Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mübariz Yusifov
- Nizamidi) azorbaycançılıq
- Nizamido azərbaycançılıq
Mübariz Yusifov тш lə doydura bilməməsindən, yəni öz məiyyətinin ac və y a la vac qalmasından bəhs edir: Bu şah çanaq-çanaq pullar bağışlar Bir də dəstə-dəstə qullar bağışlar O camdan ki, Cəmşid qıymaz özünə Bəxş edər qullardan h ər gün yüzünə. O bircə fərmanla bir qala alar Bircə qəsidəyə ölkə bağışlar. Milçəyi doydursa bizim hökmdar Mahmudun filindən qüvvətli olar. L-M, 2004. 42. Nizami cəmiyyətdə əzab çəkən insanların təəssüratını onların deyə bilməyəcəyi dil ilə hökmdara çatdırır. Nizami padşaha xitabda onun əhalini qul etdiyini və insanlann bundan onlann şad və azad olduğunu elə bədii dil ilə canlandınr ki, hökmdar bunu məsxərə kimi anlaya bilmir. Ancaq arif insanlar duyur ki, burada padşah təriflənmir, əksinə onun riyakarlığı göstərilir: Günəşin taxtından taxtın ucadır Cəmşidin taxtından taxtın qocadır. Sənin idrakınla dünya abaddır Sənə qul olmaqla insan azaddır. L-M, 2004, 43. Bu misralann hər biri hökmdara ağır bir zərbədir. Yəni ancaq Allahın taxtı günəşin taxtından uca ola bilər, hər hansı bir hökmdann yox. Axsitanm idrakı dünyanı necə abad edə bi lər? Əksinə, onun idrakı ilə elə dünya xaraba qalıb. Sonuncu misrada isə qul və azad təzadı var. Qul olan quldur, necə ola bilər ki, qul azad olsun? «Yeddi gözəl» poemasında • hökmdann tərifi oxşar motivlərlə ifadə olunur. Əvvəl şah təriflənir, sonra isə eyhamlı fikirlər canlandırılır: 66 2 ^ * Nizamidi) azorbaycançılıq O şahın ləqəbi Əlaəddindir Qoruyub durduğu zaman, zəmindir. Ölkələr fatehi körpə Arslan şah Alp Arslandan yüksək, olduqca gümrah Ondan Ağsunqurun nəsli güc aldı Əcdad kamala yetdi, ucaldı. Mehdidir, günəşdir şah bu dünyada Dövləti qalacaq eldə, obada Y G . 2004,31. Şaha təzim xitabında isə Nizami xalqın səsini öz səsinə qarışdırıb öz daxili hisslərini əsrlərin harayına qovuşdurur: Nə qədər şah gəlmiş ölkəyə, elə Bir səxa buludu keçirmiş ələ Sənin buludunla yaranır bahar Payız bulududur özgə buludlar Şahlar süfrə açmaz içməsələr qan Çörəyi verərlər can alan zaman. Y G. 2004, 36. Nizami təriflədiyi hökmdarın daxili aləmini açıq və aydın şəkildə zamanlar qarşısına çıxarır. Bu şah bulud kimidir. Bulud qeyri-müəyyənliyin, örtülülüyün rəmzidir. Buludlu şahın xalqa münasibəti də buludludur. O heç vaxt rəiyyət qayğısına qalan deyildir. Sonrakı misralarda Nizami şahlann dövranını daha kəskin şəkildə bildirir: «Şahlar qan içməsələr süfrə açmazlar; Çörəyi də canı ala-ala, zülmlə verərlər». Haradadır ədalət, azad fikir və düşüncə, səxavət- lilik? Nizami hədəfi elə düzgün seçib mənalandırır ki, ona irad tuta bilmirlər, əksinə, onun şaha təqdim etdiyi bu ittihamnamələrin müqabilində özünün qələm haqqını da qoparıb alır. 67
2 ^ *
Mübariz Yusifov «İskəndəmamə» («Şərəfnamə») əsərində N ü srətə d d in Əbu Bəkr padşah tərif edilir, onun şəni ucalara qaldırılır: Meydanda açdığı hünərlər ki var Nə Rüstəm görməmiş, nə İsfəndiyar. Bəxtiyar bir həyat başladı yerdə Bu günəş anadan doğan şəhərdə Altında ağ atı keçsə hər yerdən Ayağı dəydiyi yer olur gülşən. Hər yeni nemətdən dağıdır xalqa Neməti çay kimi axıdır xalqa. İ, I, 2004, 48-49. Daha sonra isə sətiraltı mənada şahda ədalət olmadığını göstərir, ona öyüd-nəsihətli sözlərini, fikir və düşüncələrini çatdırır: Sənə bu şahlığı bəxş edən kimsə Vermişdir ürəyin nə istəmişsə Şahlıq et, verilmiş sənə ölkələr Kömək ol, xalqlara ədalət göstər Çibin qanadını qırmasın tərlan Fil də qanşqaya verməsin ziyan Allaha min şükür, min şükür, əlbət, Şahda yazdığımdan çoxdur ədalət İ, I, 2004, 52. Nizami ictimai fikir azadlığını təkcə öz dilindən yox, həm də xalqın aşağı təbəqəsindən olan insanlann obrazlaş- dmlmış nümayəndələrinin dilindən də bəyan edilir. Məsələn, Bəhramla çobanın əhvalatı, vəzir Rast Rövşənin zindana saldırdığı sadə adamların həqiqəti çatdırması əhvalatı buna canlı nümunədir. Nizami bu əhvalatları bədiiləşdirməklə 68
sıxıntı içərisindəki doğma vətənində söz və fikir azadlığının bərqərar olmasını istəyirdi və bu istəyini zamanlara çatdırırdı. «Yeddi gözəl» poemasında çoban xəyanət etmiş itin əhvalatını Bəhrama danışır, onu ayıldır. Aydındır ki, çoban çobandır, şah da şah. Şahın şahlıq təcrübəsi ona çox şey öyrədir. Çobanı isə nə vaxt dindirsən, sözünün əvvəli də axın da qoyundan və itdən olacaq, çobanlığm əzablı peşəsindən olacaq. Burada Nizami onu demək istəmir ki, şahlar idarəçiliyi çobandan öyrənməlidir. Nizaminin şahı çoban vasitəsi ilə ayıltmağının mənası budur ki, böyük sənətkar vəzifəsinin böyük-kiçikliyindən asılı olmayaraq bütün insanlara bir şəxsiyyət kimi yanaşır. Sadə peşə adamının şaha nəsihət verməsi isə Nizaminin təcəssüm etdirdiyi şəxsiyyət azadlığının bariz şəkildə ifadəsidir. Nizami dövründə əlbəttə ki, heç bir şah çoban məsləhətinə ehtiyac duymurdu və bunu qəbul etməzdi də. Nizami isə bu hadisəni Azərbaycan mühitinə gətirərək öz ölkəsində ictimai ədalətin bərqərar olunmasının reallaşacağına ümid bəsləyirdi. Bu ictimai ədalət və şəxsiyyət azadlığı arzusu Nizaminin dili ilə belə ifadə olunur: Çobanın sözündə vari idi hikmət Bir arif qocadan şah aldı ibrət Sözlər işarətdi, anladı, duydu Bir az yeyən kimi şəhrə üz qoydu Dedi ki, «Bu işə olmuşam heyran Şahlığı öyrətdi mənə bir çoban». Y G . 2004, 271-272. Bəhramın dustaqlıqdakı adamları dinləməsi və onlara bəraət verməsi və hətta, mükafatlandırması da ictimai ədalətin və şəxsiyyət azadlığının bərqərar edilməsinin təcəssümü idi. Şah birinci məzlumun nahaq zülmə düçar olduğunu bilib onu azad edir, ikinci məzlumun bağını özünə qaytarır, üçüncü məzlumun əlindən alınmış varını xain vəzirin varidatı hesabına özünə qaytarır, dördüncü məzlumun əlindən 69
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|