Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi
Yüklə 257,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan kapitalının inkişafı: nəzəri aspektləri və qiymətləndirmə metodologiyası
- Cədvəl 1 İnsan potensialının inkişafını müəyyənləşdirən əsas parametrlər İndekslər Orta ömür müddəti
- Gender amili nə- zərə alınmaqla inkişaf indeksi
- İnkişaf etməkdə olan ölkələr üçün əhalinin yoxsulluq indeksi
- İnkişaf etmiş ölkələr üçün yoxsulluğun indeksi
15 İPİ həm milli, həm də beynəlxalq cəhətləri özündə birləşdirir. Belə ki, ayrı-ayrı ölkələrdə insan potensialının inkişafı üçün müvafiq şəraitin təmin edilməsi, sosial tərəqqinin əsas şərti olan insan faktorunun adekvat olaraq yaxşılaşmasına imkan yaradır. Yaxud beynəlxalq qurumların, o cümlədən BMT-nin davamlı inkişaf modelinə keçilməsi, dünya ölkələrinə təklif etməsi İPİ-nin beynəlmiləl xarakter daşıdığını göstərir. Bu baxımdan insan inkişafının yaxşılaşdırılması yolunda mövcud potensialı göstərən bu inkişaf göstəricilərinin qiymətləndirilməsi hər bir ölkənin sosial-iqtisadi və siyasi inkişafında mühüm rol oynayır.
Uzun illər cəmiyyətin iqtisadi inkişafı və ayrı-ayrı ölkələrdə tərəqqinin kriteriyası ÜDM-in və ÜMM-in adambaşına düşən həcmi ilə ölçülürdü. İnkişafın bu göstəriciləri ikinci dünya müharibəsindən sonra BMT, Dünya Bankı və Beynəlxalq Valyuta Fondu tərəfindən təklif edilmişdir. Lakin ictimai inkişafın gedişində məlum oldu ki, ÜDM-in adambaşına düşən həcmi əsas göstəricilər sistemi kimi insan inkişafının real vəziyyətini tam əks etdirmir. Daha doğrusu bu göstəricilər təbiət-cəmiyyət münasibətləri dairəsində mövcud sistemin yalnız birinin iqtisadi tərəfini göstərir. Bizim fikrimizcə insan inkişafının inteqral göstəriciləri üçün 1992-ci ildən (Rio konfransından) bəri BMTİP tərəfindən tətbiq olunmuş insan inkişafı indeksi daha real və perspektivli ola bilər. Hazırda beynəlxalq təşkilatlar (BMTİP, DB) tərəfindən irəli sürülən və müxtəlif səviyyəli ölkələrdə insan inkişafının əsas parametrlərini adekvat əks etdirən indikatorlar şəbəkəsi aşağıdakı cədvəldə təqdim olunmuşdur. Cədvəldə təqdim olunan bu indeksləri respublikamızın indiki şəraitində məqbul hesab etmək olar. Göründüyü kimi bir çox sosial-iqtisadi göstəriciləri özündə birləşdirən bu indikatorlar şəbəkəsi informativ xarakter daşıyır və burada hesablama mexanizmi müxtəlif ölçü vahidlərini ayrı-ayrılıqda araşdırmağa imkan verir. Bu indekslər əsasən gözlənilən ömür müddəti, yaşlı əhalinin savadlılıq dərəcəsini, ÜDM-in adambaşına düşən həcmi indekslərini özündə əks etdirir. Qeyd etdiyimiz kimi insan potensialının inkişafı səviyyəsinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunan göstəricilərdən biri də gözlənilən ömür müddəti indeksidir. Bütün ömrü boyu əhalinin sağlamlığının hər bir sahəsini əhatə edən səhiyyə proqramlarının
16 işlənilməsi və həyata keçirilməsi əhalinin sağlamlığının qorunması və işçi qüvvəsinin keyfiyyətli işini təmin etməklə bərabər ömür müddətinin uzadılmasına təkan verir.
Gözlənilən ömür müddəti Yaşlı əhalinin təhsil səviyyəsi Əhalinin adambaşına düşən dəqiq gəliri Gender amili nə- zərə alınmaqla inkişaf indeksi Qadın və ki- şilərin göz- lənilən ömür müddəti Qadın və kişilərin təhsil səviyyəsi Qadın və kişilərin gəlir payı
40 yaşa qədər yaşaya bilməyən əhalinin faizi Yaşlı əhalinin təhsil səviyyəsi 1. tibbi xidmətlərdən və təmiz içməli sudan əziyyət çəkən əhalinin faizi 2. normal çəkisi olmayan 5 yaşa qədər uşaqların faizi
60-yaşa qədər yaşaya bilməyən əhalinin faizi Əhalinin avropa standartlarına uyğun təhsil səviyyəsi Yoxsulluq səviyyəsi həddindən aşağı olan əhalinin faizi (adambaşı gəliri 20000 ABŞ dollarından (AQP-ilə) aşağı olan ölkələr üçün)
Qeyd edək ki, ömür müddətinin uzadılmasına olan maneələrə ana və uşaq ölümü, xəstəlik dərəcələri baxımından, o cümlədən QİÇS (Qazanılmış İmmun Çatışmazlığı Sindromu) və digər cinsi və reproduktiv səhiyyə problemlərinə, eləcə də endemik yoluxucu xəstəliklər olan malyariya, vərəm, mədə-bağırsaq xəstəliklərinə, su vasitəsilə keçən və keçici olmayan xroniki xəstəliklərə, xüsusi yoluxma meyli nəzərə alınmaqla hər bir vətəndaşın sağlamlığının mühafizəsi yönümündə görülən tədbirlər baxımından bütün dünya miqyasında inkişaf etmiş və kasıb ölkələr arasında fərq qoyulmadan həyata keçirilir. Bəzi ölkələrdə bir növ endemik, yoluxucu xəstəliklər insanların həyatlarına zərbə vurur, digər ölkələrdə isə yoluxucu olmayan ürək-damar, ciyər, hipertoniya və degenerativ xəstəliklər insanların xəstələnmə və ölüm hallarına əsas səbəblər olaraq qalır. Qeyd edək ki, səhiyyə xidməti sistemlərində əsas diqqətin sağlamlığın optimal saxlanılmasına deyil, xəstəliklərin müalicəsinə yönəldilməsi də bu sahəyə kompleks yanaşmanın qarşısını alır. Bu baxımdan, ömür müddətinin uzadılmasında bir çox Yüklə 257,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|