Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 44,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
Haçan yer səmadan aralandı, bax nə vaxt, Haçan adamlann adı müəyyən oldu, bax nə vaxt, Haçan An səmanı özüyə apardı, bax nə vaxt Enlilsə özünə Yeri götürdü, bax nə vaxt... Mən bu sətirləri tərcümə edərkən onları analiz edərək nəticəyə gəldim ki, onlarda aşağıdakı kosmoqonik təsəvvürlər var: 1) Nə vaxtsa göy və yer vahid olmuşlar; 2) Bəzi allahlar göyün yerdən ayrılmasından əvvəl olmuşlar; 3) Göy yerdən ayrıldıqdan sonra səma allahı An göyü qaldırdı, hava allahı Enlil yeri aşağı saldı (orijinalda - An göyü “apardı”, Enlil yeri “apardı”) Bu parça aşağıdakı əsas məsələlərdən heç nə danışmır və onlara hətta dolayısı ilə də toxunmur: 1. Əgər şumerlər özlərində yerin və göyün əbədi olmadığını, nə vaxtsa yarandığını təsəvvür edirdilərsə, bəs onları kim yaratmışdır? 2. Onların təsəvvüründə yerin və göyün forması necə olmuşdur? 3. Göydən yeri kim ayırmışdır? Mən əlimdə olan şumer mətnlərində axtarışlar edərək bu üç suala aşağıdakı cavablan tapdım: 1. Şumer allahlannın siyahısı verilmiş lövhəcikdə ilahə Nammunun adı əzəli okean mənası verən piktoqrafık işarə ilə əks olunmuşdur və o, “göyü və yeri doğan ana” adlandırılmışdır. Beləliklə, şumerlərin nəzərində göyü və yeri əzəli okean yaratmışdır. 2. Səmada doğulmuş, sonradan insan nəslinə çiçəklənmə gətirən heyvan və taxıl allahları haqqına “Heyvan və taxıl” əfsanəsi (bax f. 15) aşağıdakı sətirlərlə başlayır: Yer və Səma dağında Nə vaxt ki An Anunnakları yaratdı... 3. Toxanın, bu vacib əmək alətinin hazırlanmasını və əvəzlənməsini təsvir edən poema aşağıdakı kimi başlayır: Hökmdar xeyri olanı yaratmaq üçün, Hökmdarın qərarı dəyişilməzdir, Torpaqla “tarla” taxılı gətirən Enlil Göyü yerdən ayırmağı qərara aldı, Qərara aldı ki, yeri səmadan aralasın. “Heyvan və taxıl” əfsanəsinin birinci sətrinə əsasən təsəvvür etmək olar ki, yer və göy vahid halda olduğu vaxt onalr dağ olmuş, ətəyi, zirvəsi isə göy olmuşdur. Göyü yerdən kim ayırmışdır sualına toxa haqqında poema belə cavab verir: bunu hava allahı Enlil etmişdir. Şumer mətnlərində mənim axtarışlarım belə nəticəyə gətirdikdən sonra şumerlərin kosmoqonik təsəvvürlərini, yəni onların dünyanın yaranması haqqında təsəvvürlərini ümumiləşdirmək imkanı yarandı. Şumerlər kainatın yaranmasını aşağıdakı qaydada izah edirlər: “Əvvəlcə əzəli okean omuşdur. Onun meydana gəlməsi, yaxud yaranması barədə heç nə deyilmir. Şumerlərin təsəvvürünə görə o, əbədi mövcud olmuşdur. 2. Əzəli okean yerdən və səmadan ibarət olan dağı yaratmışdır. 3. İnsan simasında allah kimi yaradılmış allah An (səma) və ilahə Ki (yer) hava allahı Enlili yaratmışlar. 4. Hava allahı Enlil səmanı yerdən ayırmışdır. Onun atası An göyü daldıran (aparan) zaman Enlil özü yeri, öz anasını endirmişdir (aparmışdır). Enlilin öz anası - yerlə izdivacı yerin quruluşunun - insanın, heyvanın, bitkinin yarnmasının və mədəniyyətin təşəkkülünün başlanğıcını qoymuşdur. Səma cisimləri - ayııı, günəşin, planetlərin və ulduzların mənşəyinə gəlincə - burada birbaşa, demək olar, heç bir məlumat yoxdur. Lakin hətta ən qədim Şumer mənbələrində iki adla - Sin və Nanna adları ilə məşhur olan ay allahını hava allahı Enlilin oğlu adlandırırdılar. Bu faktdan nəticə çıxarmaq olar ki, onlar ayı hansı vasitə iləsə atmosferdən yaranmış parlaq havaya bənzər cisim hesab edirdilər. Öz növbəsində günəş allahı Utu və Venera planetinin allahı İnanna bütün Şumer mətnlərində ay allahının uşaqları adlandırılırlar. Yəqin şumerlər hesab edirdilər ki, bu iki göy cismi atmosferdən çıxdıqdan sonra ay tərəfindən yaradılmışdır. Bu, qalan digər planetlərə və ulduzlara da aiddir. Mətnlərdə obrazlı şəkildə deyilir ki, “böyüklər vəhşi öküzlər kimi (ayın) yanında hərəkət edir”, “balacalar isə dən kimi (ayın) yanına səpələnmişlər”. 108 109 Ay allahı Sinin yaranması haqqında füsunkar, dərin insani rəvayət saxlanılmışdır. Görününr, bu əfsanə daha bəxtəvər allahlann məskunlaşdığı Səma Şərqi (işıqlı) əvəzinə yeraltı (qaranlıq) dünyada yaşamağa məhkum edilmiş bu allahın və digər daha üç allahın yaranmasını izah etmək üçün yaradılmışdır. Mənim bu əfsanəni bərpa və tərcümə etmək üçün birinci cəhdim 1944-cü ildə çapdan çıxan “ Şumer mifologiyası” kitabımda verilmişdir. Ancaq əsatirin fabulasının mənim açılışımda mətndəki buraxılışlar, həmçinin bir sıra düzgün olmayan nəticələr səbəbindən ciddi səhvlərə yol verilmişdir. 1946-cı ildə T.Yakobsen dərc etdirdiyi (Journal of Near Eastern Studies, vol. V) ciddi, inamlı məqaləsində mətni düzəltmiş və onu izah etmişdir. Bundan başqa, 1952-ci ildə Şərq institutunun və Pensilvani Universiteti Muzeyinin birgə ekspedisiyası Nippurda qazıntı işləri apararkən bu əfsanə ilə yaxşı qalmış lövhəcik tapmışlar. Həmin lövhəcik onun birinci hissəsində bir sıra buraxılışları bərpa etməyə və bütünlükdə poemanın mənasını xeyli aydınlaşdırmağa imkan vermişdir. Yakobsenin qeydlərini və Nippurda tapılmış lövhəcikdən əlavələri nəzərə almaqla bu əfsanəni belə şərh etmək olar.44 hələ insan yaranmamışdan Nippur şəhərində ancaq allahlar yaşayırdılar: “onun oğlu” allah Enlil, “onun qızı” ilahə Ninlil, “onun qarısı” Ninlinin anası Nunbarşeğunu olmuşdur. Bir gün Ninlillə Enlili evləndirmək üçün Nunbarşequnu ürəklə və ağılla əyilərək öz qızma belə dedi . - Qadın Axınının” suları işıqlı, onun səthləri təmizdir, ancaq sən onlarda çimmə. Və “Knyaz Axınının” sahilinə Ninlil, sən getmə. Aydıngözlü, itigözlü Hakim - onun gözləri səni görəcək Nəhəng Sıldıdrm, Enlil ata - onun gözləri səni görəcək. Keşiş, tale həll edən, itigözlü - onun gözləri səni görəcək. O, kök qaldıracaq, o səni qucaqlayacaq, Ürəyinin sevincini, kef toxumunu bətninə buraxacaq, sonra gedəcək. Ancaq Ninlil anasının məsləhətlərinə qulaq asmadı.45 “Qadın Axınının” sulan aydın, onun səthləri təmizdir və o, onlarda çimir. Ninlil, “Knyaz Axınının” sahilinə gedir o. Aydın gözlü, iti gözlü Hakim - onun gözləri gördü onu. Nəhəng Sıldınm, Enlil ata, itigözlü - onun gözləri gördü onu. Keşiş, taie həll edən, itigözlü - onun gözləri gördü onu. Hakim səninlə yaxın olacağam - ona deyir, o isə istəmir. Enlil - səninlə yaxın olacağam ona deyir, o isə istəmir. Mənim qasığım balacadır, yaxın olmağı bilmir, Mənim dodaqlarım gəncdir, öpməyi bacarmırlar... Enlil öz viziri Nuskuya müraciət edərək gözəl Ninlilə sahib çıxmaq istədiyini deyir Nusku öz barkasını ona verir. Enlil Ninlillə birlikdə çayla üzür və üzən zaman Enlil qızı zorlayır. Ay allahı Sin belə yaranır. Lakin bu əxlaqsız hərəkət allahları qəzəbləndirir və Enlil onların ağası olduğuna baxmayaraq allahlar onu tutub şəhərdən yeraltı səltənətə qovurlar. Sonrakı parça çox maraqlıdır, o müəyyən dərəcədə Şumer Panteonunun quruluşunu izah edir. Enlil Kiurutü həyətindən keçir Elnlil Ki urun həyətindən keçən zaman, Bütün əlli böyük allah, Və yeddi allah, tale həll edənlər, Enlili Kiurda onlar yaxalayırlar. Budur, Enlil allahların qərarına tabe olaraq şumer cəhənnəminə yola düşdü. Ancaq onun uşağını artıq bətnində gəzdirən Ninlil Enlil dən ayrılmaq istəmədi və onun ardınca yeraltı səltənətə getdi. Ən iri səma cismi, ayı idarə etmək üçün yaranan onun oğlu Sinin göylərdə işıq saçmaq əvəzinə qaranlıq yeraltı dünyada donacaq fikri Enlili çox həyəcanlandırdı O, bundan qaçmaq üçün olduqca mürəkkəb plan hazırlayır. Nippurdan cəhənnəmə gedən yolda yolçulara üç canlı məxluq (görünür, onlar kiçik allahlardır): cəhənnəm darvazasının gözətçisi, “Cəhənnəm çayının adamı” və arabaçı - Şumer Haronu rast gəlir. Onlar ölüləri çayın bir sahilinə keçirirdilər. Enlil nə edir9 O, növbə ilə bu üç cəhənnəm 110 111 Yüklə 44,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|