Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- 4. Qalibiyyət motivləri
- Nizamidə azərbaycançıhq
- Nizamidə azorbaycançılıq
Mübariz Yusifov Neçin döyüb incidir ağbirçək bir qadını. Yetim malını yemək ədalətmidir məgər? Hələ də lənətlənir, Abxazda qarətçilər. Adil olsa şah əgər hamı ona baş əyər Bəslər məhəbbətini bütün canlar, könüllər Dağ kimi ucalmışdı bir zaman türk dövləti Sarmışdı məmləkəti ədaləti, şəfqəti Sən yıxdın o şöhrəti, batıb getdi o ad -san Demək sən türk deyilsən, yağmaçı bir hindusan. S-X, 2004, 110-111. Sultan Səncər (1086-1157) Səlcuqilərdən Məlik şahın oğludur. Sultan Səncər Böyük Səlcuqilər dövlətinin hökmdarı olmuşdur. Onun hökmdarlığı dövründə ölkədə sülalədaxidi çəkişmələr davam edirdi. Bu çəkişmələrlə yanaşı kənar müdaxilələr də var idi. Bunlardan biri də 1153-cü ildə Xorasan oğuzları liə müharibə idi ki, sultan Səncər əsir düşmüşdü. Bununla da Səlcuqilər dövləti süquta uğradı. Nizami də bu böyük dövlətin süquta ubramasına təəssüflənir və bunda Sultan Səncərin ədalətsizliyini qarının dili ilə çatdırır. Çatdırır ki, türkəsilli hökmdarlar ibrət götürsünlər və ölkədə ədalət çırağı yandıra bilsinlər. 4. Qalibiyyət motivləri Nizaminin poemalannda qalibiyyət motivləri olduqca mühüm bir yer tutur. Nizaminin dövründə və eləcə də Nizamidən əvvəlki zamanlarda Azərbaycan başqa-başqa yadelli işğalçıların təcavüzünə məruz qalırdı. Nəticədə ölkənin bütövlüyü parçalanır, qədimdən davam edən sərhədləri pozulur. Əhali maddi, mənəvi, fıziki-cismani təsirlər qarşısında baş verən çətinliklərə dözməyərək pərən-pərən düşürdü. Bu halda, xalqın sosial rifahından və dirçəlişindən söhbət gedə bilməzdi.
Bu barədə «Nizaminin dövrü və ictimai mühiti» hissəsində müxtəsər şəkildə bəhs edilmişdir. Nizami isə bir təəssübkeş vətən övladı kimi bu ağn-acıları istər-istəməz öz içərisində yaşadırdı. Odur ki, poemalanndakı müharibə və döyüş səhnələrinin təsvirində zahirən qələbələri Azərbaycandan olmayan başçılara aid edirsə daxildə, batində bu qələbələri xeyirin şər üzərindəki, ədalətin zülm üzərindəki, bolluğun, fıravanlığın məhrumiyyətlər üzərindəki qələbəsi kimi təsvir edirdi. Öz cəmiyyətində xeyirxahlığın, ədalətliliyin, bolluğun və fıravanlığın bərqərar olmasını daim arzuladığı kimi həmin qələbələrin Azərbaycanla bağlı təsvirini özünün mənəvi borcu hesab etmişdir. Sanki hər
bir qələbə
onun daxili
mənəviyyatından, daxili hiss və duyğularından qopub can yanğısı içərisində öz vətəninə doğru qanad açırdı. Nizaminin vətənpərvərlik duyğusu o qədər güclü olmuşdur ki, hətta, Xosrov İran şahlanndan olsa da belə onun iranlı Bəhram Çubinlə döyüşünü və qələbəsini türk adı altında ürəyində daimi məhəbbət bəslədiyi Azərbaycana aid edir. Bu məhəbbət Nizamidə o qədər güclüdür ki, hətta, qalib tərəfin döyüşünü belə «türksayağı» döyüş kimi qələmə alır: O qədər talandı qoşun və yaraq Talanmışdı sanki dağ üstündə dağ Dəmir dağ yerindən tərpənən zaman Sanki yer titrədi, qopdu bir tufan. Xosrov cəm edilmiş bu igidlərin İçindən ayırdı bir qırx, əlli min Qəflətən bir gecə keçdi hücuma Don zirehə döndü, qılınc da cama Türk kimi bir döyüş başladı həm də Türk kərənayları səslənən dəmdə Bəhrami-çubinlə düz gəlmədi baxt Xosrov Pərviz şaha qaldı qılınc-taxt Bəhram qaçdı Çinə, tutmadı qərar Qəza üz verəndə meydan daralar. X-Ş, 2004, 147-148-149. 1 2 5 ^ ^ .
Mübariz Yusifov «Yeddi gözəl» əsərində Bəhram Gurun çinlilərə döyüşündə qələbəni Bəhram Gurun tərəfində təsvir edir. Doğrudur, Bəhram Gur iranlı idi. Çin haqqında Nizaminin təsvirlərində o yerdə ki, söhbət xeyirxahlıqdan, ədalətlilikdən gedir, orada qələbə də üstünlük də türk adı ilə təqdim olunan başçılara aid edilir. Xəbislik, ədalətsizlik olan yerdə isə, məsələn çinli çindir, hindli hind. Bəhramın çinlilərlə döyüşündə isə çinlilərin məqsədi qəsbkarlıqdır. Odur ki, qələbə Bəhramın tərəfində təsvir edilir. Nizami Azərbaycanlı təəssüratı ilə Bəhrama rəğbət göstərir. Hətta, Çin tərəfdən qoşunda türk adlandırılan döyüşçülər iştirak etsə belə, onlar ədalətsiz döyüşə girdiyi üçün Nizami onları özününkü hesab etmir və onları qələbəyə naümid qoyur, necə ki, Sultan Səncər türk əsilli olduğu halda ədalətsizliyinə görə onu qarətçi, «yəğmaçı» adlandırır. Deməli, Nizaminin amalında türklər o cümlədən, Nizaminin aid olduğu Azərbaycanlı etnosu ədalətli və xeyirxah əm əllər sahibi olmalıdır. Belə deyilsə, onlara türk (Azərbaycanlı) demək olmaz, ən doğma qan qohumluğu çatan insanlar olsa da belə. Nizami çox böyük sevgi və məhəbbətlə türk (Azərbaycanlı) adında ədalətlilik və humanistlik görür. Öz milli təəssüratını da bu qayda üzrə təsvir edir. Bunu döyüş səhnəsinin aşağıdakı təsvirindən də görmək olur: Gecə sanki qara bir ənbərdi, xam Xaqanla Bəhramtək vuruşdu Bəhram. Çıxalı qılınclar ağır qınından Şahın nərəsindən və basqınından
Qılıncdan küt oldu, ayaqdan iti Bəhram qılıncını çaldı, çaldı hey
Y -G , 2004,110-111. İskəndərin döyüş səhnələrində nə üçün daim şair onu qalib kimi təsvir edir? Çünki İskəndərin məqsədi işğalçılıq Nizamidə azorbaycançılıq deyil, ədaləti bərqərar etmək üçündür. Ona görə də Nizami İskəndərin qələbəsini özünün qələbələri kimi təsəvvür edir, öz xalqının zülm və ədalətsizliyə üstün gəlməsi kimi işıqlandırır. İskəndər zənci qoşunu ilə vuruşur, qalib gəlir. Bu, xeyirin şər üzərindəki qələbəsinin nümunəsi kimi təsəvvür edilir. İskəndərin Dara ilə döyüşü də xeyirin şər üzərində qələbəsinin rəmzi kimi qələmə alınaraq təsvir edilir. Nizami ədalətliliyi hər şeydən üstün tutub onu öz xalqının timsalında türk adı ilə bağladığı üçün döyüşün təsvirində türklüyə aid etiketlərdən, türk təşbehlərindən də istifadə edir: Şeypurlar qoparır Aslan nərəsi Dimağı doyurur naym nəfəsi. Türk nayı qopardı elə bir şivən İgidlər coşaraq qopdu yerindən. İ, 1,141. Nizami İskəndəri ədalətin bayraqdan kimi qələmə aldığı üçündür ki, İskəndərə aid döyüş səhnələrində türk adını epitet və təşbeh kimi işlədir. İsəkndərlə Daranın qarşılaşması səhnəsi Firdovsinin «Şahnamə»sində də vardır. Bu döyüş doğrudan da tarixdə İskəndərin qələbəsi kimi verilir. Hər iki şairin təsvirində bu döyüşün nəticəsi birdir. Fərq odur ki, Nizami İskəndəri Yunan hökmdan Filippin oğlu kimi təsvir edir. Firdovsi isə bu məğlubiyyəti özünə sığışdırmır. Ona görə ki, İran şahlarının sülalə hakimiyyəti arasındakı bağların qırılmasını qələmə almaq ona çətin görünür. Bunun
nəticəsidir ki, Firdovsi yalançı dəlillər tapıb İskəndəri Daranın oğlu kimi qələmə verir. Bəlkə də Firdovsi həmin fikri ona görə daha ciddi-cəhdlə canlandırır ki, eradan əvvəl VI
əsrin sonu və V əsrin əvvəllərində İskəndərin vətəni olan Makedoniya İranlılar tərəfindən zəbt edilmişdi. Sonra Makedoniya hakimləri istiqlaliyyət əldə edərək güclü bir dövlət yaratdılar. Firdovsi isə bu tarixi bildiyi üçün İranın məğlubiyyətini aidiyyəti olmayan və həqiqətə yaxınlaşmayan 127
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|