Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 3.2.2. V əzif əl ər
- § 3.2.3. Funksiyalar
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
64
§ 3.2.2. Vəzifələr
“Dünya iqtisadiyyatının tarixi” elminin əsas vəzifəsi dünya iqtisadiyyatının genezisi, qərarlaşması və inkişafında bu və ya digər formada iştirak edən, konkret amillər kimi təsir göstərən və yekunda ümumplanetar səviyyəli sistemli yaranışın meydana çıxmasına səbəb olan “hər şeyi” araşdırmaq, öyrənmək və ümumiləşdirməkdən ibarətdir: − stehsalın (bölgünün, mübadilə və istehlakın) mahiyyəti, struktur və formalarının təkamülü prosesinin öyrənilməsi; − Konkret tarixi dövrlərdə iri region, yaxud aparıcı ölkələr bölümündə iqtisadi sistemin qərarlaşması və dəyişməsi dinamikasının araşdırılması; − qtisadi sistemlərin alternativ inkişaf variantlarının tədqiqi və aşkara çıxarılması; − Təsərrüfat fəaliyyəti təcrübəsinin toplanması və konseptual ümumiləşdirilməsi; − Dünya iqtisadiyyatının gələcək inkişaf yolları üzrə tövsiyələrin hazırlanması.
A.Toynbi özünün “XVIII əsrdə ngiltərədə sənaye inqilabı” əsərində yazırdı ki, tarixi-iqtisadiyyat elmi iqtisadi inkişafın fəlsəfəsi kimi çıxış etmək iqtidarındadır. C.N.Keyns isə “Siyasi iqtisadın predmeti və metodu”(1891) əsərində siyasi iqtisadla iqtisadiyyatın tarixi arasındakı münasibətlərə xüsusi diqqət yetirmiş və bu fənnin 3 əsas funksiyasını fərqləndirmişdir: 1. qtisadi nəzəriyyənin tarixi “nümayişi”. 2. qtisadi nəzəriyyənin tarixi tənqidi, yaxud tarixi müstəvidə yoxlanılması. 3. Yeni iqtisadi nəzəriyyənin tarixinin əsaslandırılması. Müasir dövrdə “dünya iqtisadiyyatının tarixi” fənninin əsas funksiyalarına aşağıdakılar aid edilir: 1. Bəşəriyyətin təsərrüfat təcrübəsi üzrə məlumatlarının yığılması, öyrənilməsi və ümumiləşdirilməsi; bu baxımdan iqtisadiyyatının tarixi professional “yaddaşın” formalaşmasında müstəsna rol oynayır (“Yaddaş” funksiyası).
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
65
2. Dünya iqtisadiyyatının tarixindən götürülən konkret faktlar və nümunələr əsas iqtisadi terminlərin məzmununun mənimsənilməsində bir növ “hazırlıq” mərhələsi kimi çıxış edir (“Hazırlıq” funksiyası). 3. Dünyagörüşü funksiyası ümumbəşəri iqtisadi təkamülün elmi mənzərəsini verməklə iqtisadi təfəkkürə tarixilik (историзм), miqyaslılıq kimi mühüm anlayışları, inkişafın çoxvariantlılığını aşılayır; 4. qtisadi təfəkkürdə realizmin formalaşdırılması funksiyası: başqa sözlə, tarixi-xronoloji inkişaf prosesinin təkcə pozitiv deyil, həm də neqativ aspektlərini üzə çıxarır; Metodoloji funksiya aşağıdakıları ehtiva edir: - iqtisadi nəzəriyyənin ayrı-ayrı müddəaları (qanunları) iqtisadiyyatın tarixindən götürülmüş faktlarla təsbit edilir; - iqtisadiyyatın tarixi siyasi-iqtisadi təhlilin düzgünlüyünü, elmiliyini yoxlayır (Tənqidi funksiya); - yeni iqtisadi nəzəriyyənin elmi əsaslandırılması funksiyası; 6. Fundamental funksiya; dünya iqtisadiyyatının təkamülü qanunauyğunluqlarının nəzəri ümumiləşdirilməsi; 7. Mədəni funksiya: dünya iqtisadiyyatı, yaxud regional iqtisadi sistemlərdə mədəni xüsusiyyətlərin qorunub saxlanılması və inkişafı; 8. drak funksiyası: dünya iqtisadiyyatının inkişaf qanuna- uyğunluqları və bütövlükdə inkişaf prosesi haqqında təsəvvür forma- laşdırılması; 9. Mental funksiya: təsərrüfat fəaliyyətinin forma və metodlarında mənəviyyatla bağlı ünsürlərin təhlili; 10. Proqnostik funksiya: əldə edilmiş tarixi-empirik məlumatlara istinadla dünya iqtisadiyyatının gələcəyi haqqında fikirlərin irəli sürülməsi. Funksiyaların kompleks şəkildə realizasiyası dünya iqtisadiyyatının tarixinin digər elmlər arasında yeri və rolunu müəyyən etməyə imkan verir. Bu aspektdən qeyd etmək lazımdır ki, “Dünya iqtisadiyyatının tarixi” əksər ictimai-humanitar elmlərlə sıx bağlılıqda olmaqla iqtisad elmləri sistemində “iqtisadi nəzəriyyə” və “iqtisadi fikir tarixi” fənləri ilə yanaşı fundamental elm sahəsidir. § 3.2.4. Metodika aparatı
Müasir dövrdə “Dünya iqtisadiyyatının tarixi” üzrə aparılan tədqiqatlarda əsasən aşağıdakı metodlar tətbiq olunur: Dünya iqtisadiyyatının tarixi
66
1. Xronoloji: iqtisadi-tarixi materialın xronoloji ardıcıllıqla şərhi; 2. Sinxron: ölkə və kontinentlərin təsərrüfat həyatında baş verən tarixi-iqtisadi hadisələrin eyni vaxt ərzində öyrənilməsi; 3. Dixron: dövrlənmə metodu; 4. Tarixi modelləşdirmə. Ümumiyyətlə, iqtisadi-tarixi araşdırmalarda istifadə olunan metodlar kompleksini iki qrupa ayırmaq olar: Ə
- tarixi (tarixi-genetik) metod: Tədqiq edilən obyektin təkamülü və genezisi proseslərinin və faktların ardıcıl təhlilinə əsaslanır. Tədqiq edilən reallığın təsvirində konkretliliyi təmin etməklə hadisələrarası səbəb-nəticə əlaqələrini üzə çıxarmağa imkan verir; - Sistemli-struktur metod: Tam və onun hissələrinin qarşılıqlı əlaqədə olan sistem kimi öyrənilməsi; - Tarixi-müqayisə metodu: iqtisadi-tarixi tədqiqatın obyektlərinin zaman və məkanca müqayisəsinə əsaslanır. Bu metodla iqtisadiyyat tarixində ümumi, xüsusi və təkcəni, ayrı- ayrı
ölkələrin inkişaf
yolları, variantları və modellərini müəyyənləşdirmək, iqtisadi-tarixi prosesin təsnifatı və tipologiyasını vermək mümkündür. - Tarixi-tipoloji metod: qtisadi həyatın müxtəlif hadisələrinin eynicinsli xassə və cəhətlərinə əsaslanır. Bu metodla əsas əlamətlər üzrə eynicinsli olan obyektlər fərqləndirilir. Tarixi-iqtisadi tədqiqatlarda tipologiya mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tipologiya – elmi idrakın metodu kimi ümumiləşdirmə modeli vasitəsilə obyektlər sistemi və onların müxtəlif qruplarının bölgüsünə əsaslanır. Tipologiyanın tətbiqində əsas məqsəd təsərrüfat çoxluğunun adekvat şəkildə təsviridir. Ən geniş yayılmış tipologiya aşağıdakı əlamətlərin məcmusuna əsaslanır: - Texnoloji: Əmək alətləri və texnologiyaların inkişaf səviyyəsi; - qtisadi: Mülkiyyət münasibətləri sistemi, istehsalçı ilə istehlakçının əlaqə formaları; - Sosiomədəni, o cümlədən təsərrüfat mədəniyyəti; - nstitusional: istehsalın təşkilində dövlətin və digər ictimai institutların rolu. Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|