Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
- Kredit riski
- Metodologiya Qəp təhlili Qəp təhlili
- Faizlərin dəyişməsi + Qəp - Qəp
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
38 menecerinin burada əsas öhdəliyi riskləri müəyyənləşdirmək, ölçmək və proqnozlaşdırmaqdır. Maliyyə təşkilatlarının fəaliyyəti zamanı bir sıra risklər yaranır ki, bunları da bir neçə qrupa bölmək olar: kredit riski, bazar riski və əməliyyat riski.
Kredit riski – borcalanın bank qarşısında öhdəliyinin vaxtında tam ya qismən icra olunmaması nəticəsində xərclərin (zərərin) yaranması riskidir.
məliyyat riski - qeyri-adekvat və ya uğursuzluqla nəticələnmiş daxili proseslərdən, insanlardan və ya sistemlərdən, yaxud kənar hadisələrin baş verməsindən yaranan zərər riskidir.
Bazar riski – bazarda faiz dərəcələrinin, valyuta məzənnələrinin, qiymətli kağızların və əmtəələrin dəyərində baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar mümkün itkilərdir. Bazar riskinin aşağıdakı alt kateqoriyaları mövcuddur (Banklara Nəzarət üzrə Bazel Komitəsi, 2004): •
əlaqədar xərclərin (zərərin) yaranması riskidir; •
səhm riski – portfel üzrə aktivlərin (qiymətli kağızlar) bazar dəyərinin əlverişsiz dəyişməsi ilə əlaqədar yaranan riskdir; •
xərclərin (zərərin) yaranması riskidir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, faiz riski bazar riskinin bir növüdür. Bazar risklərini təhlil edərkən əsasən ticari portfelə 1 (trading book) baxılır. Bununla bərabər, son qlobal maliyyə böhranı göstərdi ki, faiz riski bank portfelinə əhəmiyyətli təsir edir və kapital tələbində nəzərə alınmalıdır. Məsələn, Niderland Mərkəzi Bankı (De Nederlandsche Bank) bank portfelində faiz riskinin hesablanması üzrə qaydalar hazırlamışdır (Bank, 2005). Lakin, bu qaydalarda faiz riskinin kapital tələbində nəzərə alınması üzrə metodologiya qeyd edilməmişdir. Hazırda Bazel komitəsi tərəfindən bank portfelində faiz riskinin minimum kapital adekvatlığı əmsalında nəzərə alınması üzrə yeni razılaşmanın əldə olunması gözlənilir. Faiz riskinin yaranmasına səbəb kimi faiz dərəcələrinin dəyişməsi və müddət üzrə bankın tələb və öhdəlikləri arasında uyğunsuzluğu göstərmək olar (Батракова, Анализ процентной политики, 2002). Belə ki, bazar faiz dərəcələrində dəyişiklik baş verdikdə, aktiv və passivlərin dəyərində dəyişiklik baş verir, bu da faiz riskini
1 Ticari portfel - bankın aktiv şəkildə və əsasən qısa müddətli dövrdə ticarət etməyi planlaşdırdığı maliyyə alətlərindən ibarətdir. Bank portfeli - bankın digər aktivlərindən - əsasən kreditlərdən – ibarətdir.
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
39 yaradır. Bazar faiz dərəcələrinin hər iki istiqamətdə dəyişməsi - bankların ödəniş müddətləri mövqelərindən asılı olaraq həm azalan, həm də artan faiz dərəcələri - risk yarada bilər. Bu da sonda bankın faiz marjasının azalması ilə nəticələnə bilər. Bununla əlaqədar, bank sektorunda faiz riskinin qiymətləndirilməsi xüsusi maraq doğurur. Bölmə 2-də faiz riskinin ölçülməsi üzrə 3 metod detallı şəkildə nəzərdən keçiriləcək, 3-cü bölmədə isə bu metodlar əsasında şərti hesablamalar həyata keçiriləcəkdir. Sonuncu bölmədə isə nəticələr müzakirə ediləcəkdir. Metodologiya Qəp təhlili Qəp təhlili aktiv və öhdəliklər arasında fərqi müəyyən etmək üçün istifadə edilən menecment alətidir. Qəp analizini həyata keçirmək üçün faiz dərəcələrinin dəyişməsinə həssas aktivlər (FHA) və həssas passivlərə (FHÖ) baxılır. FHA kimi kredit, qiymətli kağızlar, banklararası bazarda verilmiş kreditlər və yerləşdirilmiş depozitlər, FHÖ kimi isə depozitlər və banklararası bazardan alınmış kreditlər və cəlb olunmuş depozitlər nəzərdə tutulur. Qəp dedikdə, FHA və FHÖ arasındakı fərq nəzərdə tutulur (düstur 1). Qeyd edək ki, qəp həm mənfi, həm də müsbət ola bilər (cədvəl 1). ə = −
C Ə DVƏL 1. A KTIV VƏ PASSIVLƏR ARASINDA MÜDDƏT FƏRQ GAP(-)
FHA-FHP<0 FHA/FHP < 100% GAP(+)
FHA-FHP >0 FHA/FHP > 100% Qəp vasitəsi ilə faiz dərəcəsinin dəyişməsi nəticəsində yaranmış xalis faiz gəlirini hesablamaq mümkündür (düstur 2). = ə ∗ ∆ (2) XFG – xalis faiz gəliri; ∆y – faiz dərəcələrinin dəyişməsi; Müəyyən ödəniş müddəti ərzində aktivlərin passivlərdən çox olması nəticəsində bank üçün bazar faizlərinin düşməsi zərər, artması isə mənfəət yaradır. Müəyyən ödəniş müddəti ərzində passivlərin aktivlərdən çox olması nəticəsində isə bazar faizlərinin düşməsi mənfəət, artması isə zərər yaradır (cədvəl 2).
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|