Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
- Nizamidə azorbaycançılıg
- M übariz Yusifov
- Nizamido azərbaycançtlıq
Mübariz Yusifov Şəhriyari-növcavan Sultan Camal ol şah kim, Xosrovu-ali ələmdir valiyi vala himəm1 Sultan Əbu-Əlfəzayil, Mir Əhməd ol mələk kim Bir bəhrdir ki, bulmaz əql ona hiç sahil.1 2 Nizaminin əsərlərində, ümumiyyətlə, türk sözü, türk adı Azərbaycanlı mənasında çox böyük bir rəğbətlə xatırlanır. Nizami igidlik, qoçaqlıq, qəhrəmanlıq səhnələrini təsvir etdiyi məqamda türk adından epitet kimi istifadə edir, gözəllik, etibarlılıq, düzlük, sədaqətlilik anlayışlarını bu adla bağlayır. Obrazların dünyagörüşünü təsvir etdiyi məqamda yenə də türk (Azərbaycanlı) adma üstünlük verir. Aşağıdakı kimi nümunələrdə həmin anlayışlar qabarıq şəkildə öz ifadəsini tapır: Türklərdən çox ikən qoşunu rumun Hindi qılıncıyla etdi səmigun. . X-Ş, 2004, 39. Saçın ağ, saçın qara, başında səngərmi var? Türk ordusu elə bil zəncirlərlə çarpışar. S-X, 2004, 113. Zorba türk borusu etdikcə şiddət
İ, I, 2004, 325. Türk ki, yəğma elədi, kim dayanar önündə Evini hindli qula ismarlar hansı bəndə? S-X, 2004, 162. 1 Bax: Divani-Nizami Gəncəli. (Türkcə (Azərbaycanca) qəsidələr, qəzəllər. Xədəviyyə nüsxəsi, Bakı, «Nurlar», 2006, (hazırlayan Dr. Hüseyn Şərqi. Soytürk. Tehran nüsxəsi əsasında). 2 Bax: Yenə orada, s. 16.
Bizim hacı elə ki, Kəbədən geri döndü Öz hindlisi önündə bir türk kimi göründü. S-X, 2004, 162. Türk kimi üstümü hücumla alsın Bu qənd şirnisini aparsın o qənd. X-Ş, 2004, 224. Azərbaycanlı təəssüratı altında işlətdiyi türk adı ilə gözəllik, əzəmət, sədaqətlilik, doğruluq kimi mənalar ifadə edilir:
Heykələ vurmuşdu elə bir bəzək Türklərin nəqşinə bağladı ipək. İ, I, 2004,318. Türk gözəli gülərkən qəndin qəlbi daralır Ceyranların gözündən gözlər sürməni alır. S- X, 2004, 84. Lalənin bağrı qara-ərəb yavrusu kimi Türk yasəmən Yəməndə süheyl ulduzu kimi. S-X, 2004, 74. Bu türk xasiyyətli dövran dörünkən Hürmüzü eylədi ikicə gözdən X-Ş, 2004, 110. Nizaminin Azərbaycanın təəssüratı ilə təsvir etdiyi hadisələr fonunda işlətdiyi türk adı ilə ya başqa xalqlara məxsus yaxşılıqlar təsvir olunur, ya da Nizami obrazları özlərinin yaxşı tərəflərini canlandırmaq üçün fəxrlə türklərə məxsus olduqlarına diqqəti cəlb edirlər. «Yeddi gözəl»də kürd qızı haqqında bəhs edilərkən onun cəlbediciliyi türk qızlarmdakı işvəkarlığa bənzədilir: ^ 119^
Mübariz Yusifov Bir kürd vardı mallı, pullu, kefi çağ Qurdun bəlasından sürüsü uzaq. Onun türk baxışlı, xoş hindu xallı Bir qızı vardı ki, xeyli kamallı. Y-G, 2004, 228-229. Nizami Adəm haqqında danışanda onu Xəta (Çin) türkünə bənzədir: Ay kimi şölə saldı, Xəta türkünə döndü Papağının altında Xəta zülfii göründü Bir yüngüllük gətirdi tövbə dağ cüssəsinə Yer üzündə Tanrının döndü xəlifəsinə. S-X, 2004,91. «Yeddi gözəl»də Zərdüştilər haqqında bəhs edəndə onları əsli-nəcəbi rumlu olan bir türk kimi təsvir edir: Bir zülmətdi sqnki nurdan boğulur Ya lalə bitirmiş saçlarında hur Bir türkdü rumluydu əsli-nəsəbi Hindlilər göz nuru vermiş ləqəbi. Y-G, 2004, 120. Nizami özünün Azərbaycanlı təəssüratı ilə gözəllərin Çindən,
Hinddən, Ərəblərdən, Farslardan (Əcəmdən) olmasına baxmayaraq onların təsvirində «türk» sözünü sevdiyi, xoşladığı, rəğbət bəslədiyi bir epitet kimi işlədir: Çinli türk: - Xəzər dağından Çin suyuna qədər Türklərlə doldudur bütün bu yerlər Bilirəm rumlan sevməyir bir türk Rumlara kinləri rusdan da böyük Türklərin oxuyla yenə bu zaman Qabar əskik olmaz rus ayağından. İ, I, 2004, 322. 120
Nizamidə azorbaycançılıg Məqsədim Yəğmaya, Çinə çapmaqdan Yəğma, Çin gözəli deyildir, inan
Bu kəskin küləkdə yandırma çıraq İ, I, 2004, 277. (Yəqma-Şərq ədəbiyyatında gözəlləri ilə məşhur olan qədim Orta Asiya şəhərlərindən birinin adı olmuşdur).
Meyxana yolunu süpürdü külək Yenə Arişmedes gələrək cuşa Bənzədi gül görmüş uçan bir quşa İ, II, 2004, 53.
İlanla tovuzun bir arası var Odur, hər ikisi xallı olurlar Atası bir hindli, anası türkkən İki irqdən doğmuş ikdişə bax sən X-Ş, 2004, 358. Türk şimalı idi o hindli afət Şaha hind elindən vermişdi cənnət İ, I, 2004, 265. O türk sözlü hindu nəsilli ceyran Açdı xəznəsini müşkünün haman Y -G ,2004, 128 M übariz Yusifov Gecə türk üzlümü görmüşmü, nədir Xalımtək mənə bir hindli bəndədir. X-Ş, 2004, 367. Mahir hindu onun könlünü çaldı
X-Ş, 2004, 77. Ə rəb-türk: Həmən qəbilənin gözəl qızlan Aldı ortalığa bizim dildarı Ərəb torpağında türk idi onlar Xoşdur ərəb boylu türk olan nigar L-M, 2004, 100. ' Ə cəm (İran)-türk: Ərəb ayı kimi sifəti vardı Ə cəm türkü kimi könül ovlardı. Saçları gecəydi, camalı bir bağ Sanki qara qarğa tutmuşdu çıraq L-M, 2004, 65. Nizami öz Afaqı (Appağ) haqqında danışarkən sevgi və ehtiramla onu «türk yarım», «türküm» adlandırır və səmimi qəlbdən tərifləyir: Kətan geyib gəlir ay camallı türk yarım Sökülmüş kətan kimi çatlayır dodaqlarım. S-X, 2004, 84. Əğyara qəzəbli, mənə mehriban Könül yoldaşımdı o nazlı canan Türklərtək olmuşdu bir köçə möhtac Türklərtək elədi yurdumu yarac Nizamido azərbaycançtlıq O türküm getdisə bir gün çadırdan Saxla türkzadəmi, sən, ey Yaradan. X-Ş, 2004, 342. «Xosrov və Şirin»də Şirin Xosrova özü haqqında danışanda özünü türk adlandırır. Xosrovu isə «sərxoş türhrə (yəni qəmi-dərdi özündən uzaqda saxlayan, həyatdan zövq almağa meylli olan) bənzədir: Qara gözlü türkəm, bu dam üstə mən Ağ hindi adını almışam səndən. X-Ş, 2004, 146. Hinduların hələ atəşpərəstdir Sərxoş türklər kimi gözlərin məstdir. X-Ş, 2004, 252. Azərbaycanlı təsəvvüründəki türk adı Nizami üçün o qədər doğmadır ki, hətta, hər hansı bir türk əslli şəxs (istər adi adam olsun, istər hökmdar) bir naqis iş görürsə onu türk kimi qəbul etmək belə onun əqidəsinə yad görünür. Məsələn, «Sirlər xəzinəsi»ndə bir zaman dağ kimi ucalan dövlətin qayğısız, zalım hökmdarların ucbatından dağıdıldığını yanğı ilə qələmə alır. İncidilmiş bir qarının dilindən Sultan Səncərə deyilir ki, ədalətsiz olduğun üçün sən türk deyilsən, qarətkar bir hindusan. Yəni ki, türk varsa o ədalətlə yanaşı olmalıdır. Türk, ədalətliliyi həmişə başı üstündə müqəddəs bir bayraq kimi gəzdirib dalğalandırmalıdır. Poemanın «Qarı ilə Sultan Səncərin hekayəsi» hissəsində deyilir: Bəla görmüş bi qadın bağrı qan, gözü yaşlı Bir gün Sultan Səncərin ətəyindən yapışdı. Kefli bir qarğa gəlib alt-üst etdi yerimi Şillə çəkdi üzümə, yoldu birçəklərimi. Yaxamdan yapışır ki, de qatilin adını Filan gecə kim vurdu kənddə filan adamı Sərxoş qatil özüykən qırır qol-qanadımı Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|