Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
39 
 
Yerli nümunələr içərisində st.-dan 2-3 məhsuldarlıq elementinə görə üstün olan formalar 
aşağıdakılar  olmuşlar:  K-9  (Cəlilabad),  K-58  (Biləsuvar),  K-35  (Ağstafa),  K-44  (Qusar)  və  K-
23-04 (Əkinçilik institutu). 
 
İntroduksiya olunmuş noxud (Cicer arietinum L.) nümunələrindən əsas  
təsərrüfat əhəmiyyətli əlamət göstəricilərinə görə seçilmiş formalar 
 
Cədvəl 2.  
 
Ə
ki
n N
-si
 
K
ol
le
ks
iya
 N
-si
 
 
N
üm
unə
ni
n a
dı
 
 
M
ənş
əyi
 
Bi
tki
ni
n 
hündürl
üyü, s
m
 
I və
 II də
rə
cə
li 
buda
ql
arı
n s
ay
ı, 
əd
 
1 pa
xl
anı
n 
hündürl
üyü, s
m
 
1 bi
tki
də
 p
axl
a 
sa
yı
, ə
d.
 
Pa
xl
anı
n öl
çül
ər
i, 
eni
 uz
unu, s
m
 
100 t
oxum
un 
küt
lə
si
, qr
 
Bi
r bi
tki
də
ki
 
m
əhs
ul
da
rl
ıq, qr
 
Bi
ol
oj
i 
m
əhs
ul
da
rl
ıq, qr
 
St 
57 
Nərmin 
Əkinçil
ik 
İnstitut
u 
60 
2-1 
34 
42 
1,4-2,6 
40,2 
15,6 
474 
1 
5 
Flip 08-57 
ETƏİ 
50 
2-1 
25 
21 
1,3-2,2 
38,8 
6,4 
708 
3 
14 
Flip 06-38 
ETƏİ 
45 
2-1 
20 
16 
1,2-2,4 
32,0 
7,5 
505 
15 
79 
Flip 07-
115 
ETƏİ 
50 
2-2 
28 
27 
1,4-2,5 
36,2 
7,5 
495 
16 
81 
Flip 05-22 
ETƏİ 
56 
2-1 
25 
38 
1,5-2,3 
47,8 
11,0 
631 
20 
100 
Flip 07-74 
ETƏİ 
60 
2-1 
33 
20 
1,4-2,3 
38,4 
6,7 
681 
24 
115 
Flip 07-39 
ETƏİ 
50 
2-1 
31 
26 
1,2-2,4 
35,7 
7,8 
738 
32 
133 
Flip 05-44 
ETƏİ 
70 
2-0 
23 
50 
1,5-2,5 
42,5 
15,5 
696 
33 
135 
Flip 08-13 
ETƏİ 
64 
2-1 
29 
34 
1,4-2,7 
29,2 
6,1 
867 
36 
140 
Flip 08-44 
ETƏİ 
60 
2-2 
28 
27 
1,5-3,0 
33,1 
6,4 
539 
47 
175 
Flip 05-
253 
ETƏİ 
54 
2-1 
34 
48 
1,3-2,6 
44,8 
21,1 
658 
50 
179 
Flip 08-14 
ETƏİ 
46 
2-1 
30 
47 
1,4-2,5 
43,1 
14,0 
496 
51 
180 
Flip07-90 
ETƏİ 
45 
2-1 
30 
19 
1,4-2,5 
31,6 
8,8 
495 
52 
190 
Flip05-
162 
ETƏİ 
50 
3-1 
23 
21 
1,3-2,3 
44,9 
8,0 
572 
55 
214 
Flip 07-18 
ETƏİ 
46 
2-3 
28 
24 
1,4-2,6 
48,4 
9,0 
822 
60 
222 
Flip06-76 
ETƏİ 
53 
2-1 
26 
26 
1,3-2,4 
46,1 
7,4 
624 
62 
227 
Flip07-78 
ETƏİ 
57 
2-1 
22 
23 
1,4-2,8 
42,3 
7,2 
627 
63 
247 
Flip05-65 
ETƏİ 
55 
3-1 
24 
60 
1,4-2,7 
38,5 
28,0 
901 
64 
254 
Flip04-20 
ETƏİ 
52 
2-1 
22 
23 
1,4-2,7 
46,7 
9,7 
538 
66 
285 
Flip05-74 
ETƏİ 
41 
2-1 
23 
18 
1,3-2,5 
46,7 
4,1 
525 
70 
310 
Flip05-43 
ETƏİ 
53 
2-2 
25 
38 
1,2-2,4 
44,6 
12,8 
489 
71 
319 
Flip00-19 
ETƏİ 
53 
2-1 
24 
27 
1,5-2,5 
40,5 
8,9 
486 
 
Cədvəl 2-də gösrərilmişdir ki, İCARDA mənşəli formalardan Flip 08-57 (708,0 qr), Flip 
05-22  (631,0qr),  Flip  07-74  (681,0qr),  Flip  07-39  (738,0qr),  Flip  05-44  (698,0qr),  Flip  08-13 
(867,0qr),  Flip  05-153  (658,0qr),  Flip  05-162  (822,0qr),  Flip  06-76  (624,0qr),  Flip  07-78 
(627,0qr),  Flip  05-65  (901,0qr)  kimi  nümunələr  ümumi  məhsuldarlığa  görə  st.Nərmin  (474qr) 
sortundan  üstün  olmuşlar.  Cədvəldən  göründüyü  kimi  İСARDA  mənşəli  nümunələr  içərisində 
bəzi təsərrüfat göstəricilərinə görə bizim yerli formalardan üstün olan sort nümunələr vardır. 

---

 
 
40 
 
  Nümunələr  kəmiyyət  əlamətləri  ilə  yanaşı  keyfiyyət  əlamətlərinin  öyrənilməsi  üçün 
müvafiq laboratoriyalara verilmişdir. 
 Ümumiyyətlə  bu  seçilmiş  formalarda  əsas  məhsuldarlıq  elementləri    ilə  bərabər 
biokimyəvi göstəricilərdən zülal və triptofanın %-i və həmçinin də quraqlığa və duzluluğa qarşı 
davamlılıq  yüksək  olmuşdur.  Həmin  nümunələr  xəstəlik  və  zərərvericilərə  qarşı  da  davamlı 
formalar kimi qiymətləndirilmişlər. 
Əsas  diqqəti  keyfiyyətə  və  məhsuldarlıga    yönəltməklə  müxtəlif  stres  amillərə  davamlı 
tolerant  sort  və  formalar  yaradaraq  fermer  təsərrüfatlarında  tədbiqi  və  iqtisadi  səmərəliliyi 
artırmaq ən önəmli vəzifələrdəndir. 
Məhsuldar  genotiplər  üzərində  fərdi  və  kütləvi  seçmə  aparılaraq  yaxşılaşdırılır  və 
çoxaldılır.  Belə  tədqiqatlar  nəticəsində  qiymətli  gen  mənbələri  aşkar  edilə  bilər  ki,  onlardan 
müxtəlif  kombinasiyalarda  donor  kimi  istifadə  etməklə  davamlı,  yüksək  məhsuldarlıga  malik 
sort və formalar əldə oluna bilər. Belə nümunələr təkrar əkilərək üzərində kompleks tədqiqatlar 
davam  etdiriləcək,  öyrənilərək  konstant  formalar  alınacaqdır.  Belə  kompleks  şəkildə  seçilən 
nümunələr çoxaltma və sortalma prosesində istifadə məqsədilə seleksiyaçılara təklif oluna bilər. 
Bu baxımdan genofondun hərtərəfli öyrənilməsi ümumi-nəzəri əhəmiyyət kəsb etməklə yasnaşı, 
həmçinin də təcrübi məsələlərin həllinə imkan verir.  
 
 
 
ƏDƏBİYYAT      
 
1. Əliyev C.Ə., Əkpərov Z.İ., Məmmədov A.T. Bioloji müxtəliflik // Bakı-“Elm”-2008.                                                                                              
2. Yusifov M. Bitkiçilik.  Dərslik.  Bakı., Qanun  nəşriyyatı.,  2011, s.95-140.   
3.  Mustafayev  İ.D.  və  başqaları.    Azərbaycan    SSR-də    dənli  və  dənli-paxlalı    bitkilərin 
yetişdirilməsinə dair tövsiyələr. Bakı, Azərnəşr, 1964. s.45.                       
4. Бадина Г.В. Возделывание бобовых культур и погода. Гидрометеоиздат.  Ленинград, 
1974, с.240.                                                 
5.  Шихалиева  К.Б.  Роль  зернобобовых  культур  в  обеспечении  продовольственной  
программы  потребителей  в Азербайджане. Genetik  Ehtiyatlar  İnstitunun  elmi əsərləri.  
İ- cild, Bakı, Elm- 2009, s.246-252. 
 
 К.Б. Шихалиева, Л.А. Амиров 
 
ИССЛЕДОВАНИЕ ГЕНОФОНДА НУТА РАЗЛИЧНОГО ПРОИСХОЖДЕНИЯ В 
УСЛОВИЯХ АПШЕРОНА 
 
Институт Генетических Ресурсов НАНА 
 
 
Сортообразцы    нута  собранные    из    различных  регионов  республики    и  
интродуцированные из ИКАРДА были посеяны на Апшеронской  экспериментальной базе 
и  оценены  по  биоморфологическим  и   хозяйственно-ценным  признакам.  Были  отобраны 
наиболее перспективные формы  нута для  использования в селекционных программах. 
 
Ключевые  слова:  генофонд,  нут,  отбор,  продуктивность,  сорт,  форма, 
разнообразие 
 
K.B. Shikhaliyeva, L.A. Amirov 
 
INVESTIGATION OF DIFFERENT ORIGIN CHICK PEA GENOFUND  
IN CONDITIONS OF APSHERON  
 

---