Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
- Metodologiya
- Statistik göstəricilər və təsnifat
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
32 sonra o, bu səpkili tədqiqat işlərini 1999-cu ildə “Corporate credit scoring models” (Altman D. E., 1999) və 2000-ci ildə “Predicting Financial Distress Of Companies: Revisiting The Z-Score And Zeta Models” (Altman E. I., PREDICTING FINANCIAL DISTRESS OF COMPANIES:REVISITING THE Z-SCORE AND ZETA® MODELS, 2000) adlı tədqiqat işlərində daha da genişləndirmişdir. Novbəti bölmədə Altmanın metodologiyası ilə daha yaxından tanış olacağıq. Buna görə də bu sahədə tədqiqatlar aparmış və Altmanın təklif etdiyi metodu kredit risklərinin ölçülməsində tətbiq etmiş bir sıra tədqiqatçı alimlərin işlərinin qısa icmalına keçmək məqsədəuyğun olardı. Morten Reistad Aasen “Applying Altman’s Z-Score to the Financial Crisis An Empirical Study of Financial Distress on Oslo Stock Exchange” adlı məqaləsində istehsal və qeyri-istehsal müəssisələrinin maliyyə göstəriciləri əsasında Z-score metodunun tətbiqini təhlil etmişdir (Aasen, 2011).
Grice və İngram isə Altman yanaşmasında bəzi ziddiyətlərin olduğunu iddia etmişdilər (Grice, 2001). Onların fikirlərini belə ifadə etmək olar: 1) Altmanın tərtib etdiyi düstur yaradıldığı dövrə nisbətən bir çox müasir müəssisələrdə defoltun baş verəcəyini proqnozlaşdırmaq üçün faydalı deyil 2) İstehsal sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələrlə müqayisədə bu düstur qeyri-istehsal sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələr üçün faydalı deyil (Grice, 2001). Z-score metodologiyasında maliyyə uğursuzluqlarının və gələcək iflasların proqnozlaşdırılmasında müxtəlif nisbətlərdən və bazar fəaliyyətini xarakterizə edən verilənlərdən istifadə olunur. Orijinal düsturda 66 şirkət seçmə müşahidə əsasında götürülmüşdür ki, onların da yarısı iflas olmuş müəssisələr idi. Bu şirkətlər əsasən aktivləri 1000000 dollardan çox olan şirkətlər idi (Moriarty, 1979). Cənubi Koreya firmaları üçün aparılmış tədqiqat işində (Alexeev, 2008) altmanın Z-score kəmiyyəti aşağı qiymət almış firmalara bank
kreditlərinin verilməsinin yüksək riskə
malik olması
proqnozlaşdırılmışdır. Metodologiya Altman seçmə əsasında götürdüyü müəssisələrin müxtəlif maliyyə göstəriciləri əsasında maliyyə əmsallarını müəyyənləşdirmiş və bu əmsalları yaratdığı Z-score modelində istifadə etmişdir. Bu metod son 40 ildə kredit risklərinin proqnozlaşdırılmasında, ümumiyyətlə isə, müəssisələrin gələcək maliyyə
vəziyyətlərinin xarakterizə olunmasında çox geniş tətbiq olunur. Altman modelində maliyyə göstəriciləri 5 əsas xüsusiyyət əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Altman hər bir xüsusiyyət üzrə bir neçə maliyyə əmsalını qeyd etmişdir. Bu xüsusiyyətlər və
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
33 hər bir xüsusiyyət üzrə maliyyə əmsalları aşağıdakı kimi qruplaşdırılmışdır (SABATO). Kredit risklərinin müəyyənləşdirilməsi baxımından Altmanın 1968-ci ildə təqdim etdiyi ilk Z-score modeli xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Altmanın təqdim etdiyi ilkin model (3.1) bərabərliyində verildiyi kimidir (Suzanne K. Hayes, 2010). Z - score defolt modeli: Z = 1.2 X 1 + 1.4 X
2 + 3.3 X
3 + 0.6 X
4 + .999 X 5 (3.1) X 1 = Dövriyyə kapıtalı (Working Capital) /Cəmi aktivlər (Total Assets) X 2 = Divident ödənişindən sonrakı gəlir (Retained Earnings) / Cəmi aktivlər (Total Assets) X 3 = Vergi və faiz xərclərindən əvvəl gəlir (Earnings Before Interest and Taxes) / Cəmi aktivlər (Total Assets) X 4 = Aktivlərin bazar dəyəri (Market Value of Equity) / Cəmi öhdəliklər (Total Liabilities) X 5 = Satışlar (Sales)/ Cəmi aktivlər (Total Assets) Fərqləndirmə zonaları: Z > 2.99 -“etibarlı” zona 1.81 < Z < 2.99 -“yaşıl” zona Z < 1.81 -“defolt” zona (3.2) bərabərliyi özəl sektorun müəssisələri üçün Z-scor modelini ifadə edir (Altman E.
I., PREDICTING FINANCIAL DISTRESS OF COMPANIES:REVISITING THE Z-SCORE AND ZETA® MODELS, 2000). Z' - score defolt modeli: Z' = 0.717 X 1 + 0.847 X 2 + 3.107 X 3 + 0.420 X 4 + 0.998 X 5 (3.2) X 1 = Dövriyyə kapitalı (Working Capital) /Cəmi aktivlər (Total Assets) X 2 = Divident ödənişindən sonrakı gəlir (Retained Earnings) / Cəmi aktivlər (Total Assets) X 3 = Vergi və faiz xərclərindən əvvəl gəlir (Earnings Before Interest and Taxes) / Cəmi aktivlər (Total Assets) X 4
Liabilities) X 5 = Satışlar (Sales)/ Cəmi aktivlər (Total Assets) Fərqləndirmə zonaları: Z' > 2.9 -“ etibarlı” Zone
Mərkəzi Bank və İqtisadiyyat – N2, 2014
34 1.23 < Z' < 2.9 -“ yaşıl” Zone Z' < 1.23 -“ defolt” Zone (3.3) bərabərliyi qeyri-istehsal sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələr üçün Z- score modelini ifadə edir (Edward I. Altman, 1998) Z-Score iflas modeli: Z'' = 3.25 + 6.56 X 1 + 3.26 X 2 + 6.72 X 3 + 1.05 X 4 (3.3) X 1
X 2 = Divident ödənişindən sonrakı gəlir / Cəmi aktivlər X 3 = Vergi və faiz xərclərindən əvvəl gəlir / Cəmi aktivlər X 4 = Kapitalın balans dəyəri / Cəmi öhdəliklər Fərqləndirmə zonaları: Z" > 3.75 -“Safe” Zone 1.1 < Z" < 3.75 -“Grey” Zone Z" < 1.75 -“Distress” Zone Yuxarıda göstərilmiş hər üç modeldə ((3.1), (3.2) və (3.3)) iştirak edən izahedici dəyişənlər eyni mənaları kəsb edir. Lakin, (3.3) modelində iştirak edən X 4 izahedici dəyişəni digər modellərdə iştirak edən X 4 izahedici dəyişənindən fərqlidir. Bu dəyişənlərin qısa şəkildə izah olunması faydalı olardı. Edmister istifadə etdiyi bu yeddi maliyyə əmsalı vasitəsi ilə Z-scoru müəyyən etmişdir. Belə ki, bu modelə görə, Z-scoru 0.530-ə bərabər və ondan böyük olan müəssisələr defolt təhlükəsi olmayan müəssisə kimi təsnifləşdirilmişdir. 0.530-dən kiçik olan hallarda isə əksinə, defolt təhlükəsi olan müəssisələr kimi sinifləndirilmişdir. Statistik göstəricilər və təsnifat Z-score metodunun uğurlu tətbiqi üçün müəyyən dövrdə həm bağlanmış, həm də fəaliyyətdə olan müəssisələrin bir sıra maliyyə əmsalları toplanmalıdır. Bu göstəricilər aşağıda göstərilmişdir: X 1
X 2 : Satışlar /Cəmi aktivlər X 3 : Nağd vəsaitlər / Cəmi aktivlər X 4 : Cəmi Öhdəliklər /Cəmi aktivlər X 5 : Dövriyyə kapıtalı /Cəmi aktivlər Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|