyir ki, gün batana yaxın dükanını açar. Onun bu müddətdə nə qədər alveri olar, məlumdur. Sənin cavanlığının yaxşı 186 Mirzə bəy Cünabədi. Rövzətüs-Səfəviyyə. Be kuşeş-i Qulamrza Təbatəbayi Məcd. Tehran, 1378, s. 579-580. 187 Bax: Kərimov P. Şah İsmayıl Xətainin nəvəsi İbrahim Mirzənin ana dilində şeirləri // Azərbaycan. - 2012. - № 1. s. 184-189. Vüsalə Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi 120 dövrü ötmüş, ömründən 48 il keçmişdir. Hər şeydən agah olan Al- lah bilir ki, kafirlərə qarşı müharibədə mən həmişə şəhid olmağı arzulayardım. İndi isə ümid edirəm ki, şəhidlərə qoşulacağam. "İnna lillah və inna ileyhi raciun" ("Allahdanıq və ona qayıdaca- ğıq") 188 . İstəyirsən sən nəslimizə son qoyasan? Bu nə cinayət? Görüm nəsilsiz qalasan!" Qazi Əhməd Qumi İbrahim mirzənin yazdığı şeirlərin 3000 beytdən artıq olduğunu, divanına arvadı Gövhərşad banunun diba- çə yazdığını, Qazi Əhməd Quminin atası Mir Münşinin isə bu əsəri köçürdüyünü qeyd edir 189 . Bu şahzadə müxtəlif hünər sahələrində mahir olmuş və sə- nətkarları himayə etmiş, zəngin bir kitabxana qurmuşdur 190 . İbrahim mirzə haqqında məlumat verən Məmmədəli Tərbiyət yazır: “Mir münşi oğlu Hacı Əhməd Qumlunun qeyd etdiyinə görə, bu şahzadənin qiymətli kitabxanasında bir çox dəyərli kitab- lar və az tapılan albomlar vardır. Bu albomların birində görkəmli xəttatların yazısı, ustad Behzad və digər rəssamların əsərləri top- lanmışdır. Bu albomun qiyməti bir ölkənin birillik dövlət büdcəsi- nə bərabərdir” 191 . Tərbiyət "Xansahibin bayazı", "Gülüstani-hünər" və "Xülasətül-əşar"a istinadən İbrahim mirzənin şeirlərindən farsca örnəklər təqdim etmişdir. Elə bilmə ki, gözləri heç aldatmaq bacarmır, Elə göstərir ki, guya hiylə satmaq bacarmır. 188 Tərbiyət Məhəmmədəli. Danişməndani-Azərbaycan (fars dilindən tərcümə edənlər: İsmayıl Şəms, Qafar Kəndli). Bakı, 1987, s. 164. 189 Məmmədova Ş. “Xülasət ət-təvarix” Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi. Bakı, Elm, 1991, s. 103-104. 190 Cavad Heyət. Azərbaycan ədəbiyyatına bir baxış. Bakı, 1993, s.63. 191 Tərbiyət Məhəmmədəli. Danişməndani-Azərbaycan (fars dilindən tərcümə edənlər: İsmayıl Şəms, Qafar Kəndli). Bakı, 1987, s.162. Yüklə 3,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|