Azərbaycan rəHBƏRLİYİNDƏ İXTİlaflar və daxiLİ Sİyasi ÇƏKİŞMƏLƏR

M. D. Hüseynov və R.Axundov tərəfindən 1921-ci il noyabrın 22-də MK-
nın Siyasi Bürosuna təqdim olunmuş yazılı məruzə əslində BK rəhbərliyinin rəyini 
əks  etdirirdi,  dolaşıq  müddəalarla  dolu  idi,  müəlliflərin  siyasi  naşılığına,  onların 
nəzəri  bilik  səviyyəsinin  aşağı  olduğuna  dəlalət  edirdi.  Nərimanov  əsassız  olaraq 
millətçilik  təmayülündə  təqsirləndirilir,  iddia  edilirdi  ki,  guya  Nərimanov  və 
«fraksiyası»  Qafqazda  yeganə  nümunəvi  olan  Bakı  təşkilatını  darmadağın  etmək 
məqsədində  olmuşlar  və  bunun  üçün  RK(b)P  MK  Qafqaz  Bürosunun  əlilə  Bakı 
təşkilatının ən fəal işçilərinin hamısını sıradan çıxarmağa çalışırlar. Azərbaycanda 
milli  siyasətin  həyata  keçirilməsində,  müsadirələr  aparılmasında,  partiyanın 
təmizlənməsində  və  i.  a.  yol  verilən  əyintilərə  haqq  qazandırılırdı.  Deyilirdi  ki, 
Qafqazın,  o  cümlədən  Azərbaycanın  partiya  təşkilatlarında  millətçilik  təmayülü 
vardı  və  ona  qarşı  amansız  mübarizə  aparılmalıdır.  Diyarın  partiya  təşkilatlarına 
Qafqaz Bürosunun siyasi və təşkilati rəhbərliyinin düzgünlüyü, Qafqaz Bürosunun 
aşağı təşkilatlar barəsində kadr siyasəti yeritmək hüququ şübhə altına alınırdı. 
M.  D.  Hüseynov  və  R.  Axundovun  məktubu  tanışlıq  üçün  MK  Siyasi 
Bürosunun üzvlərinə göndərildi (13, f.268, s.26, iş 32, s.146). 
1921-ci  il  dekabrın  1-də  RK(b)P  MK  Siyasi  Bürosu  «Azərbaycanda 
kommunistlər arasında ixtilaflar haqqında» məsələni müzakirə edərək qərara aldı: 
a)
 
MK-nın 1921-ci il 15 və 17 oktyabr tarixli qərarı təsdiq olunsun. 
b)
 
Belə  hesab  edilsin  ki,  RK(b)P  MK-nın  xüsusi  icazəsi  olmadan 
Azərbaycan  MK-nın  və  hökumətinin  tərkibində  heç  bir  dəyişikliyə  yol  verilə 
bilməz. 
v)  Stalin  yoldaşa  tapşırılsın:  Moskvada  Xalq  Milli  İşlər  Komissarlığında 
Axundov və Hüseynov yoldaşlara elə bir iş versin ki, bu iş onları müxtəlif millətlər 
barəsində  RSFSR-in  ümumi  siyasəti  ilə  ən  yaxından  və  tam  həcmdə  tanış  etsin» 
(13, f.268, s.26, iş 32, s.147). 
RK(b)P 
MK-nın 
fraksiyaçılığı  qətiyyətlə  pisləyib,  Azərbaycan 
kommunistlərinin  fəaliyyət  proqramını  müəyyənləşdirən  qərarların  ziddinə  olaraq 
sol qrup pozuculuq işini davam etdirirdi. 
1921-ci  il  dekabrın  əvvəllərində  Bakı  Komitəsinin  Rəyasət  Heyəti  R. 
Axundovun məruzəsini dinləmək üçün Bakı Partiya Konfransı çağırmaq haqqında 
qərar qəbul etdi (59, 8.04.1990). 
Vəziyyətin  daha  da  kəskinləşməsinə  yol  verməmək    məqsədilə    MK-nın   
Qafqaz  Bürosu  konfransı təxirə salmağı, dedi-qodu və intriqa şəraiti yaranmasına 
bais olan Bakı Komitəsi təşkilat şöbəsinin müdiri Kraykovu geri çağırmağı qərara 
aldı. 
Bu,  solların  demaqoqcasına  çıxışlarının  yeni  kükrəyişinə  səbəb  oldu. 
Dekabrın  12-də  onlar  şəhər  partiya  komitəsinin  plenumunu  çağırdılar.  Plenum 
Qafqaz Bürosunun qərarı ilə razılaşmadı, onu «heç bir səbəb olmadan qəbul edilən, 
Bakı  təşkilatının  işini  ləngidən  yanlış  və  lüzumsuz  qərar»  hesab  etdi,  konfransın 
çağırılması  məsələsini  AK(b)P  MK  Siyasi  Bürosunda  müzakirəyə  qoymaq  və 

---

Qafqaz  Bürosunun  qərarının  ləğv  edilməsini  partiyanın  MK-dan  xahiş  etmək 
təklifini irəli sürdü (13, f.l, s.2, iş 18, s.159). 
RK(b) P MK-nın Təşkilat Bürosu bu məsələyə baxaraq, konfransın təxirə 
salınması  haqqında  Qafqaz  Bürosunun  qərarını  təsdiq  etdi.  Plenum  Moskvaya 
səfəri  və  MK  Siyasi  Bürosunun  iclaslarında  iştirakı  haqqında  R.  Axundovun 
məlumatını  dinlədi.  Məlumat  birtərəfli  idi,  MK-nın  Siyasi  Bürosunun  rəyini  əks 
etdirmirdi.  Axundov  dedi  ki,  M.  D.  Hüseynov  və  o,  Azərbaycanın  gerçəkliyinin, 
xüsusən Bakı gerçəkliyinin bütün vacib məsələlərini  işıqlandırmağa ümumən nail 
olmuşlar.  Onun  qeyd  etdiyinə  görə,  RK(b)P  MK-da  o  qədər  də  düzgün 
işıqlandırılmayan məsələlərə görə - müsəlmanlar arasında iş, partiyada təmizlənmə, 
Zaqafqaziya  respublikalarının  Federasiyası,  Azərbaycanda  və  Zaqafqaziyada 
millətçilik  təmayülü  məsələlərinə  toxunulmuşdur.  Lakin  Axundov  «solların» 
fraksiyaçılıq fəaliyyətini MK Siyasi Bürosunun pislədiyindən, partiyanın Mərkəzi 
Komitəsi  tərəfindən  Azərbaycan  partiya  təşkilatının  qarşısında  qoyulan  
vəzifələrdən bir kəlmə  də  danışmadı. R. Axundov 1921-ci ilin iyununda AK(b)P 
BK  katibi  seçilməsinə  baxmayaraq,  partiyadaxili  mübarizəyə  başı  qarışdığına, 
Moskva  və  Tiflisə  səfər  etdiyinə,  məzuniyyətdə  olduğuna  görə,  o  əslində  şəhər 
partiya komitəsinin katibi vəzifəsində işləməmişdir. Katibin vəzifəsini S. Qutin, M. 
Kaxiani  və  M.  Pleşakov  müvəqqəti  yerinə  yetirmişdilər  (13,  f.268,  s.26,  iş  32, 
s.148). 
R.  Axundov  Moskvaya  geri  çağırıldığı  üçün  Bakı  Komitəsi  katibi 
məsələsi  ortaya  çıxdı.  Partiya  təşkilatında  qeyri  sağlam  mənəvi-siyasi  iqlim 
yaranması  ilə  əlaqədar  olaraq  bu  məsul  vəzifəyə  elə  təcrübəli  siyasi  xadim  irəli 
çəkilməliydi  ki,  Moskvada  hazırlanmış  siyasi  xəttin  düzgün  yeridilməsini  təmin 
etməyə qadir olsun. 
Məntiqə  görə,  ən  yaxşı  namizəd  xeyli  təcrübəli,  o  zaman  nəzəriyyəçi  və 
publisist  kimi  tanınan  Sultan  Məcid  Əfəndiyev  idi.  Partiya  dairələrində  və  fəhlə 
mühitində  S.  M.  Əfəndiyevin  namizədliyi  irəli  sürülürdü.  Başqa  namizədlər  də 
vardı. 
Lakin yenə də «solların» mənsəbpərəstlik iddiaları üstün gəldi. 1921-ci il 
oktyabrın  24-də  Bakı  Komitəsinin  Rəyasət  Heyəti  «Bakı  Komitəsinin  katibi 
haqqında» məsələyə baxaraq qərara aldı: R. Axundov Moskvaya getdiyinə görə M. 
Kaxiani Bakı Komitəsinin katibi təyin olunsun, onu Bakıya ezam etmək haqqında 
Qafqaz Bürosunun qarşısında məsələ qoyulsun. Kaxiani gələnədək katib vəzifəsinə 
müvəqqəti  olaraq  Pleşakov  təsdiq  edildi.  AHİŞ  sədri  vəzifəsində  işləyən  L.  İ. 
Mirzoyanı  Bakı  Komitəsinin  katibi  vəzifəsinə  irəli  çəkməyə  geniş  hazırlıq 
başlandı.  1921-ci  il  dekabrın  27  də  keçirilən  şəhər  partiya  plenumu  qərara  aldı: 
«Mirzoyan yoldaş Bakı Komitəsinin daimi katibi təsdiq edilsin» (13, f.268, 
 
s.26, iş 
32,  s.  150-151).  Daimi  katib  ifadəsinin  özü  R.  Axundovun  şəhər  partiya 
komitəsinin  katibi  vəzifəsindən  açıq  aşkar  azad  edilməsi  demək  idi.  Yaranmış 
mürəkkəb  şəraitdə,  RK(b)P  MK  Siyasi  Bürosunun  Bakı  və  bütün  Azərbaycan 

---