Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR

MK onlara solluq oyunu oynamağı qadağan etsin». Birincini o qəti rədd etdi, ikinci 
təklif  üzərində  məsələni  məhşur  direktivlərin  tərtib  edildiyi  komissiyaya  verməyi 
təklif etdi (90, s.23). 
Nərimanov  yazırdı:  «Məni  zəif  fəaliyyət  göstərməkdə  ittiham  etmək 
düzgün  deyil.  Bəzi  gənc  yoldaşların  fitnəkarlıqlarına  uymamaq  üçün  mən  öz 
vəzifəmi  çox  yaxşı  başa  düşürdüm,  sonralar  bu  yoldaşlar  vəzifələrini  itirmək 
qorxusu  üzündən,  məndən  uzaqlaşmışdılar,  mən  onları  alverçi  kommunistlər 
adlandırırdım... 
Lakin  «sol»  qrupa  haqq  qazandırmaq  lazımdır,  bu  qrup  gözdən  pərdə 
asmaq  üçün  həmişə  deyirdi:  «Bizim  yoldaş  Nərimanova  qarşı  heç  bir  pis 
niyyətimiz yoxdu, lakin onun ətrafındakılar dözülməzdilər». 
Qəribə  burasıdır  ki,  bu  bəzi  «ətrafdakılar»  gedəndən  sonra  onlar  birbaşa 
sol qrupun qolları arasına düşdülər» (90, s.24). 
1921-ci  il  oktyabrın  15-də  RK(b)P  MK  Siyasi  bürosu  V.  İ.  Leninin 
yazdığı  layihə  əsasında  «Bakı  məsələləri»  adlı  qərar  qəbul  etdi.  Qərarda  nəzərdə 
tutulurdu: 
a)
 
Təşkilat  bürosuna  tapşırılsın  ki,  Azərbaycanda  düzgün  kommunist 
siyasətini  Hüseynov  və  Axundov  yoldaşlara  izah  etmək  üçün  onları  dərhal 
teleqrafla  Moskvaya  çağırsın.  (O  zaman  M.  D.  Hüseynov  Azərbaycan  SSR  xalq 
xarici işlər komissarı, R. Ə. Axundov AK(b)P Bakı Komitəsinin katibi idi). 
b)
 
Bakıda  və  Azərbaycanda  hər  cür  fraksiya  mübarizəsini  tamamilə 
dayandırmaq yerli kommunistlərdən ən ciddi şəkildə tələb edilsin. 
v)  Fraksiya  mübarizəsinə  yenidən  başlamaq  cəhdlərinə  görə  MK-nın 
onları hökmən partiyadan xaric edəcəkləri təsdiq olunsun. 
q) RSFSR-dən Azərbaycana və Bakıya partiya işinə göndərilən yoldaşlara 
bir  vəzifə  olaraq  tapşırılsın  ki,  fraksiya  mübarizəsinin  dayandırılmasına  və  milli 
məsələdə MK siyasətinin düzgün yeridilməsinə hər vasitə ilə kömək etsinlər. 
d) Stalin yoldaşa tapşırılsın ki, yuxarıda adı çəkilən qərarı redaktə etsin və 
Azərbaycanda milli siyasətin həyata keçirilməsi haqqında ətraflı direktiv layihəsini 
bazar ertəsinədək siyasi büroya təqdim etsin...» (13, f.268, s.26, iş 32, s. 140-141) 
Layihənin  ilkin  müzakirəsi  İ.  Stalin,  Q.  Orconikidze,  P.  Mdivani,  N. 
Nərimanov,  M.  Hacıyev  (Azərbaycan  MİK  sədri)  və  M.  B.  Qasımovdan 
(Azərbaycan  MİK  sədrinin  müavini)  ibarət  komissiyaya  tapşırılmışdı.  Bundan 
başqa Çiçerinə tapşırılırdı ki, elə həmin gecə Hüseynova teleqram vuraraq ən ciddi 
şəkildə  təsdiq  etsin  ki,  bakılı  yoldaşların  İranda  siyasətin  pozulmasına  yol 
verməməsi haqqında  Siyasi Büronun bu il 3 oktyabr tarixli qərarı (protokol  №64 
bənd  6)  tamamilə  qüvvədə  qalır.  Teleqramın  surəti  Azərbaycan  MK-ya 
göndərilmişdi. 
Direktivdə  Azərbaycanın  daxili-siyasi  vəziyyəti  səciyyələndirilərək 
göstərilirdi  ki,  Bakı  proletariatının  milli  tərkibinin  rəngarəngliyi  Azərbaycanda 
fəhlə  sinfinin  birliyinin  zəifləməsi  təhlükəsini  yaradır:  Bakı  fəhlə  sinfinin 

---

əksəriyyəti  ilə  Azərbaycanın  mövhumat  və  cəhalət  qalıqlarından  xilas  olmamış 
kəndliləri  arasında  əlaqənin  kifayət  qədər  olmaması  isə  Azərbaycanda  Sovet 
hakimiyyətinin dayağı olan fəhlə-kəndli ittifaqının möhkəmlənməsini çətinləşdirir. 
Bu cəhət partiya təşkilatlarında öz sıralarını sıx birləşdirməyi, zəhmətkeş kütlələrin 
məişət və  mədəniyyət xüsusiyyətlərini,  milli tərkibini ciddi surətdə nəzərə almağı 
əməkçi  kəndlilərin  mənafeyinə,  onların  milli  və  dini  ənənələrinə  xüsusi  diqqət 
yetirməyi  tələb  edirdi...  həmçinin  direktivdə  göstərilirdi:  Partiya  təşkilatındakı 
ədavətin  fəhlə  sinfi  içərisində  ədavətə  gətirib  çıxara  biləcəyini  və  bunun 
çoxmillətli,  xüsusilə  təhlükəli  olan  milli  mübarizəyə  çevrilə  biləcəyini  nəzərə 
alaraq, Azərbaycan partiya təşkilatlarının qeyd-şərtsiz birliyini təmin etsinlər. MK 
fraksiyalar  yaradılmasını  və  fraksiya  mübarizəsini  qadağan  etdi.  Direktivin  dəqiq 
icrasına  nəzarət  RK(b)P  MK  Qafqaz  Bürosuna  həvalə  edildi.  Onu  Azərbaycanın 
bütün partiya özəklərində oxuyub izah etmək təklif olundu (13, f.268, s.26, iş 32, 
s.105-106). 
Lakin,  bunlar  təkcə  Şərq  xalqları  üçün  yox,  eyni  zamanda  Azərbaycan 
xalqı,  onun  milli  ruhlu  rəhbər  işçilərinə  psixoloji  təsir  üçün  nəzərdə  tutulmuşdu. 
Bu,  ancaq  sözdə  idi,  işdə  isə  heç  nə  dəyişmirdi.  Təsadüfi  deyildir  ki,  Bakı 
komitəsinin dedi-qodu ilə məşğul olan şovinist rəhbərliyinin də siyasəti dəyişmədi. 
Bakı  Komitəsinin  rəhbərliyi  MK-nın  göstərişlərinə  məhəl  qoymayaraq 
pozuculuq fəaliyyətini davam etdirir, direktivin həyata keçirilməsi haqqında nəinki 
düşünmür, buna hətta ciddi müqavimət göstərirdi. 
N.  Nərimanovun  mövqeyinə  V.  İ.  Leninin,  RK(b)P  MK-nın  tərəfdar 
olması  direktivlərdə,  MK  Siyasi  bürosunun  1921-ci  il  15  və  17  oktyabr  tarixli 
qərarında açıq ifadə olunmuşdu. 
1921-ci  il  noyabrın  əvvəllərində  RK(b)P  MK-nın  Azərbaycana  dair 
qərarlarını  izah  etmək  üçün  MK-nın  katibi  V.  M.  Molotov  Bakıya  gəldi.  O, 
respublikanın  məsul  işçilərinin  yığıncağında  nitq  söylədi,  noyabrın  5-də  AK(b)P 
BK Rəyasət Heyətinin iclasında iştirak etdi. 
RK(b)P  MK  «Bakı  məsələlərinin»  müzakirəsinə  yenidən  qayıtmalı  oldu. 
1921-ci  il  noyabrın  8-də  Siyasi  Büro  Stalinə  tapşırdı  ki,  daha  ətraflı  məlumat 
toplasın,  Hüseynova  və  Axundova  Xalq  Milli  İşlər  Komissarlığında  iş  versin.  
1921-ci ilin  noyabrın 18-də  MK Siyasi Bürosu  «Hüseynov  və  Axundov  yoldaşlar 
haqqında» qərar qəbul etdi. Qərarda deyilirdi: 
a)
 
məsələ  növbəti  cümə  axşamı  günü  Siyasi  Büroda  müzakirəyə 
qoyulsun, Zinovyev yoldaşın hökmən gəlməsi şərtilə. 
b)
 
Hüseynov və Axundov yoldaşlara 2 gün vaxt verilsin ki, yazılı şəkildə: 
1.  öz  fikirlərini  şərh  etsinlər,  2.  millətçilik  təmayülünü  nədə  gördüklərini 
dəqiq  əsaslandırsınlar  və  3.  Ümumiyyətlə,  Qafqaz  Bürosunun  siyasətini,  xüsusilə 
onun  Zaqafqaziya  Respublikaları  Federasiyası  barəsində  siyasətini  nə  üçün 
saymadıqlarını izah etsinlər (13, f.268, s.26, iş 32, s.145-146). 

---