Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- 78 2 ^ * Nizamidə azərbaycançılıq
- Nizamidə azərbaycançılıq
Mübariz Yusifov İrana mən özüm gəlmədim Rumdan Bu mülkə göndərmiş böyük yaradan Haqqı və batili ayırd etdim mən Alır bağlı qıfıl açan məndən Nə dünya üstünə alov tək axdım Nə də ki, səbəbsiz bir xırman yaxdım Kimsənin qəlbini haqsız qırmaram Qırsam da varımdır əldə mumiyam. İ, I, 188. İskəndərin əqidəsi bu olmuşdur ki, müharibələrə qoşulmuş olsa belə, nəticəsi ədalətlilik, insanların rifahı olsun. Yəni Allahın haqq və ədaləti insan cəmiyyətində bərqərar olsun. İskəndərin qılıncı ilə zalımlar məhvə düçar olsun, məzlumlar səadətə çatsın. İskəndər özü də bu barədə belə deyir: Adəmtək Qüdsdə eylədim məskən K əbə həlqəsinə əl yetirdim mən Mən hansı bir yerə etdimsə səfər Ədalətlə bilik qazandı ellər. İ, II, 2004,190. Nizami ədalətli cəmiyyətin nə zamansa yaranacağına inanırdı. Ancaq bu ədalətli cəmiyyətdə quruculuğun, idarəçiliyin necə olacağı barədə təkcə Nizami dövründə deyil, Nizamidən əvvəlki dövrlərdə də konkret bir fikir və ideya, təsəvvür və təəssürat mövcud deyildi. Odur ki, ədalətli cəmiyyət haqqındakı ideyalar öz vaxtında təsəvvürlərdə formalaşmış əqli və mənəvi bir inqilab sayıla bilərdi. Onun ictimai inqilaba çevrilməsi üçün zamanlar tələb olunurdu. Ni zami öz əsərlərində belə bir cəmiyyətin təməlində azadlığın, sərbəstliyin, haqq və ədalətin bərqərar olunmasını vacib hesab edirdi. Ancaq həmin cəmiyyətdə hökmdar olmalıdırmı? Olsa necə olacaq, olmasa necə olacaq, azadlığın özü necə əldə olunacaq? Bunlar müəmmalı idi. Əlbəttə ki, Nizami üçün qaranlıq deyildi ki, azadlıq cəmiyyətdəki buxovlann qırılması
ilə başa gəlməlidir. O nahaq yerə Fərhadı, Məcnunu, Sokratı çöllərə, tənhalığa çəkmirdi ki! Onlar çöldə və tənhalıqda cəmiyyət sıxıntısından azad ididər. Ancaq bundan cəmiyyət nə qazanırdı, tənhalığa çəkilənlər nə əldə edirdilər? Onların qazancı o olurdu ki, cəmiyyət qınağına tuş gəlirdilər. Cəmiy yət isə öz axarında davam edirdi. Nizami zalım hökmdarları ya ağıllandmrdı, ya da məhv edirdi ki, yerinə ədalətlisi gəlsin, insan cəmiyyəti azad nəfəs alsın. Ancaq onun ədalətli hökm darları ya eşy-işrətə qoşulub cəmiyyətdən aralı düşürdü, ya da özlərindən sonrakı xələfləri yenə də əvvəlki ənənəni davam etdiridi. Ona görə də Nizami özü də variantlar axtarırdı. Elə variantlar ki, ağlasığan olsun, inandırıcı görünsün. Bir sözlə, poemalan yaratmaqdan Nizaminin məqsədi hansısa şahın könlünü oxşamaq və ya tarixə öz adını yazan hökmdarları vəsf etmək deyildi. Nizaminin apıalı ancaq azad cəmiyyətin necə olacağının axtarışına çıxmaq və özünün yaşadığı ölkədə fıravanlığın və ədalətliliyin necə bərqərar olacağı barədə fikir yaradıb onu gələcək nəsillərə ərməğan etmək idi. Ona görə də Nizami düşünürdü ki, bəlkə elə bir cəmiyyət qurula ki, əfsanəvi amazonkalar ölkəsində olduğu kimi burada qadınlar hökmdar olsun. Qadın hökmdarlar isə kişi hökmdarlardan fərqli olaraq eyş-işrətə meyl göstərməsinlər, içki məclislərinə qurşanmasınlar, hərəmxanalarda saysız-hesabsız qadınlar saxlamasınlar ki, padşah öləndə onlar başlı-başına qalmayalar. Nizami
qadın hökmdarların nümunəsində əvvəlcə
Məhinbanunu seçir. Məhinbanu hökmdardır. O zaman ərəb lərin «Ərmən» adlandırdıqları, böyük Azərbaycan ərazisinin hökmdarıdır. Hadisələrin təsvirindən məlum olur ki, Məhinbanunun hökmdarlıq etdiyi yerlərdə əhali yaxşı yaşayır, bolluq və firavanlıqdır. Məhinbanudan sonra isə o yerlərin ixtiyarı Şirinə keçir. Ancaq necə də olsa Məhinbanun hakimiyyəti zamanı çətin həyat keçirən insanlar da varmış. Şirinin hakimiyyətində isə çətinliklər aradan qalxır. Ölkə ədalətlə idarə olunur. Şirinin ədalətliliyi, hətta, ölkədə bolluq və firavanlıq baş verməsinə səbəb olur: 79
Mübariz Yusifov Bolluq oldu, hər şey məhsul gətirdi Bir buğda dənəsi yüz dən yetirdi. Şahın niyyətləri xoş olsa əgər Otdan gül yerinə gövhərlər bitər Pisniyyət bir ağac quru budaqdır Bolluq xoş niyyətdən yaranacaqdır. X-Ş, 2004, 159-160. Doğrudur, Nizami Məhinbanunu və Şirini ədalətli hökmdar kimi təsvir edir. Onların ədalətli, xoşbəxt bir cəmiyyət quruculuğunun təməlini yaratmalarına nikbinliklə baxır. Ancaq, əlbəttə ki, bu Nizamini tam qane edir, deyə hökm vermək yanlışlıq olardı. Çünki Nizami bundan sonrakı mərhələdə qələmə aldığı «İskəndəmamə»də yeni, başqa bir qadın hökmdar obrazı yaradır. Bu xoşbəxt cəmiyyət quruculuğunun qadın nümayəndəsi Nüşabədir. Nüşabə və onun yaratdığı xoşbəxt cəmiyyət Nizami tərəfindən belə təqdim edilir: Belə nəql edir söz xəzinədarı Köhnə xəzinənin adlı saları Hakim qadın varmış, adı Nüşabə Uymuş il uzunu keyfə, şərabə Erkəksiz yaşayan bu dişi ceyran Gözəldi, göyçəkdi erkək tovuzdan İskəndər saraya gəlincə ordu Çadırlar başını əflakə vurdu Gördü bir şənliklə yoğrulmuş cənnət Etdi əkinlərə, çaylara heyrət Sordu: «Bu şən ölkə kimindir, kimin? Kim burda padşahlıq edir, söyləyin Dedilər: «Gördüyün bu var, bu yatır Bu gözəl topaqlar bir qadınındır. Günahsız qadındır, ancaq tacı var 80
Bir əskər üzünü görməz bu sərdar. Pərdə arxasında keçirir həyat Doğma ölkəsinə verir qol-qanad. İ, I, 2004, 103-104. Nizami Nüşabənin və onun ölkəsini nə qədər tərifləsə də, görünür, bu quruluş da onu qane etmir. Çünki ölkə firavan olsa da özünün suverenliyini qorumaq gücündə deyildir. Nüşabənin ölkəsi zamanın təcavüzkarlar sınağından çıxa bilmir. Ölkəsi yadellilər tərəfindən dağıdılır, özü isə əsir düşür. Yalnız İskəndərin müdaxiləsi ilə Nüşabə əsirlikdən, ölkəsi isə işğaldan qurtarır. Nizami bu epizodu bəlkə də ona görə əsərə daxil edir ki, qadın nə qədər ədalətli olsa da onda çatışmayan əlamət kişi cəsarətidir. Nizami Məhinbanunu, Şirini, Nüşabəni hökmdar kimi təkcə ona görə ideallaşdırmır ki, qadın qəlbi nazik olur. Qadının mənəvi aləmində haqq-ədalətə meyl daha güclü olur. Həm də qadın hökmdarların obrazını yaratmaqdan məqsəd odur ki, Azərbaycan qadınının vəzifəsi təkcə ev işləri görməklə məhdudlaşmamalıdır. Qadın qəhrəman da ola bilər, yaradıcı şəxsiyyət də ola bilər, sənətkar da ola bilər, siyasətçi də ola bilər. Doğrudur, folklorumuzda, xüsusən «Kitabi-Dədə Qorqud»da qəhrəman qadınlarımızın Selcan xatun, Burla xatun, Banuçiçək kimi təsəvvürlərdə heykəlləşmiş obrazlan vardır. «Koroğlu» dastanında Nigar xanım, Telli xanım, Dünya xanım kimi ağıllı, tədbirli qoçaq qadınların adı çəkilir. Ancaq real tariximizdə siyasətçi qadın kimi Ağqoyunlu Uzun Həsənin anası Sara xatun (XV əsr), Quba xanı Fətəli xanın arvadı Tutubikə (XVIII əsr), Cavad xanın arvadı Bəyim xanım (XIX əsr) və digər igid şəxsiyyətlər məşhurdur. Nizami hökmdar qadın obrazlannı yaratmaqla həm də onu demək istəyirdi ki, Azərbaycan ölkəsi qadınından, kişisindən asılı olmayaraq intellektual, ağıllı, düşüncəli, haqq-ədalət amallı insanların vətənidir. 81
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|