Azərbaycan neftġ
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
38
fikri dəstəkləsələr də, yuxarı orqanlar bu müraciəti siyirmələrinə atıb saxladılar. Bütün bunlara baxmayaraq, sonrakı il (1878) hökumət dəmir yolunun çəkilməsinə başladı və 1879-çu ilin aprelində onun açılışı oldu. Dəmir yolunun son stansiyalarından biri Sabunçu ərazisində idi. Bunun üçün göl əvvəlcədən torpaqla doldurulub qurudulmuşdu. Dəmir yolu burada haçalanır, bir qol Suraxanıyadək, ikinci qol isə on ikinci sahə boyu Balaxanıyadək uzanırdı. O biri stansiya isə Bakı ilə Qara şəhər arasında tikilmişdi. Neft dəmir yolu ilə ya çəlləklərlə, ya da sisternlərlə daşınırdı. Neft istehsalçılarından birinin xahişi ilə dəmir yolu idarəsi Sabunçu stansiyası ilə onun mədəni arasında boru kəməri çəkdi. Nasos stansiyası dəmir yolu stansiyasından hündürdə yerləşdiyindən, neft öz ətaləti ilə boru ilə axaraq sisternlərə doldurulurdu. Nobel qardaşları 1877-çi ildə özlərinin xüsusi boru kəmərinin çəkilişinə başladılar, 100000 funt-sterlinqə başa gələn bu kəmər işə düşdüyünün birinci ili ona qoyulan xərci çıxartdı. Sənayenin bu sahəsinin bugünki əhəmiyyətini nəzərə alaraq, bu ilk boru kəməri haqqında bəzi məlumatları oxucuya çatdırmaq maraqlı olar. 108000 pud neft tutan çənlərin quraşdırıldığı mərkəzi dəmir yol stansiyası Balaxanıda, 15-ci sahənin yanında Qara şəhər səviyyəsindən 210 fut hündürlükdə tikilmişdi. Neft mədənindən 27 at gücündə olan buxarla işləyən nasosun köməyi ilə xam neft 5 düymlük boru ilə saniyədə 3,5 fuq sürətilə bu stansiyaya vurulurdu. Boru kəmərinin maksimum gücü gündə 80000 pud idi. Xam neft Balaxanıdakı əsas çənlərə ayrı-ayrı mədənlərdə quraşdırılmış kiçik nasosların köməyi ilə vurulurdu. Mərkəzi stansiyada neft dəmir çənlərə yığılır, buradan da az həcmli boru kəmərləri vasitəsilə bəzi neftayırma zavodlarına ötürülürdü, çünki artıq bu zavodların sahibləri neftin belə nəqlinin əhəmiyyətini və üstünlüyünü başa düşmüşdülər. Zavodlara neft Balaxanıdakı böyük və güclü nasos vasitəsilə vurulurdu. Neftayıranlar bir neçə il Nobel qardaşlarına 6,25 mil məsafəyə nəql olunan neftin hər pudu üçün beş qəpik ödəyirdilər. Bir neçə ildən sonra onun qiyməti 1,5 qəpiyə düşdü. İlk boru kəmərinin inşası və neftin onunla nəqli araba sürücülərinin işinə son qoydu. Qəzəblənmiş arabaçılar gəlirli işləri əllərindən çıxdığı üçün bu kəmərə çoxlu ziyan vururdular. Buna görə də Nobel qardaşları müəyyən məsafədə gözətçi postları qoymaqla öz ilk neft kəmərlərini qorumağa məcbur oldular. Nobel qardaşlarının boru kəməri tikilib başa çatandan çox keçməmiş, Bakı neft şirkəti onun nümunəsini təkrar etdi, özünün 15-ci sahəsini boru kəməri ilə Suraxanı neftayırma zavoduna, ordan da Zıq burnundakı limana birləşdirdi. Bu boru kəmərinin ümumi uzunluğu 9-11 milə qədər idi. 1878-ci ilin sonuna yaxın daha 3 yeni kəmərin inşasına başlandı. Sahibkar Mirzəyev 9-cu sahə ilə Bakıdakı neftayırma zavodu arasında 4 düymlük borudan 9 mil məsafəlik kəmər çəkdirdi. Bu kəmər hər gün 50000 xam neft nəql etməyə qadir idi. Ondan sonra Lianozov özünün 7-ci sahəsindən Qara şəhərə boru çəkdirdi, kəmərin uzunluğu 9,3 mil, borunun diametri 3 düym, gündəlik nəqletmə gücü 25000 pud idi. "Kaspi" şirkətinin çəkdirdiyi üçüncü boru kəməri sonra davam etdirilməyib. Bu kəmər vasitəsilə quyulardan neft Sabunçu dəmiryolu stansiyasına vurulur, buradan da sisternlərlə Kapsıla daşınır, sonra yenə boru vasitəsilə şirkətin yaxınlığındakı neftayırma zavoduna nəql olunurdu. Bu boru kəmərinin ümumi uzunluğu 60 mil idi. Mexanizmlərlə quyu qazılmasının ikinci ili Xəzər dənizi ilə neftin daşınması yaxşılaşdı. O vaxta qədər neft çəlləklərdə gəmilərlə daşınırdı. 25 pud neft tutan çəllək Bakıda 10-12 rubl idi, istifadə olunandan sonra Rusiyada 3 rubla satılırdı. Beləliklə, emaldan sonrakı qalığın qiyməti Bakıda 1 pud üçün 5 qəpik olanda, o Nijniyə 83 qəpikdən ucuz daşına bilməzdi. həmin dövr üçün qiymətlər aşağıdakı şəkildə idi:
Rubl Qəpik Bakıda 25 pud
1 25 Çəlləyə görə
9 0 Nijniyədək daşınma
və boşaltma hər pud
üçün 42 qəpik 10 50
Cəmi 20
75
Çəlləyin və daşınma qiymətinin yüksəkliyi Amerikadan idxal olunan lampa nefti ilə müvəffəqiyyətlə rəqabət aparmağa imkan vermirdi. Belə ki, neftayırma sənayesinə tətbiq olunan aksiz vergisinin ləğvindən sonra bir neçə il Amerikadan idxal olunan lampa neftinin həcmi Rusiyanın bu məhsulla təchizatını ötüb keçmişdi. İlk dəfə Xəzər dənizi ilə nefti tankerlə daşımaqa 1874-çü ildə həştərxanlı tacir Artimiyev, sonra isə Raqozin və Şipov cəhd etdilər. Bu taxta gəmilərin bir xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, neft birbaşa gəmiyə doldurulmurdu. Dəniz suyunun təzyiqi gəminin gövdəsini sıxdığından, gəmidəki neftin kənara təzyiqi gövdəni dağılmağa qoymurdu. Ancaq neft elə doldurulmalı idi ki, neftin səviyyəsi dəniz suyunun səviyyəsindən aşağı olsun. Ancaq bu gəmilər elə tikilmişdi ki, dibləri dəniz suyu səviyyəsində idi. Buna görə də göyərtəyə əlavə çən qoyulur və qalan yerlərə də çəllək yerləşdirilirdi. Neftin tankerlə Volqa çayı ilə daşınması hər pud üçün qiyməti hətta 30 qəpiyə endirdi.
Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|