Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
- 88 jşfcS - Nizamidə azərbaycançılıq
Mübariz Yusifov şifahi nitq apancı olduğundan strukturda dəyişiklik baş verirdi. Bir tərəfdən şifahi dilin sərbəstliyi ауп-ауп nitq areallannda fərqlənmənin (dialekt və işvə fərqlərinin) baş alıb getməsinə səbəb olurdu, digər tərəfdən, dilin daxili imkanları hesabına zənginləşməsində ləngimələr baş verdiyi üçün ərəb- fars elementləri dil strukturuna daxil olmaqda davam edirdi. Bununla birlikdə, el aşıqları ana dilində söz qoşub sazm dilində səsləndirir, el ağsaqqalları nağıl və dastan yaradır, müdriklər mənəviyyat xəzinəmizə atalar sözləri, zərbi- məsəllər, hikmətli sözlər gətirir, ağbirçək nənələrimiz bayatı çağırır, analarımız beşik başında layla çalırdılar. Anadilli mənəvi sərvətlərimiz, məişət adət ənənələrimiz məhz bu təbəqənin vasitəsi ilə öz varisliyini davam etdiridi. Bəs Ni zami nə edirdi. Öz əsərlərin fars dilində yazan Nizami öz xalqına xidmət edə bilirdimi? Ələbəttə ki, xidmət edirdi. Əgər Nizami öz dövründə, Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi işlədilmədiyi məqamda, şeir, sənət dili, elm dili kimi sayılma dığı bir dövrdə, iran təmayüllü hökmdarlann Azərbaycana, Azərbaycan dilinə rəğbət göstərmədikləri bir məqamda Azərğaycan dilində yazsa idi onun yazıları səssiz-səmirsiz itib-batardı. Digər tərəfdən, onu nəzərə almaq lazımdır ki, Nizami fars dilində yazsa da onun irançılıq, farsçılıq meyli olmamışdır. Əsərlərinin heç yerində İrana, irançılığa, farsçılığa xüsusi rəğbət görünmür. Necə ki, Firdovsinin türkçülüyə, Azərbaycançılığa rəğbəti yox idi. Nizaminin fars dilində yazması onun Azərbaycançılıq ideyalarını yayması və təbliğ etməsi üçün bir vasitə idi. Fars dili Nizami dövründə Hindistandan, Çindən, Orta Asiyadan, Kiçik Asiyadan tutmuş ərəb ölkələrinə kimi, hətta, az qala Avropaya kimi olan böyük bir ərazidə anlaşılırdı. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Nizami dövründə Şərq ölkələri dünya sivilizasiyasının mərkəzi
sayılırdı. Deməli,
Nizami öz
əsərlərində Azərbaycançılıq ideyalarını Şərqdən beynəlxalq aləmə çıxarırdı. Avropada intibah dövrü başlandıqda isə Nizami ideyaları, artıq Şərqdən Qərbə doğru irəliləməyə, tanınmağa 86
və yayılmağa başladı. Bu idi Nizaminin doğma xalqı qarşısın da göstərdiyi bəşəri vətənpərvərlik xidmətləri! Tədqiqatçıların yazdığına görə qədim Gəncədə dünyaya göz açan Nizami Gəncədən kənara çıxmamışdır. Ancaq özünün dediyi kimi, başqa ölkələr, maraqlı əhvalatlar və tanınmış şəxsiyyətlər barədəki müxtəlif dillərdə yazılmış mənbələrlə, təsvir etdiyi xalqların tarixi və məişəti ilə yaxından tanış olmuşdur: İskəndər haqqında heç bir əsərdə Məlumat görmədim, yığcam bir yerdə. Hər köhnə nüsxədən əsas alaraq Onu öz şeirimlə bəzədim ancaq. Ən qədim tarixi əsərlərdən mən Yəhudi, pəhləvi, nəsranilərdən Ən incə sözləri əlimə saldım Qabığı ataraq məğzini aldım Müxtəlif dillərdən yığdım çox sözlər Bunlardan düzüldü yazdığım əsər. İ, I, 2004, 54. Nizami doğulduğu, anadan olduğu Gəncəyə bağlılığı haqqında «İskəndəmamə» poemasının «Şərəfnamə» hissə sində peyğəmbərin meracına həsr etdiyi bölmədə belə deyir: Ən gözəl günündə «ümmətim» deyə Şəfaət edirsən suçlu bəndəyə Bir ovuc torpağam mən dərgahında Artıq bir şikaram şikargahında Nizami tutmuşdur Gəncədə məkan O məhrum olmasın salamlarından İ, I, 2004, 28. Nizaminin Gəncəyə bağlılığı və bu şəhərdən kənara çıxmadığı «Xosrov və Şirin» poemasının «Kitab üçün üzr» hissəsində də şairin öz dilindən deyilir: 87
Mübariz Yusifov Yazanda bəxt sənə köməkçi olsun Cavanlıq həvəsi könlünə dolsun Bu İraq sikkəsi əlində vardır Ayaqlanndakı o nə çidardır? Gəncə şəhərindən atmı çıxar! Sən şir pəncəlisən səndədir vüqar. Atmı çölə çək, genişdir meydan Sən cavan, bəxtinin budağı cavan Zəmanədə yoxdur şirin söz deyən Olsa da onlardan sən qüdrətlisən X-Ş, 2004, 53. Nizami onun yazdıqlarını öz adma çıxanlar haqqında danışarkən belə deyir ki, bu zəhməti oğurlayanlar onu haraya aparsalar da fərqi yoxdur. O yazıların mayası Gəncədə yoğrulub. Gəncə ilə bağlıdır. Gəncədə isə onun yaradıcısının Nizami olduğu heç kəsdən gizlin deyildir: Ancaq söz qulduru şəfəq sökərkən Qələmi yontaraq mişkin söyüddən Fikrimi qapırlar, könlüm əmindir Buxaraya getsə o Gəncənindir Gizlində mətaha çıxmaz müştəri Oğurluq bir malın olmaz dəyəri. İ, I, 2004,31-32. Nizaminin Gəncəyə bağlılığı onun poemalannın müxtəlif hissələrində hadisələrin təsviri ilə əlaqədar canlan dırılır. «İqbalnamə»də Məlik Nüsrətəddin şahın tərifinə həsr olunmuş hissədə özünün Gəncə ilə bağlı olmasını, Gəncədə oturub yazdıqlarının bədii vüsətinin (həmçinin daxili vətən pərvərlik ideyalarının) dünyaya çatdırılmasını qələmə alır: 88 jşfcS - Nizamidə azərbaycançılıq Bilin ki, göylərin o quşu mənəm Hər səhər oyadar quşları nəğməm Şəhərin quşları ötər hər səhər «Dünyanı dindirən odur» deyərlər. Nizami durma gəl, xəzinəni aç Bəsdir bu Gəncədə qalıbsan möhtac Bir ov vurubsansa çıxar meydana Bir xəzinən varsa göstər cahana Belə xəzinəni bəxt verər ancaq Xəzinən dünyanı nurlandıracaq. İ, II, 2004, 32. Padşahın tərifini verdiyi hissənin sonunda ürək yanğısı ilə 1139-cu ildə Gəncədə baş vermiş zəlzələni xatırladır. Dağılmış Gəncənin sonradan Məlik Nüsrətəddin tərəfindən bərpasını misal göstərərək yazdığı əsərə görə onun ehtiyacdan pərişan olmuş halının yaxşılaşacağına ümid edir: Fələk zəncirini həlqələyərək Yerin də bəndləri ayrıldı tək-tək Azdı yollarını gur axan sular Dağlar çarpışmadan bitab oldular Yusiflər gözünə sanki batdı mil Sanki aşıb-daşıb Misri basdı Nil. Heç bir göz salamat qalmadı inan Matəm sürməsinə qərq oldu cahan Nə qədər xəzinə batdı o gecə O şənbə gecəsi yox oldu Gəncə Bircə sap gövhəri sağ gördü səhər O düzdü yenidən saplara gövhər Görün ki, nə sayaq qadir hökmdar Pozulmuş çalalı etdi bərqərar O ki, bu torpağı eylədi abad Dərgahı heç zaman olmasın bərbad. İ, II, 2004, 34. 89
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|