Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi memarliq və ĠNCƏSƏNƏT ĠNĠSTĠtutu
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 Həm də bu zaman ona diqqət yetirmək lazımdır ki, pyesin səhnə uğurunda məhz B.Vahabzadə dramaturgiyasına xas olan lirik-psixoloji üslubun rolu ümdədir. Belə ki, zamanlar dəyişir, hər dövrdə pyesin mündəricəsində olan bu və ya digər problemə, mövzuya, məsələlərə üstünlük verilərək qabardılır, insanın mənəvi dünyası ilə bağlı olan iç mübarizələri isə həmişə üslubda qorunub saxlanır. İlham Rəhimlinin yazdığı kimi: “B.Vahabzadə dram əsərlərində gerçəkliyin əhatəli, çoxqatlı obrazını yaratmağa səy göstərir. O, konfliktin özəyini təşkil edən məsələnin birmənalı həllindən qaçaraq bütövlükdə həyat haqqında mürəkkəb psixoloji düşüncələri əsas götürür və onu xırda münasibətlərə qarşı qoyur. Nəticədə gerçəkliyin gizli qatları aşkara çıxır, obrazlı aləm, mühit yaranır” (95, s. 58). “İkinci səs” əsərinin adı teatr tarixində müasirlik probleminə həsr olunmuş, onu psixoloji realizm prizmasından həll edən tamaşalar sırasında sadalanır (148, 344). Tamaşaya milli teatrın artıq tam formalaşmış lirik-psixoloji səhnə təcrübəsi əsasında rejissor Əşrəf Quliyev quruluş vermişdi. Teatr ictimaiyyəti və ədəbi tənqidin reaksiyalarına əsasən, tamaşa uğurlu alınmışdı: “Rejissor Əşrəf Quliyev pyesi yaxşı aktyor ansamblı, maraqlı və müasir bir səhnə tərtibatı ilə düzgün təcəssüm etdirə bilmişdir” (68). 1969-cu il aprelin 19-da ilk tamaşasından sonra əsər iyul ayına qədər daha bir neçə dəfə göstərilmiş, teatr məzuniyyətdən qayıtdıqdan sonra tamaşa üzərində yenidən ciddi praqon məşqlər aparılmış, sentyabrın axırlarında tamaşaçılara təqdim edilmişdi. O da qeyd olunmalıdır ki, yaradıcı kollektivin ümumən bəyənilməsinə baxmayaraq, tamaşa barəsində tənqidi qeydlər də olmuşdur. Bunu nəzərə alan truppa tənqidin qeyd etdiyi müəyyən fikir natamamlığı, dialoqların uzunluğu, şeir parçalarının çoxluğu və s. üzərində daim işləyərək, onu cilalamağa çalışırdı. “İkinci səs”i mövsümün yaxşı tamaşalarından biri kimi təqdir edən məqalələr yazılmış ki, bu da əsərin səhnə təcəssümünün səciyyəsi barədə tam təsəvvür yaradır. Resenzentlər tamaşanın uğurunda ilk növbədə pyesin özünün keyfiyyətini, dramaturqun müasir səhnənin tələblərinə cavab verən bir əsər yarada bilməsini vurğulayırdılar. “İkinci səs” pyesinin 18 “İkinci səs” Rəşad - Həsənağa Salayev İradə - Qətibə Mirzəyeva mündəricəsi bir-birinə saf duyğularla bağlı iki insanın məhəbbəti üzərində qurulub. Nəbatat İnstitutunun elmi işçisi qırx yaşlı Rəşadı və otuz iki yaşlı həkim Arzunu bir-birinə doğmalaşdıran təkcə hisslər deyil, dünyagörüşü, həyata eyni mənəvi prizmadan baxış, sevgi, ideal, ictimai amal və arzulardır. Amma sevən insanların daxili dünyasında sanki heç bir maneə yox ikən, bu əngəllərlə onlar real həyatda, cəmiyyətdə üzləşirlər. Rəşadın ailəsi, ailə qarşısında məsuliyyəti, ər və ata borcu var. İlk nəzərdə 19 “İkinci səs” Arzu – Vəfa Fətullayeva Rəşad – Həsənağa Salayev Həyat – Leyla Bədirbəyli ailə-məişət mövzusuna toxunan pyes ictimai borc və saf məhəbbət duyğuları arasında konfliktə rəvac verərək, dərin mənəvi məsələlər, fəlsəfi mətləblər qaldırır, ağıl və hissin məngənəsində çırpınan müasir insanın daxili dünyasına nüfuz edir. Əsərin əsas psixoloji konfliktini də məhz bu – ürəklə vicdan, azad məhəbbət arzusu ilə cəmiyyət qarşısındakı borc, ehtirasla ağıl arasındakı barışmaz mübarizə təşkil edir. Əsərin əvvəlindən axırına kimi bu mübarizə hadisələrin hərəkətverici qüvvəsinə çevrilir, qəhrəmanların məhəbbətini, vicdanlarını imtahana çəkir. Tədqiqatçılara görə, B.Vahabzadənin “dramaturji üslubundakı ümumi parametrlər” sırasında “ən vacib kod, açar funksiyasını daşıyan element əsərin adıdır. B.Vahabzadənin 20 “Vicdan”, “İkinci səs”, “Yağışdan sonra”, “Yollara iz düşür” (“Artıq adam”)... pyeslərinin adları birbaşa ilkin anlayışlara (şairanə ümumiləşdirməyə, obrazlılıq sistemliliyinə, güclü alleqorik başlanğıca, konfliktin çoxmənalılığına, hadisələrin və personajların iki qatda cərəyan və inkişaf etməsinə) kifayət qədər informativ işarədir” (95, 56) “İkinci səs” pyesində rəmzi qat daha geniş planda nəzərdə tutulub. “Əsərin şərti, bədii rəmzi müəllifin obrazlara verdiyi adlarda da öz ifadəsini tapıb: Arzu-müəllifin sevgi haqqında idealının, arzusunun ifadəsidir. Həyat - real gerçəkliyi, həyatı əks etdirən surətdir. Müəllif iradəni isə övladla bağlamışdır - ailə qarşısında ictimai məsuliyyət və borc hissi ilə. Rəşad məhz Arzu ilə Həyat yəni idealla gerçəklik arasında çırpınır” (68). Beləliklə, pyes psixoloji konfliktin nəzərdə tutduğu problemlərin geniş spektrinə varmağa imkan verir, obrazlardan hər birinin daxili aləmində: ürək və ağıl, arzu və vicdan, ideal və qanun, sərbəstlik və normaların çarpışmasından doğan əxlaqi qənaətləri inikas etdirirdi. Tamaşanın ümumi ruhu, pyesin səhnə həlli, rəssam işi, musiqi tərtibatı, xarakterlərin qabardılması və aktyor oyunu bütövlükdə razılıq doğurmuşdu. Əsas yaradıcı heyət: quruluşçu rejissor Əşrəf Quliyev, rəssam Elçin Məmmədov, bəstəkar Azər Rzayevin, əsas rollarda: Həsənağa Salayev (Rəşad), Səməndər Rzayev (ikinci Rəşad), Hökümə Qurbanova (Arzu), Məhluqə Sadıqova (ikinci Arzu), Leyla Bədirbəyli (Həyat), Həsən Məmmədov (Fikrət), İsmayıl Osmanlı (Şükür), Ətayə Əliyeva (Məlahət), Mirvari Novruzova (Zeynəb), Qətibə Mirzəyeva (İradə) ümumən işin öhtəsindən bacarıqla gəlmişdi. Rejissor Ə.Quliyevin dramaturq fikrinə istinadla yadda qalan maraqlı səhnələr yaratması, münaqişələrin əsasən psixoloji planda, obrazların daxili aləmində davam tapması, epizodların mənəvi sarsıntılarla, ruhi keçidlərlə zənginliyi, bütün bu mürəkkəbliyə baxmayaraq aktyorların səhnə vəziyyətlərini təbii və inandırıcı canlandırmağa nail olması tamaşanın ümumən bəyənilən məziyyətləri idi. Belə ki, ədəbi tənqidin fikrincə, bütövlükdə rejissor “gözəl seçdiyi aktyor ansamblı, rəssam və bəstəkarla Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|