Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
- 2. Vətənə bağlılığın təcəssümü
Mübariz Yusifov Ancaq Nizami padşahı nə qədər tərifləsə də onun səxavətinə də etibar etmir. Qorxur ki, Mahmud Qəznəvi Firdovsiyə verdiyi vədə xilaf olduğu kimi, Sultan Məlik Nüsrətəddin də sözündən qaça: Yeddi Füruzəli bu qəsrdə sən Haqqa, ədalətə vüsət vermisən Bir qədər mey verir sənə Nizami Gərək nuş edəsən Keykavus kimi Bu Tusi qədəhlə Mahmuda bildir «Şahnamə»nin qədri, qiyməti nədir? İki xəzinənin varisi hökmən Səxavətdə sənsən, söz deməkdə mən Borc əgər vaxtında ödənilməzsə Qaydadır, varisdən çatar varisə Sən mey iç, gətirmə heç bir bəhanə Ağzım möhürlüdür, üz vurma mənə. İ, II, 2004, 35. Nizaminin Gəncə ilə bağlı olması «Sirlər xəzinəsi» poemasında da məqamı düşdükcə canlındanlır. Aydınca görünür ki, Nizami özünü Gəncəsiz təsəvvür edə bilmir, Gəncəni isə Nizamisiz. Doğrudan da illər, əsrlər ötüb keçmiş, artıq, doqquzuncu yüz ildir ki, Nizami adı çəkiləndə Gəncə, Gəncə adı çəkiləndə Nizami xatırlanır: Bizim söz bazarının alış-verişi durğun Qızğın hay-harayı var, qızılı yoxdur onun Gəncə mənim yaxamdan möhkəm yapışmış hələ İraq xəzinələri yoxsa keçərdi ələ. Bir səs gəldi cahandan: «Eü qul, yetər əyləncə Axı kimdir Nizami, axı, hardadı Gəncə?» Tanrıma min şükür ki, yazım vaxtında bitdi Ömrüm sona yetməmiş bu kitab sona yetdi. Başdan ayağa qədər bəzəmək üçün onu İncilərə qərq etdi Nizami ağ donunu 90
Könül, bu pak incini ona çatdır, ona sun, Gövhəri gövhər saçan şaha ərməğan olsun! S-X, 2004, 206. Nizami «Yeddi gözəl» poemasının sonunda Əlaəddin Körpə Arslan şaha dua və alqış edərkən özünü Vizantiyanın yüksək əyarlı saf və təmiz qızılı ilə müqayisə edir, yazdığına əvəz olaraq belə bir bəxşiş əldə etməsini arzulayır. Burada daxili bir məna da ifadə edir ki, Gəncə saf insanların, əhdinə etibarlı adamlann məskənidir, ora Nizaminin yurdudur, Nizamiyə, Nizami adma münasib olan, Gəncə adına layiq olan bəxşiş verilsə Allaha da xoş gedər: Tam əks-əyarlı nəqdi Gəncədən Rumi çeşnisiylə parladıqca mən Ona şah adını bəxş etdi dilim Naxşından istədim sulansın əlim Çini libaslı şah qoydu qızıl tac Çin və Rum şahları ona verdi bac Sənsən bu dünyanın qüdrətli şahı Dünyamız gözləməz özgə pənahı. S-X, 2004, 295-296. Nizami özünün doğulduğu, böyüdüyü Gəncəni müqəd dəs bir məkan kimi təsvir edir. Bu yurdda yaratdığı sənət əsərlərini isə ecazkar, sehrli söz xəzinəsi kimi mənalandırır. Gəncəm-Babilim mənim, Harutu yandırmada Ən uzaq ulduzu da Zöhrəm nurlandırmada Zöhrəm söz dəyərini Mizan bürcündə ölçür Dilim ruh aləminin lisanıdır, gözüdür Duz-çörəyim bilirəm öz cadugər şeirimi Halal sehrim sındırar Harutun hər sehrini Ürəyinin şəklidir Nizaminin sözləri Mənim halal sehrimlə daim canlı, dipdiri. S-X, 2004, 64. 91
Mübariz Yusifov S Nizami öz ana yurdu Gəncəni müqəddəs bir məkan kimi təsvir edir. Təkcə ona görə yox ki, Gəncə onun doğulduğu yer olduğu üçün əzizdir. Bu adi bir aksiomdur. Hər kəsə öz vətəni, anadan olduğu yer başqalarından daha doğma və daha əzizdir. Nizami üçün Gəncə həm də ona görə daha əzizdir ki, onun ecazkar sənət əsərləri dünya sivilizasiyasının beşiyi olan Şərq ölkələrinə, oradan da bütün beynəlxalş aləmə məhz bu məkandan yayılmışdır. Açıq-aydınca görünür ki, Nizami üçün bu dünyada iki müqəddəs amal vardır. Biri doğulduğu və heç vaxt isti qoynundan ayrılmadığı Gəncə, ikincisi isə bu müqəddəs məkanda qəlbinin içərilərindən gələn, isti nəfəsi ilə yoğrulan və gələcək nəsillərə həm nümunə, həm də nümunə olduğu qədər də yadigar qalan Azərbaycançılıq ruhundakı ölməz əsərləri.
Nizamidə vətənə bağlılıq təkcə doğulduğu, böyüdüyü, tərbiyə aldığı Gəncə ilə məhdudlaşmır. Nizami öz əsərlərində Azərbaycan məkanının hansı bir güşəsinin adım çəkirsə o yeri böyük şövqlə, həvəslə təsvir edir, təbiətinin, yerinin necəliyindən asılı olmayaraq oranı cənnət misallı bir ərazi kimi qələmə verir. Nizaminin əsərlərində Azərbaycana aid məskənlərin adı çəkilir, doğma vətən torpaqları, onun təbiəti sevgi və məhəbbətlə tərənnüm edilir. Bu torpaqların bolluq, bərəkət, firavanlıq və zənginlik məkanı olduğu canlandırılır. Doğrudur, Nizami dövründə Azərbaycanın bolluq içində olduğu və əhalinin firavanlığa qərq olduğu barədə söhbət gedə bilməzdi. Çünki Nizamiyə aid tədqiqatlarda da deyildiyi kimi, bu məkanda bolluq olsa da onun sahibi sadə camaat deyildi. Bir ovuc müftəxor parazit tüfeyli bu bolluğu mənimsəyirdi.1 Aşağı təbəqəyə isə gündəlik ruzisini çətinliklə əldə eləmək əzabı qalırdı. Niyə Nizami Azərbaycan məkanını bolluq 1 A.Rüstəmzadə. Nizami Gəncəvi. Həyatı və sənəti. Bakı, «Elm», 1979, s. 8.
içində təsvir edirdi? Əvvəla, ona görə də ki, Azərbaycan torpağından Böyük Yaradan bolluğu və zənginliyi Əsirgəmə mişdir. Bu zənginlik hər vaxt bu yerin insanlarına qismət olmalıdır. Buna onların haqqı var. Çünki bu bərəkətli torpaq zəhmət çəkən insanların əlləri ilə becərilir. İkincisi, Nizami qeyrətli bir Azərbaycan övladı kimi öz həmvətənlərinin firavan yaşamasını istəyirdi. Öz vətənində, öz torpağında onlara çatası nemətin öz sahibi olmalı idilər. Nizami dövründə də, ondan sonrakı zamanlarda da! Nizaminin əsərlərində adı çəkilən vətən torpağına vətəndaş rəğbəti ilk baxışdan aydın görünür. Nizaminin rəğbəti, ilk növbədə doğma vətəni Azərbaycana həsr etdiyi lövhələrdə aydın görünür. «Xosrov və Şirin»də «Xosrovun Bəhramdan qaçıb Ərmənə getməsi» əhvalatı təsvir edilir. Xosrov əmin-amanlıq yeri kimi, sakitlik, dinclik məkanı kimi Nizaminin vətəni Azərbaycanda özünə sığınacaq axtarır: Düşündü ki, tacdan baş qiymətlidir Çıxdı aralıqdan düşmədi əsir. Kəyan təxtü tacı sahibsiz qaldı Başqa bir cahangir dünyanı aldı. Zəmanə Xosrova olmadı pənah Bəhram qarşısında məğlub oldu şah Yüz hiyləylə qaçıb oyan-bu yana Yetirdi özünü Azərbaycana Sızlayan könlündə Şirinin dərdi Birbaş «Muğan» deyib atı döndərdi. X-Ş, 2004, 115. «İskəndəmamə»də «İskəndərin İran atəşgədələrini dağıtması» əhvalatında İskəndər atəşpərəstliyin əlaməti olan ibadətgahlan dağıdır. Dünya görmüş adamlar İskəndərə m əsləhət görürlər ki, indi Azərbaycana üz tutsun. Görünür, Azərbaycanda əmin-amanlıq olduğu üçün, əhali dinc, doğru yolun yolçusu olduğu üçün, daim haqqa qulluq etməyə meylli olduğu üçün dünyagörmüş tədbirli insanlar İskəndərin ədalət 93
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|