Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
- Nizamidə azərhaycançılıq
Mübariz Yusifov Türk dili yaramaz şah nəslimizə. Əskiklik gətirər türk dili bizə. Yüksək olmalıdır bizim dilimiz Yüksək yaranmışdır bizim nəslimiz» L-M, 2004, 33-34. Bu tərcümədir. Ancaq 2010-cu
ildə Tehranda Nizaminin iranlı tədqiqatçısı doktor Səid Həmidinin nəşr etdirdiyi «Xəmsə»yə daxil olan «Leyli və Məcnun»da türk dili (Azərbaycan dili) ilə bağlı olan hissə (s. 329) belə təqdim edilir:
Dövləte-Axsitan bud bozorgvari Kərd ze mən eltemas kari Torke-sefet vəfaye ma nist Torkane soxən fəzaye ma nist Axsetan böyük dövlət başçısı idi Məndən iltimasla xahiş etdi ki, Türk sifətli (söz) bizdə vəfalı sayılmaz Türkcə deyilən sözlər yaraşıqlı olmaz. «Leyli və Məcnun»un 1965-ci ildə nəşr olunmuş elmi- tənqidi mətnində həmin hissə belə verilmişdir: Torke sefet vəfaye ma nist Torkane soxən səzaye ma nist An kəs nəsəbe bolənd zayəd Ura soxəne bolənd bayəd («Leyli və Məcnun», Elmi-tənqidi mətn, Moskva, 1965, s. 42-43). Türkcəlik bizə vəfalı olmağın sifəti deyil Türkvari deyilmiş söz bizə layiq deyil. O adam ki, yüksək nəsəbdən doğulmuşdur Ona yüksək söz lazımdır. (Nizami Gəncəvi, «Leyli və Məcnun». Filoloji tərcümə. Bakı, «Elm», 1981, s. 35). 114
Ola bilsin, bunlar da Nizaminin əsəri ilə bağlı təqdim edilən bir variantdır. Ancaq məsələ budur ki, burada türk (Azərbaycan) dilinə olan ənənəvi iranlı (fars) münasibəti gizlində deyildir. Farslar ta İran-Turan siyasi hadisələrindən başlamış türklərə qarşı, eyni zamanda, türk nəsil budağına qarşı soyuq münasibətdə olmuşlar. Axsitan da bu tarixi milli- psixoloji varisliyin nümayəndəsi kimi Azərbaycan dilinə öz kin və nifrətini, alçaldıcı münasibətini açıqca bildirmişdir. Ancaq Axsitan nə qədər özündən razı halda özünün İran şahlarının nəslindən olduğunu bəyan etsə də nəslində qatışıqlıq var idi. Mənbələrdə Axsitanm anasının iranlı (fars) yox, gürcü olduğu göstərilir: «Öz mənşəyinə görə ata tərəfdən ərəb Məzyədilər sülaləsinə daxil olan
III Mənuçöhrün oğlu Axsitan bu sülalənin 19-cu hökmdarı idi. Ana tərəfdən gürcülərə bağlanan, daha doğrusu, Tamaradan doğulan Axsitan Atabəylər dövlətini sarsıtmaq üçün
Gürcülərlə əlaqəyə girirdi. Azərbaycan şəhərlərini xarabalığa çevirmişlər».1 Şair Axsitanm dil məsələsindəki kəskin ittihamından aydın məsələdir ki, hiddətlənir və öz narazılığını oradaca bildirir: Qulluq halqasına düşdü qulağım Qan vurdu beynimə, əsdi dodağım Nə cürətim vardı əmrdən qaçam Nə də gözüm vardı xəzinə açam. Ömrüm viran oldu, solub-saraldım Bu əmrin önündə cavabsız qaldım. Sirrimi deməyə bir məhrəm hanı? Ona söyləyəydim bu məcaranı. L-M, 2004, 34-35. Buradan göründüyü kimi, Nizami onun ana dilinin təhqir edildiyinə görə mütəəssir olur. Ancaq çarə yoxdur. Qılıncın qarşısına bir anda qələmlə çıxmaq olmur. Nizaminin Azərbaycan tarixi. II cild, «Elm», Bakı, 2007, s. 332. Mübariz Yusifov əvvəldə, «Qarşımda dururdu yazdığım divan» cümləsindən belə çıxır ki, bu «Divan» onun ana dilində yazdığı şeirlər toplusundan ibarət olmuşdur. Şah deyəndə ki, «Leyli və Məcnun»a fars-ərəb dili ilə zinət vur», bu belə başa düşülməlidir ki, Nizaminin Azərbaycanca yazılan olduğundan onu xəbərdar ediblərmiş. Ona görə əsərin fras dilində yazılması tələbi ortaya çıxır. Həm də Nizami deyəndə ki, «Ömrüm viran oldu, solub-saraldım; Bu əmrin önündə cavabsız qaldım, bir məhrəm adam da yoxdur ki, bu sirri ona açıb çarə axtanm»- bundan şairin həqiqətən ana dilində yazılan olduğu aydınlaşır. Bəs şairi qorxuya salan nə idi? Şahın Azərbaycan dilinə nifrəti. Nizami ona görə qorxuya düşür ki, o şah deyəni etməsə ana dilində yazdığı «Divanı» tapıb məhv edərlər. Bu, Nizaminin özünün yazdıqlanndan əldə olunan məntiqi nəticədir. Ancaq mənbələrdə də belə məlumatlar vardır ki, Nizaminin öz ana dilində 20 min beytlik «Divan»ı olmuşdur. Azadə Rüstəmzadə qeyd edir ki, Nizaminin lirik şeirlər məcmusundan ibarət bir divanı olmuşdur. Güman ki, Nizami divanında şairin doğma Azərbaycan dilində yazdığı şeirlər də olmamış deyildi. Ola bilsin, Axsitan «Leyli və Məcnun»un yazılmasını sifariş edəndə bunu bilirdi və bu əsərin Azərbaycanca yox, farsca (fars-ərəb sözlərindən bəzək vurulması ilə) yazılmasını istəyirdi.1 Bəlkə elə doğrudan da Nizaminin özünün dediyi kimi olub. Ya «Divan» məhv edilib, ya da necə olubsa it-bata düşüb. Bunun axtarışında olmaq lazımdır. Xatırladım ki, 2003-cü il «Dirçəliş» XXI əsr» jurnalının noyabr 69-cu nömrəsində Nizami Xudiyevin «Nizami Gəncəvinin türkcə-Azərbaycanca divanı haqqında» (s. 69-85) adlı Nizamiyə aidiyyəti olduğu güman edilən əlyazması barədə maraqlı bir məqaləsi çap olunmuşdu. Nə üçün bu yazıya əhəmiyyət verilmədi? Təəccüblüdür. Əgər XII əsrin yadigan olan həmin əlyazmanın Nizamiyə aidiyyəti 1 Bax: Rüstəmzadə Azadə. Nizami Gəncəvi. Həyatı və sənəti. Bakı, «Elm», 1979, s. 11. Е.А.Бертельс. Избранные труды Низами и Физули. Изд. Восточной Nizamidə azərhaycançılıq təsdiq edilsəydi nə itirirdik? Neç nə itirməzdik, əksinə, dünya ədəbiyyatının qızıl fonduna daxil edilmiş Nizami əsərlərinin meyvəsini, şirəsinin, daxilini təşkil edən Azərbaycançılıq məzmununun qərəzsiz sahiblərinə yetişməkdən başqa! Bu məsələyə yenidən qayıdılması Nizamişünaslann çox
müqəddəs və tarixi bir borcu olardı! Ancaq Nizaminin Azərbaycanca əsərlərinin olması
məsələsi əsla
dayanmamışdır. Nizami Xudiyevin özünün 2003-cü ildə «Azərbaycan» nəşriyyatı tərəfindən çap olunmuş «Xalqın tarixi haqqı» (dilimiz, varlığımız) adlı kitabda «Nizami Gəncəvinin türkcə (Azərbaycanca divanı haqqında» ayrıca bir bölmə verilir. Burada göstərildiyinə görə Misirin Xədəviyyə kitabxanasında Nizami Gəncəviyə aid edilən divanın əlyazması aşkar edilmiş, onun fotosurəti də Azərbaycana göndərilmişdir.1 Əlyazmadan verilən
nümunələrin məzmununda Nizami «Xəmsə»si ilə səsləşən motivlər də vardır: Kimdir o Xosrovu-afaq, Məhəmməd xan kim Kərdir rəhmdən edər dildə münəvvər nərgiz Ol Səncər ilə Toğrul vəsfini, ey Nizami Cızasan murad edərsən şah qapma doğru Bu əsrə gəlsə şaha, şəhi Səncər ilə Toğrul O Səncər ilə Toğrul vəsfin, cy Nizami, Cızasan murad edərsən şah qapısına doğru.* 1 1
2 Təqdirəlayiq haldır ki, Nizaminin Misirdə tapılmış əlyazmasının Xədəviyyə nüsxəsi İranda da çap edilmiş və Azərbaycanda da təkrar nəşr olunmuşdur. Kitab cəmi 64 səhifədir. Burada divandan seçmə nümunələr verilmişdir. Aşağıdakı nümunələrin məzmunu da Nizami əsərlərinin ruhu və məzmunu ilə səsləşir: 1 Bax: Nizami Xudiyev. Xalqın tarixi haqqı. Dilimiz, varlığımız. Bakı, «Azərbaycan» nəşr., s. 299. 2 Bax: Yenə orada, s. 315, 319. Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|