Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR

çəkişmələri  nəticəsində  Q.  Kaminskinin  sıxışdırılması  ilə  əlaqədar  olaraq  Qafqaz 
Bürosu  onun  Azərbaycanda  işləməsini  mümkün  hesab  etməyib  öz  sərəncamına 
çağırdı (13, f.268, s.26, iş32, s.129). 
Plenumda  R.  Axundov,  V.  Yeqorov,  S.  Qutin,  M.  Quliyev,  H.  Cəbiyev, 
Mirzoyan,  M.  D.  Hüseynov  Qafqaz  bürosunun  qərarının  əleyhinə  çıxdılar, 
yuxarıda adları çəkilənlərin fraksiyada iştirak etmədiklərini, buna  görə də Qafqaz 
bürosunun qərarının düzgün olmadığını sübut etməyə çalışdılar. 
Qafqaz  Bürosu  AK(b)P  MK  plenumunun  qərarı  ilə  razılaşmayıb  S. 
Qutinə, O. Şatunovskayaya və S. Ağamirova göstəriş verdi ki, dərhal RK(b)P MK-
nın sərəncamı ilə yola düşsünlər. 
Lakin həmişə olduğu kimi partiya intizamından bəhs edən BK rəhbərliyi 
Qafqaz  Bürosunun  qərarını  yerinə  yetirmədi  və  rayon  partiya  komitələri 
katiblərinin  komsomol  və  mətbuat  nümayəndələrinin  iştirakı  ilə  avqustun  22-də 
şəhər partiya komitəsinin geniş plenumunu çağırdı. S. M. Kirov da plenumda idi. 
Plenum  aydın  göstərdi  ki,  BK-nın  rəhbərliyi  prinsipsiz  fraksiya  mübarizəsinin 
dərin  bataqlığına  yuvarlanmışdır.  Çıxış  edən  kommunistlər  MK-nın  Qafqaz 
Bürosunu tənqid atəşinə tutdular, öz qərarını dəyişdirməyi tələb etdilər. 
Əsassız  tənqidin  digər  hədəfi  isə  AK(b)P  MK-nın  keçmiş  birinci  katibi, 
Bakı  Soveti  İcraiyyə  Komitəsinin  sədri  Q.  N.  Kaminski  oldu  (13,  f.268,  s.26,  iş 
132,  s.131).  Kaminski  məsələlərə  obyektiv  yanaşır,  Nərimanovu  düzgün  başa 
düşür və qiymətləndirirdi. Təbii ki, bu, Mirzoyan, Sarkis kimi öz vəzifəsindən sui 
istifadə  edib,  partiyaya  zidd  olan,  əqidəsiz  düşmənçilik  ruhunda  tərbiyələnmiş 
adamların ürəyincə deyildi, onlar necə olursa-olsun, Kaminskinin vəzifədən, hətta 
Bakıdan uzaqlaşdırılmasına hər vəcdlə çalışırdılar və buna nail oldular. 
S.  M.  Kirov  Kaminskinin  əleyhinə  çıxış  etdi.  Kirovun  və  Mirzoyanın  öz 
çıxışlarında  hansı  məqsədi  güddükləri  aydın  idi.  Kirovun  Azərbaycanda  işə 
başlamasından heç bir ay keçməmişdi. Təəcüblüdür bir ay ərzində o vəziyyəti necə 
tələsik  və  düzgün  qiymətləndirə  bilərdi?  Belə  qısa  müddətdə  partiya  təşkilatında 
işlərin  vəziyyətini,  partiyadaxili  mübarizənin  keşməkeşliyini  hərtərəfli  obyektiv 
aydınlaşdırmaq,  kadrları  öyrənmək  mümkün  deyildi.  MK-nın  yeni  katibinin 
müəyyən məsələlərdə qətiyyətsizlik göstərməsi, ardıcıl mövqe tutmaması bununla 
izah  edilirdi.  Belə  ki,  AK(b)P  MK  plenumunun  gedişində  və  yekunlarında  da  bu 
cəhət özünü müəyyən dərəcədə göstərdi. 
S. M. Kirov qeyd etdi ki, Qafqaz Bürosu indi başqa çıxış yolu görmür, heç 
bir  cərəyanı  ləğv  edə  bilməz  və  geri  çağırmaq  kimi  müvəqqəti  tədbirlərə  əl 
atmalıdır.  Qafqaz  Bürosunun  qərarları  qüvvədə  qalır  və  həyata  keçirilməlidir.    
MK-nın  22  avqust  tarixli  plenumunda  «sollar»  Mir  Bəşir  Qasımovun  MK  siyasi  
Bürosunun tərkibindən çıxarılmasına və  onun yerinə V. Q. Yeqorovun seçilməsinə 
nail  oldular  (13,  f.268,  s.26,  iş.32,  s.132). Bu  da  Nərimanovun  tərəfdarları  S.  M. 
Əfəndiyev, D. Bünyadzadə  və b. ilə M. D. Hüseynov, R. Axundov və b. arasında 
ciddi toqquşmaya səbəb oldu. Nərimanov öz çıxışında qeyd edir: «Siyasi bürodan 

---

Qasımovun  çıxarılması  məni  bir  qədər  təəccübləndirdi,  MK-da  mən  onu  ən 
səliqəli,  işgüzar  adam  hesab  edirdim.  Həmişə  siyasi  büroda  işləyib.  Bir  dəfə  də 
olsun  yığıncaqları  tərk  etməyib.  Protokolla  bunu  siz  özünüz  də  aydınlaşdıra 
bilərsiniz.  Ağıllı,  dərrakəli,  özünü  işdə  çox  intizamlı  göstərib.  Necə  ola  bilər    ki, 
Qasımovu  fəhlələrin  MK-dakı  nümayəndəsini,  srağa  gün  heç  bir  səbəb  olmadan 
işdən  çıxardırlar.  Yeqorov,  M.D.Hüseynov  mənim  əleyhimədir.  Belə  olduqda 
Siyasi Büroda məni dəstəkləyən olmayacaq (13, f. 609, s. l, iş. 85, s. 4). 
N. Nərimanov Siyasi Büronun bu tərkibdə onun  üçün qəbulolunmazlığını 
qeyd  edir,  ərizə  ilə  müraciət  və  xahiş  edirdi  ki,  onu  tutduğu  vəzifədən  azad 
eləsinlər. 
1921-ci il avqustun 22-də Nərimanov MK-nın katibi Kirovun adına ərizə 
yazıb  plenumun  iclasında  oxunmasını  xahiş  etdi.  Ərizənin  surəti  MK-nın  Qafqaz 
Bürosuna  ünvanlanmışdı.  N.  Nərimanov  yazırdı:  «Siyasi  Büroya  dünənki 
seçkilərdə  MK-nın  üzvləri  R.  Axundovun  və  H.  Cəbiyevin  çıxışları  və  seçkilərin 
nəticələri  məni  bir  daha  inandırdı  ki,  Qafqaz  Bürosunun  qəti  xəbərdarlığına 
baxmayaraq,  partiyamızda  fraksiyaçılıq  davam  edir.  Məlum  qrup  müəyyən 
vaxtadək  hər  yerdə  fəhlə  sinfinin  nümayəndəsi  kimi  Qasımov  yoldaşın  
namizədliyini  irəli  sürdü...  Dünən  isə  bu  qrup  keçmiş  siyasi  büronun  ən  fəal 
intizamlı  üzvünün  seçilməsinə  maneəçilik  törətdi,  heç  bir  səbəb  olmadan  onu 
seçilməyə qoymadı. 
Seçkilər  nəticəsində  məlum  qrupun  3  üzvü  Siyasi  büroya  daxil  oldu  və 
çoxluq təşkil etdi. Xalq Komissarları sovetinin başçısı kimi indidən deyə bilərəm 
ki,  Siyasi  büroda  belə  bir  çoxluq  şəraitində  mən  ali  partiya  orqanlarından  kömək 
görməyəcəm,  buna  görə  də  Xalq  Komissarlar  Sovetinin  sədri  vəzifəsindən  azad 
olunmağımı  plenumdan  xahiş  edirəm.  Bu  mənim  qəti  qərarımdır.  Xalq 
Komissarları Sovetinin sədri N. Nərimanov» (13, f.609, s.l, iş 71, s.76) 
Həmin  gün  Mərkəzi  Komitə  N.  Nərimanovun  ərizəsinə  baxdı  və  ərizəni 
geri  götürüb,  ondan  respublika  Xalq  Komissarları  Sovetinin  sədri  vəzifəsində 
qalmasını  xahiş  etdi.  Lakin  N.  Nərimanov  qəti  etirazını  bildirdi.  Avqustun  23-də 
plenumda Nərimanov AK(b)P MK-ya ərizə ilə müraciət etməsinin səbəblərini daha 
ətraflı  şərh  edərək  dedi:  «Mərkəzdəki  bəzi  məruzələrimdən  sonra  mən  buraya 
müəyyən  tapşırıqlarla  göndərilmişdim».  Məruzələrdə  yeni  sovet  Azərbaycanında 
necə siyasət yeritmək haqqında onun baxışları şərh olunmuş, Bakı Kommunasının 
ibrət  dərsləri  nəzərə  alınaraq  belə  bir  fikir  söylənmişdir  ki,  əgər  biz  istəyiriksə, 
Bakını  əlimizdə  saxlayaq  və  sovet  Rusiyası  azad  yaşayıb  neftdən  və  neft 
məhsullarından  faydalansın,  onda  Azərbaycanla  Bakını  vəhdət  halında 
birləşdirməliyik.  «Mən  yola  düşməzdən  əvvəl  düz  bir  saat  Lenin  yoldaşla 
danışdım.  O  mənə  dedi:  necə  lazım  bilirsinizsə,  necə  istəyirsinizsə,  eləcə  edin». 
Nərimanov  dedi:  «Gərgin  zəhmət  nəticəsində  biz  Azərbaycanın  vəhdət  təşkil 
etməsinə,  fəhlələr  və  kəndlilər arasında  sıx əlaqə  yaranmasına  nail olmuşuq. İndi 
başlıca  vəzifə  bu  vəziyyəti  qoruyub  saxlamaq  və  dərinləşdirməkdir.  Lakin  bizim 

---