Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi
Yüklə 257,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan kapitalının inkişafı: nəzəri aspektləri və qiymətləndirmə metodologiyası
- Birbaşa xərclər
- Birbaşa qaytarma
- Əsas əmək haqqı
7 əldə edilən biliklərdən, təcrübədən, enerjidən və s. ibarətdir və bunlar müəyyən vaxt ərzində malların istehsalı və xidmətlərin görülməsi məqsədi ilə də istifadə edilə bilər. Həmin biliklərin, təcrübənin qazanılmasını, sağlamlıqlarının qorunmasını və yüksəldilməsini təmin etməklə xidmət müddətinin və keyfiyyətinin artırılması və mənəvi tələbatın ödənilməsi üçün maddi təminatın yüksəldilməsi yollarının araşdırılmasını təmin etmək isə insan potensialının inkişafı probleminin tədqiqi ilə bağlıdır. Qeyd edək ki, əldə edilmiş potensialın malların istehsalı və ya xidmətlərin göstərilməsinə yönəldilməsini insan kapitalı, insanların maddi və mənəvi tələbatlarının ödənilməsi isə həyat səviyyəsi ilə əlaqəlidir. Məhsul istehsalının, xidmətlərin və s. keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində bilik və bacarıqların artırılması və yeni texnologiyaların yaradılması və ya tətbiqi sayəsində yüksək nailiyyətlərin əldə edilməsi, sağlamlığının qorunması, gözlənilən ömür müddətinin yüksəldilməsi ilə xidmət müddətinin artırılmasının təmin edilməsi nəticəsində maddi və mənəvi tələbatın dolğun şəkildə ödənilməsi isə insan potensialının inkişafı ilə bağlıdır. Göründüyü kimi insan kapitalının inkişafı məsələsinin tədqiqi zamanı insan kapitalı və həyat səviyyəsinin məcmusu istiqamətində araşdırmaların aparılması daha məqsədəuyğun olardı. Cəmiyyət üzvlərinin əməyə qarşı bacarıqlarının yığılması, fərdi işçi qüvvəsinin inkişafı xeyli canlı və maddiləşdirilmiş zəhmət xərci tələb edir. Bu, insanda maddiləşdirilmiş əməyin spesifik növü hələ ki, nisbətən az tədqiq edilmiş olaraq qalır. V.S.Qoylonun yazdığı kimi, “ictimaiyyətin əsas istehsalat gücünün inkişafı və yaranma texnologiyası iqtisadi elm tərəfindən az öyrənilib”. Bu istiqamətdə aparılan tədqiqatlardan aydın olur ki, 1960-cı illərdən başlayaraq, əməyin keyfiyyətinə, xüsusilə işçi qüvvəsinin təhsil səviyyəsinə və peşəkar hazırlığına güclü maraq yönəlmişdir. Məhz həmin illərdə fərdi iqtisadi və sosial fayda verən insanların biliyini, vərdişini və digər xüsusiyyətlərini təcəssüm etdirən insan kapitalı konsepsiyası meydana çıxmışdır. Bunun əsasında “Çikaqo məktəbi”nin nümayəndələri - Nobel mükafatı laureatları Teodor Şults, Herri Bekker, Barton Veysbord, Corc Mincer, Li Xansen kimi tanınmış amerika iqtisadçıları dururdu. Bundan başqa Alfred Marshall, Mark Blauq, S.Bouls, Joram, Riçart Reyat, F.Uelç, B.Çizviki və s. elmi tədqiqatları ilə onu daha da inkişaf etdirdilər. “Çikaqo məktəbi”nin nümayəndələri hesab edirdilər ki, təhsilə, səhiyyəyə, miqrasiyaya və digərlərinə yönəldilən investisiyalar gələcəkdə böyük gəlirlər əldə etmək məqsədi ilə səmərəli şəkildə qoyulur. İnsan kapitalına qoyulan investisiya və xərclər ailə və bütün cəmiyyət üçün faydalı olmaqla, maddi tələbatın yüksəldilməsinə xidmət edir. Henri Bekkerin “İnsan kapitalı” əsərində insanın motivlərinin və davranışının bəzi aspektlərinə, həmçinin ona aid olan fiziki, emosional və mənəvi sağlamlığa insan kapitalı kimi baxılırdı. İnsan kapitalı nəzəriyyəsinin modeli nəzəri səviyyədə gələcəkdə rifahın yaxşılaşdırılması nöqteyi - nəzərindən insan kapitalına investisiyanın səmərəliliyini
8 qiymətləndirməyə imkan verir. Güman edilir ki, həm xərclər, həm də belə qoyuluşdan qayıtma müxtəlif formalarda mövcud olur.
olardı.
Birbaşa qaytarma - bu ali təhsili olmayan işçi ilə müqayisədə gələcəkdə əmək haqqının əlavə axınıdır. Dolayı qaytarma - bu əməyin yaxşılaşdırılmış şəraiti, karyera perspektivi, sosial təminat, daha yüksək sosial və ictimai status və s. kimi ixtisaslı işçilərin əldə etdikləri pulsuz əlavə faydadır. Tədrisin gedişinda yığılmış insan kapitalı, həmçinin işin gedişinda qazanılmış vərdişlər özündə əmək haqqının potensial artımı yaxud daha prestijli işin əldə edilməsi üçün dəyəri təşkil edir. İnsan kapitalı nəzəriyyəsi nəzərdə tutur ki, əmək haqqı səviyyəsindəki fərqlər müxtəlif işçilərin əmək məhsuldarlığındakı fərqləri əks etdirir. Təcrübəli işçilər daha yüksək son məhsuldarlığa malikdir və daha çox qazanırlar. İnsan kapitalının aksioması, təhsilin alınmasına böyük investisiyalar əmək haqqının böyük həcmini təmin etdiyi təqdirdə məqsədəuyğun olan vəziyyətdir. 1974-cü ildə C.Minser “Təhsil: təcrübə və gəlir” kitabında göstərirdi: “Yüksək təhsilli mütəxəssislər tərəfindən qazanılan gəlir yaxud əmək haqqı, faiz dərəcəsinin nəzərə alınması ilə ali məktəbdə bütün tədris dövrü ərzində yığılmış və toplanmış ali təhsilə investisiyalarda “kapitallaşmış mənfəətdir”. Beləliklə, mütəxəssisin əmək haqqının iki hissədən toplanması haqqında danışmaq olar:
masıdır. Əlavə əmək haqqı - bu keçmişdə həyata keçirilmiş tədris əməyinin sərfinə görə mükafatlandırmaqdır. Adətən, “insan kapitalı” ancaq qazanılmış vərdiş və biliyin əsasında təyin edilir və ölçülür, halbuki insanın təbii xüsusiyyətlərini və xarakteristikalarını birləşdirən insan kapitalının daha geniş anlayışı müxtəlif dərk edilməmiş vərdiş və digər xüsusiyyətlərin rifahın yaradılmasında necə iştirak etdiyini daha adekvat göstərir və tədrisi də daxil etməklə ətraf mühitin təsiri altında öz şəklini dəyişə bilər. İnsan kapitalı xüsusilə mədəni mühitdə inkişaf edir. Vərdişin və biliyin öyrənilməsi və qazanılması anadan olandan ölənədək olur. Bütün həyatı müddətində fasiləsiz təhsil almaq konsepsiyası sadəcə yaşlıların təhsil alma və peşəkar hazırlığın vacibliyini nəzərə çarpdırmır, həm də həyatın bütün mərhələlərində təhsil almanı nəzərdə tutur. İnsan kapitalı aşağıdakı daxil edilən kontekstdə inkişaf edir: -
-
Erkən uşaqlığı daxil etməklə, formal təhsili və peşəkar hazırlıq, məcburi məktəb təhsili, peşəkar yaxud ümumi təhsilin əlavə məcburi səviyyəsi, ali təhsil, əmək bazarında peşəkar təhsil, yaşlıların təhsil alması və s. Yüklə 257,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|