Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycanda isə Nərimanov və onun əleyhdarları arasında olan ixtilaflar. Bu da özünəməxsus səbəblərlə bağlı idi. Rusiyada həmkarlar ittifaqına münasibət məsələsi, kəndə münasibət, yeni iqtisadi siyasət, milli məsələ, xüsusən Zaqfederasiya, SSRİ-nin təşkili, sosializm konsepsiyasına münasibət və s. məsələlərdə fikir ayrılığı yaranmışdı ki, bu da özünü Trotski-Lenin və onun tərəfdarları olan Radek, Ryazanov və b., Zinovyev-Kamenev, Buxarin, Stalin və digərlərinin arasında mövcud idi. Leninin vəfatından sonra bu ixtilaflar Trotski və Stalin arasında daha da dərinləşdi. Trotskiçilər siyasi səhnədən uzaqlaşdırıldıqdan sonra «Yeni Müxalifət», vaxtilə trotskizmə qarşı fəal mübarizə aparan Zinovyev və Kamenev əsas mübarizə hədəfi oldu. Rusiyada ilk əvvəllər yeni hökumətin siyasəti ilə razılaşmayan kommunistlərlə Lenin və əleyhdarları - trotskiçilər, «fəhlə müxalifəti», «sol kommunistlər», «demokratik mərkəziyyət» və başqaları arasında olan fikir ayrılıqları mövcud idi. Mübahisələr həmkarlar ittifaqlarından başlandı və dərhal da kənara çıxdı. Trotski Mərkəzi Komitənin xətti ilə razı olmadığını bildirərək, həmin ixtilafları ictimaiyyət arasında yaydı. Trotski həmkarlar ittifaqlarında fəhlə demokratiyasının əleyhinə çıxır və həmkarlar ittifaqlarında komandanlıq və inzibatçılıq metodlarının tətbiq edilməsini irəli sürürdü. Trotskiçilər həmkarlar ittifaqlarını dövlətləşdirməyə çalışır və istehsalı idarə etmək vəzifələrini həmkarlar ittifaqlarına tapşırmağı tələb edirdilər. «Fəhlə müxalifəti» isə həmkarlar ittifaqlarını sovet dövlətinə və partiyaya qarşı qoyur və trotskiçilərin əksinə olaraq dövləti həmkarlar ittifaqlarına tabe etməyi irəli sürürdülər. «Demokratik mərkəziyyətçilər» qrupu isə partiyada fraksiya və qruplara azadlıq verilməsini tələb edir, idarələrdə təkbaşçılıq və möhkəm intizam əleyhinə çıxırdılar (67, s.29). Buxarinçilər mübahisələrdə əvvəllər barışdırıcı mövqe tutsalar da, sonralar trotskiçilərin tərəfinə keçdilər. Əslində trotskizm və yeni müxalifətin ideyalarında bir həqiqət var idi. Onlar qeyd edirdilər ki, iqtisadi və texniki cəhətdən geri qalan Rusiyada sosializmin qələbəsi mümkün deyil, sonradan tarixi təcrübə də bunu sübut etdi. Partiyanın daxilində olan fikir ayrılıqları ölkənin Mərkəzində olduğu kimi, müxtəlif ssenarilər əsasında milli ucqarlara da sirayət edirdi. Aparılmış tədqiqatlar sübut edir ki, bu ixtilaflar Azərbaycanda özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənirdi. Rusiyadan fərqli olaraq, Azərbaycanda fikir müxtəlifliyi şəxsi intriqalara çevrilərək, ümumi işin xeyrinə deyil, şəxsi mənafeni üstün tutmaqla dərinləşirdi; partiyanın və rəhbərliyin Mərkəzdən fərqli olaraq ifrat dərəcədə qeyri-yerli millətlərin nümayəndələri ilə doldurulması idi. Yerli xalqın nə dilini, nə də tarixini bilməyənlər, adət-ənənəsinə biganə qalanlar ilə yerli vətənpərvər rəhbərlər arasında olan narazılıq və s. Sovetləşmənin başlanğıcında hakimiyyətə gəlmiş siyasi qüvvələr arasında yumşaq xətt tərəfdarları – Nərimanov və onu müdafiə edənlər aparılan siyasətdə milli xüsusiyyətləri, yerli şəraiti nəzərə almağı irəli sürürdülər. Onların fikrincə, milliləşdirmə ilk vaxtlar ancaq iri və orta müəssisələr və ticarət sahəsinin bir qismini əhatə etməlidir. Şəxsi əmlak və əşyaların müsadirəsi zamanı insan ləyaqətinə, milli heysiyyətinə toxunulmasının əleyhinə çıxırdılar. Respublika rəhbərliyində mübahisələrə səbəb olan məsələlərdən biri də kəndə münasibət, fəhlələrlə kəndlilərin yaxınlaşması məsələsi idi ki, ətrafında kəskin fikir ayrılığı vardı. Başlıca olaraq torpaq haqqında verilmiş dekretin yerinə yetirilməsi ətrafında mübahisə gedirdi. Bu məsələdə əsasən Nərimanovu nəzərdə tutan Lominadze göstərirdi ki: «Müsəlman ziyalıları bizə qarşı dinlə, fanatizmlə, eləcə də şovinizmlə zəhərlənib (13, f. 1, s.l, iş 8, s. 82). Lominadze və onun kimi dardüşüncəli kommunistlər vaxtilə Müsavat Partiyasının üzvü olmuş, indi isə kommunist partiyasına gələn müsəlman kəndlilərinə, həmçinin tacirlərə ögey münasibət bəsləyirdilər, hətta bu cür insanları «barışmaz düşmən» adlandırırdılar. Belə münasibətlə müsəlman kəndli və fəhləsi partiyada öz yerini tapa bilməyərək, Şura hökumətindən əksər halda narazı qalırdılar. Aqrar məsələ və kəndə münasibət son dərəcə aktual olduğundan, rəhbərlikdəki ciddi fikir ayrılığı daha da dərinləşirdi. Azərbaycanın milli mənafeyinə xor baxan Lominadze, Sarkis və onun kimi qeyri azərbaycanlı kommunistlər yerli şəraiti nəzərə almır, kəndlə şəhərə münasibətdə vahid siyasət yeritməyi müdafiə edirdilər. Lominadze deyirdi: Azərbaycanda bir siyasət olmalıdır, biz iki siyasət apara bilmərik, şəhər üçün ayrı, kənd üçün ayrı (13, f.l, s.l, iş.8, s. 88). Halbuki, bu məsələyə çox incəliklə yanaşmaq lazım idi, çünki kəndlinin öz psixologiyası var idi. Yanlış atılmış addım, düzgün olmayan siyasət vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdı. Sol fraksiyanın nümayəndələri, o cümlədən Lominadze kəndə münasibətdə çox kəskin mövqe tutaraq partiyanın 2-ci qurultayında qeyd edirdi ki, «biz əsl inqilaba, feodalizmin məhvinə o vaxt nail ola bilərik ki, bəylərin malikanələrini yandıraq, kəndli oradan çıxan alovun içərisində inqilabın işığını görəcəkdir» (13, f.l, s.l, iş 8, s. 107). Sol qrupun fikrincə, Azərbaycanda bu siyasətin həyata keçirilməsi Rusiyadakından 20 dəfə artıq sərt formada aparılmalıydı. Lominadze və Zemlyanskinin fikirləri sağ təmayülçüləri razı sala bilmirdi, hətta qurultayda belə fikir səslənirdi ki, «Lominadze ilə Nərimanovun çıxışlarına qulaq asanda elə bil ki, iki müxtəlif siniflərin nümayəndələri danışırlar» (13, f.l, s.l, iş8, s.107). Yerli şərait, adət-ənənədən, psixologiyadan çox-çox uzaq olan kommunistlər kənddə aparılan siyasəti Sovet Rusiyasında olduğu kimi davam etdirmək istəyirdilər. Belələri nəinki varlıları, bütün kənd əhalisini əksinqilabçı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|