Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 44,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hər şeydən əvvəl, belə düşünməyə əsas var ki, cənnət, allahların bağı ideyasının özü Şumerdə doğulmuşdur. Poemaya görə Şumer cənnəti müasir İraqm cənub-qərb hissəsində Dilmun ölkəsində olmuşdur. Şumerləri məğlub etmiş semit xalqı vavilonlar sonralar elə bu Dilmun ölkəsində özlərinin “canlılar ölkəsini” ölməzlər ölkəsini yerləşdirmişlər. Bibliya cənnətinin də Fələstindən şərqdə olmasına bəzi işarələr var. Bu yer dörd böyük çayın, o cümlədən Dəclə və Fərat çaylarının başlanğıcı olan Edemdir. Oxşayır ki, bu elə şumerlərin cənnəti Dilmun ölkəsidir. Günəş allahı Utumun yerdən gətirdiyi su ilə Dilmunu suvardığı parça Bibliyadakı bu sözləri xatırladır: “Ancaq yerdən buxar qalxdı və torpağın bütün səthini suvardı” (Varlıq kitabı, 2, 6). İlahələrin əzab-əziyyətsiz doğulmalan öz uşaqlarını əzablar içində dünyaya gətirməyə məhkum edilmiş Həvvanın lənətlərinin meydana gəlməsinə işıq salır. Enkinin səkkiz bitkini yeyərək ilahə- ana Ninxursaqın qəzəbinə düçar olması xeyri və şəri dərketmə ağacının qadağan olunmuş meyvəsindən dadaraq məhv olduqları və buna görə də lənətləndikləri səhnəni xatırladır. Lakin şumer poeması ilə Bibliyanın müqayisəli analizi, zənnimizcə, daha maraqlı nəticədir. Bu nəticə “bütün yaşayanların anası” Həvvanın Adəmin qabırğasından yaranması ilə əlaqədar müəmmalı hadisənin izahından meydana çıxır. Niyə qabırğadan? Niyə qədim yəhudi müəllifləri Bibliya ənənəsinə görə adı “həyat verən” mənası daşıyan Həvvanın yaranmasından söhbət gedəndə qabırğanı bədənin bütün başqa orqanlarından üstün tuturdular? Bunu cənnət haqqında Bibliya əfsanələrinin kökündə Dilmun haqqında şumer poeması ədəbi ənənələrinin durması ilə izah etmək olar. Şumer dilində qabırğa “ti” sözü ilə ifadə olunur. Enkinin qabırğasındakı ağrıları müalicə etmək üçün yaradılmış ilahənin adı Nin-ti, yəni “qabırğa ilahəsi” idi. ancaq şumer sözü “ti” həm də “həyat vermək” mənasını verir. Beləliklə, şumer ədəbiyyatındakı “qabırğa ilahəsi” ifadəsi söz oynaqlığından “həyat verən ilahə” ifadəsinə çevrilmişdir. Bu ilk ədəbi səhvlərdən biri idi və o, cənnət haqqında Bibliya əfasanəsinə görə əsrlərin ənənəsinə çevrilmişdir Artıq burada sözün oynaqlığına ehtiyac qalmır, çünki qədim yəhudi dilində “qabırğa” və “həyat verən ifadələri” müxtəlif mənalarda səslənir. Mən tamamilə mümkün olan Bibliya əfsanəsinin izahının Şumer poemasından keçməsi izahına müstəqil olaraq 1945-ci ildə gəldim. Ancaq həmin fikir otuz il əw əl görkəmli fransız assiroloqu Şeylem tərəfindən söylənmişdi. Bu barədə mənə Amerika şərqşünası U.Ölbrayt demişdi. Əgər bu cür izaha iki nəfər gəlmişsə, deməli, o tamamilə qanunauyğundur.” 6X Mən şumer poemasının əhvalı və üslubu haqqında təsəvvür yaratmaq üçün həmin poemadan nisbətən parlaq və xarakterik parçalan verirəm. Görün xəstəliklər və ölüm olmayan bəxtəvər Dilmun ölkəsi necə təsvir olunur: Orda, Dilmunda qarğalar qarıldamır. “Ölüm” quşları ölüm qışqırtıları ilə civildəmir. Orada sir vurmur. Canavar quzunu parçalamır. Orda çoban itləri, oğlaqları necə qırxırlar, bilmir. Orada donuz taxılı yemir Dul qadın dama səməni sərmir. Səma quşu o səməniləri dənləmir. Orada göyərçin başını bulamır. Orda göz ağrısı, “gözüm ağrıyır” demirlər. Orda baş ağrısı, “başım ağrıyır” demirlər. Orda qarı, “məıı qarıyam” demir. Orda qoca, “mən qocayam” demir. Orda qız yuyunmur, pəncərədən su şırıldamır. Orda arabaçı “cum” deyə qışqırmır Orda gözətçi dişciyəzin başına dolanmır Orda müğənni malım oxumur. Şəhər kənarında ağlaşma yoxdur. İlahələrin doqquz ay əvəzinə doqquz gündə ana bətnində yetişməsi və ağrısız, yüngül doğulması haqqında parça budur: Nintu, ölkənin anası, Doğdu Ninsarı. Çay kənarında böyüdü Ninsar. 174 175 Enki isə - o, bataqlıqda gizləndi, o, bataqlıqda gizləndi. Öz məsləhətçisi İsimuda belə dedi o: “O gözəl gənc qızı mənmi öpmərəm, Ninsar sevimlini mənmi öpmərəm?” Onun məsləhətçisi İsimud belə cavab verdi ona: “O gözəl gənc qızı, sən öp onu! Ninsar sevimlini, sən öp onu! Cənab üzəcək, mən idarə edəcəyəm, o üzəcək, mən idarə edəcəyəm!” O ayağını qayığa qoydu, Başqası isə artıq torpağa dəydi. Sinəsinə sıxdı onu, öpdü onu. Enki toxumu onun bətninə axıtdı. O toxumu qəbul etdi, Enkinin toxumunu Və onun bir günü - sanki bir aydı, Onun iki günü - sanki iki aydı. Onun doqquz günü - doqquz ay oldu, doqquz aylıq analıq dövrü Sanki yağ üstündə, sanki yağ üstündə, gözəl, incə yağ. Ninsar yağ üstündə, sanki yağ üstündə, gözəl, incə yağ. Ninkuru doğdu. Enkinin səkkiz bitkini yeməsi epizodu şumer poeziyasına xas olan təkrarlarla təsvir edilmişdir: Enki isə bataqlıqda gizləndi, o, bataqlıqda gizləndi Öz məsləhətçisi İsimuda belə söylədi: “Budur otlar, onların taleyini mən həll etmirəm? Bu nədir, bu nadir?” Onun köməkçisi İsimud ona belə cavab verdi: “Ağam mənim, bu meşə otudur” - ona belə cavab verir. O otu kəsib verir, o da yeyir. “Ağam mənim, bu bal otudur” - deyir o. O otu kəsib verir, o da yeyir. “ Ağam mənim, bu “toxum otudur” - belə deyir o. “ Ağam mənim, bu “tikanlı otdur” belə deyir o. O otu kəsib verir, o da yeyir. 176 “ Ağam mənim, bu “qalın otdur” - belə deyir o. O otu kəsib verir, o da yeyir, “ Ağam mənim, bu “hündür otdur” - belə deyir o. O otu kəsib verir, o da yeyir. Enki otların taleyini həll etdi, onların qəlbini başa düşdü. Ninxuısaq lənətlədi Enki adını. “Mən ona baxmaram “həyat baxışı” ilə, ölməyincə o!” Anunnakiar matəmə oturdular. Beləliklə, Ninxursaq qeyb olur, lakin hansı yollasa onu qaytarmaq tülküyə müyəssər olur. Budur, Ninxursaq Enkinin bədəninin səkkiz xəstə orqanını, o cümlədən qabırğasını müalicəyə girişir və bundan ötəri həyata səkkiz allah - loğman gətirir: Ninxursaq Enkini öz uşaqlığına salır. Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin? Təpəm ağrıyır mənim. - “Aba - u” “bitkilərin atası” doğulacaq səninçün! Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin? Tüklərim ağrıyır mənim. “Nin-siki-la” “tüklərin hakimi” doğulacaq səninçün. Mənim qardaşım, lıaran ağrıyır sənin? Burnum ağrıyır mənim - “Ninkirutu” “burun doğan ilahə” doğulacaq səninçün. Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin? Ağzım ağrıyır mənim. - “Ninkasi” “ağız dolduran ilahə” doğulacaq səninçün. Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin? Boğazım ağrıyır mənim. “Nazi” - “boğazı qaydada saxlayan” doğulacaq səninçün. Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin? Əlim ağrıyır mənim. “Azimua” - “xeyirxah əl bəsləyən” doğulacaq səninçün. Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin9 Qabırğam ağrıyır mənim. “Ninti” “həyat-qabırğa” ilahəsi doğulacaq səninçün. Mənim qardaşım, haran ağrıyır sənin? 177 Yüklə 44,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|