Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi
Yüklə 257,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan kapitalının inkişafı: nəzəri aspektləri və qiymətləndirmə metodologiyası
- İndeks = Faktiki qiymət - minimal qiymət Maksimal qiymət – minimal qiymət
17 ölkələrdə sağlamlığın vəziyyətini müəyyən edən iqtisadi və sosial faktorlara kifayət qədər diqqət verilmir. Belə ki, təmiz suyun, lazımi qidanın və təhlükəsiz tibbi sanitar şəraitin olmamağı, eyni ilə gender amilini lazımi dərəcədə nəzərə alan tədqiqat və texnologiyaların olmamağı, səhiyyə üzrə informasiyanın və səhiyyə xidmətinin, o cümlədən sağlamlıq üçün ekoloji və peşə riskləri ilə bağlı xidmətlərin göstərilməsində gender amilinin nəzərə alınmamağı, inkişaf etməkdə olan və inkişaf etmiş ölkələrin vətəndaşlarının həyatına mənfi təsir göstərir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə yoxsulluğun və inkişaf səviyyəsinin aşağı olması da həmin ölkələrin vətəndaşlarına yüksək keyfiyyətli tibbi xidmət göstərmələrinə və bu xidmətin əhatə dairəsinin genişləndirilməsinə imkan vermir. Maliyyə və kadr potensialının çatışmazlığı, bəzi hallarda isə səhiyyə sisteminin yenidən qurulması və onların özəlləşdirilməsinə meylin artması, səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, xidmətin azalmasına və tibbi yardıma xüsusi ehtiyacı olan insanların sağlamlığına diqqətin azalmasına səbəb olur. Qeyd edək ki, gözlənilən ömür müddəti indeksinin hesablanması və ölkələr arasında müqayisəli təhlillərin aparılması nəticəsində bu istiqamətdə (tibbi xidmət sahəsində) olan problemlərin aşkarlanaraq aradan qaldırılmasına imkan yaradır. Bu zaman aşağıdakı göstəricilər müəyyənləşdirilməlidir: -
-
BMT İP tərəfindən müəyyən edilmiş ən aşağı həddə olan ömür müddəti, il -
Tədqiq olunan ölkədə orta ömür müddəti, il Qeyd edilən göstəricilər müəyyənləşdikdən sonra aşağıdakı düsturun köməkliyi ilə gözlənilən ömür müddəti indeksi hesablanır.
Bu indeks hesablandıqdan sonra, dünya dövlətləri sırasında tədqiq olunan ölkənin ömür müddətinə görə inkişaf səviyyəsi müəyyənləşdirilir. Yaşlı əhalinin təhsil səviyyəsi. Təhsilin insanların səlahiyyətlərinin genişləndiril- məsini təmin edən ən qiymətli vasitələrdən biri olması getdikcə daha çox dərk edilir. BMT-nin İnsan İnkişafına dair hesabatlarında da qeyd edildiyi kimi, bütün regionlarda hər bir vətəndaşın təhsil alması üçün, o cümlədən yerli icmalarda imkansız və təcrid olunmuş qruplardan olan insanların maarifləndirilməsi sahəsində alternativ təhsil və təlim sistemləri yaradılmışdır ki, bu da onların təhsilin bütün sahələrində, o cümlədən qeyri- ənənəvi sahələrdə məşğul olmalarına, təhsil və təlim sistemində öz potensiallarının inkişaf etdirmələrinə təkan verir. Təhsil səviyyəsi indeksi iki mərhələdə müəyyən edilir. Birinci mərhələdə əhalinin savadlılıq səviyyəsi (məktəbəqədər tərbiyə, ibtidai, orta, ümumtəhsil məktəblərində təhsil alma faizi) qiymətləndirilir. Belə ki, bu mərhələdə ümumi əhalinin sayında oxuyub yaza bilən şəxslərin xüsusi çəkisi müəyyən edilir. İndeks = Faktiki qiymət - minimal qiymət Maksimal qiymət – minimal qiymət
18 Təhsilin ilk başlanğıcında məktəbəqədər tərbiyə durur. Məktəbəqədər tərbiyə ailədə və məktəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisələrində həyata keçirilir. Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrində uşaqlar ailə ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində tərbiyə olunurlar. Dövlət körpələrin tərbiyəsi, sosial müdafiəsi üçün maliyyə və maddi yardım göstərilməsinə təminat verir. Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrinə körpə evləri, körpə evləri-bağçalar, uşaq bağçaları, ailə-bağçalar, məktəb-bağçalar, bağça-internatlar, uşaq evləri, ahıl evləri yanında uşaq evləri-internatlar, əqli və fiziki cəhətdən qüsurlu uşaqlar üçün məktəbəqədər tərbiyə müəssisələri və s. daxildir. Məktəbəqədər tərbiyə müəssisələrinə uşaqlar valideynlərin (və ya onları əvəz edənlərin) arzusu ilə qəbul olunurlar. Qeyri- dövlət məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi ilə valideynlər (yaxud onları əvəz edənlər) arasındakı hüquqi münasibətlər müqavilə ilə tənzimlənir. Ümumi təhsil üç pillədən ibarətdir: ibtidai təhsil (I-IVsiniflər); əsas təhsil (V-VIII siniflər); orta təhsil (IX-XI siniflər). Üçüncü pilləni başa vuranlar tam orta ümumi təhsil alırlar. İbtidai, əsas və orta təhsil müəssisələri ayrı-ayrılıqda da fəaliyyət göstərə bilərlər. İbtidai təhsil 6 yaşdan başlayır. 14 yaşı bitmiş şagirdlər məktəb nizamnaməsinə əsasən məktəbdən çıxarıla bilər. Yetim və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar qəyyumluq və himayə orqanlarının razılığı olmadan məktəbdən çıxarıla bilməzlər. İbtidai və əsas təhsil pillələrində siniflərdə, günü uzadılmış qruplarda şagirdlərin orta sıxlığı, maddi-texniki baza imkan verdikcə, 20 nəfər müəyyən edilir. Siniflərin iki yerə bölünməsi müvafiq normativ sənədlə tənzim olunur. Kənd yerlərində, zəruri hallarda, ibtidai və əsas təhsil pillələrində məktəb və ya ayrıca siniflər yaradılarkən şagirdlərin sayı nəzərə alınmır. Bu cür məktəblər və ya siniflər yerli təhsil orqanlarının qərarı ilə açılır. Əsas təhsil məcburidir. Əsas təhsili başa vurmuş şagirdlər öz təhsillərini ümumtəhsil məktəblərinin orta təhsil pilləsində, incəsənət məktəblərində, peşə məktəblərində və peşə litseylərində davam etdirirlər. Ümumtəhsil məktəblərinin üçüncü (orta təhsil) pilləsində təlim təbiət-riyaziyyat və humanitar təmayüllər üzrə aparılır. Xüsusi istedada malik şagirdlər üçün ixtisas sinifləri açılır.
Orta təhsil pilləsində, maddi-texniki baza imkan verdikcə, siniflərdə şagirdlərin orta sıxlığı 15 nəfər müəyyən edilir. Xarici dil dərslərində, habelə təlim qeyri-dillərdə aparılan siniflərdə azərbaycan dili dərslərində, ixtisas siniflərində, bədən tərbiyəsi və əmək təlimi dərslərində siniflər iki yerə bölünür. Xüsusi istedadı olan şagirdlər üçün ümumtəhsil məktəblərinin üçüncü (orta təhsil) pilləsindən başqa ixtisaslaşdırılmış fənn məktəbləri, gimnaziyalar, liseylər və digər təlim- tərbiyə ocaqları yaradılır. Ayrı-ayrı fənn məktəbləri müvafiq ali məktəblərin nəzdində də fəaliyyət göstərə bilər. Yüklə 257,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|