Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Müəllimlər Ġnstitutu Salyan filialı
Yüklə 1,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
79
çatmayanlar qrup daxilində öz mənliklərini, Ģəxsi statuslarının qorumaq xatirinə, yanlıĢ prinsiplərə əsaslanan «dostluq və yoldaĢlıqdan doğan tələblər xatirinə, yaxud da onu qəbul etmiĢ qrupda «qorxar» kimi tanınmamaq xatirinə istər-istəməz bu və ya baĢqa cinayətdə iĢtirakçı olurlar. Məhkəmə təcrübəsinin öyrənilməsi göstərir ki, yetkinlik yaĢına çatmamıĢlar müəyyən hallarda yaĢa dolmuĢ cinayətkarların təhriki ilə cinayət yoluna qədəm qoyurlar. Xüsusən də dəfələrlə cinayət etmədən təcrübəsi olan Ģəxslər müxtəlif vasitələrlə yetkinlik yaĢına çatmayanların qəlbinə yol tapır, etibarını qazanır, sonra da onları cinayət etməyə təhrik edirlər. Yetkinlik yaĢına çatmayan ona göstərilən «qayğı» və «diqqət» əvəzində təhrixçinin sözündən çıxa bilmir, ürəyindən olmasa da, cinayətdə iĢtirakdan imtina etməyə iradəsi çatmır. Yetkinlik yaĢına çatmayanın cinayətə təhrik edilməsi bəzən hədə-qorxu və zorakılığı təsiri altında baĢ verir. Belə hallarda yetkinlik yaĢına çatmayanların törətdiyi (iĢtirak etdiyi) cinayətin təhlükəliyi heç də onun Ģəxsiyyətinin təhlükəliliyini müəyyən edən ölçü kimi qiymətləndirilə bilməz. Müəyyən hallarda yetkinlik yaĢına çatmayanların törətdiyi cinayətlərin bir qismi, onların uĢaq təbiətindən – azğınlığa cinayətə fərq qoya bilməmələrindən irəli gəlir. SSRĠ Ali Məhkəməsinin plenumunun «Yetkinlik yaĢına çatmayanların cinayətləri haqqında və onların cinayət fəaliyyətinə və cəmiyyətə zidd sair fəaliyyət cəlb etməyə dair iĢlər üzrə qanunvericiliyin məhkəmələr tərəfindən tətbiqi təcrübəsi haqqında» 1976-cı il 3 dekabr tarixli 16 №-li qərarında deyilir ki, ayrı-ayrı hallarda uĢaq azğınlığı ilə əlaqədar olan az əhəmiyyətli hüquq pozuntularına görə yetkinlik yaĢına çatmayanların cinayət məsuliyyətinə alınmasına yol verilməməlidir. Qərarda daha sonra qeyd edilir ki, əgər valideynlərdən və onlarla birgə yaĢayan Ģəxslərdən edilən oğurluğa görə zərər çəkmiĢ Ģəxs yetkinlik yaĢına çatmayanlar barəsində cinayət iĢi qaldırmaq haqqında müvafiq orqanlara müraciət etməmiĢsə, onların mühakimə olunmasına yol verilməsin. 4
Hansı yaĢdan etibarən cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə yol verilməsi məsələsi müəyyən olunarkən Ģəxsin Ģüur səviyyəsi, etdiyi hərəkətlərin xarakterini, onların ictimai təhlükəliliyini dərk etmək qabiliyyəti, habelə öz hərəkətlərinə rəhbərlik edə bilmək qabiliyyətini əsas götürülür. UĢağın Ģüurunun inkiĢafı uzun sürən bir proses olub, sadə faktorlardan və hadisələrdən baĢlayaraq daha mürəkkəb hadisələrin dərk olunmasına tədricən keçməli tələb edir. Öz hərəkətlərinin xarakterini dərketmə qabiliyyəti onun əqli qabiliyyətinin inkiĢafı müəyyən səviyyəyə çatdıqda meydana gəlir. ġəxsin öz hərəkətləri- nin ictimai təhlükəliliyini anlamaq və qiymətləndirmək qabiliyyəti hadisənin və ya hərəkətin faktiki cəhətini dərk etmək qabiliyyətindən bir qədər sonra əmələ gəlir. Öz hərəkətlərinin ictimai təhlükəli xarakterini dərk etmək qabiliyyəti həmin Ģəxsin cinayət məsuliyyəti daĢımaq qabiliyyətli hesab olunması imkanının ilkin Ģərtidir. Qüvvədə olan cinayət qanunvericiliyi həddi-buluğa çatmamıĢların və yeniyetmələrin Ģəxsiyyətinin inkiĢafında bu qabiliyyəti nəzərə almaqla cinayət məsuliyyəti üçün yaĢ həddini müəyyən etmiĢdir. Qüvvədə olan cinayət qanunvericiliyi üzrə bir qayda olaraq, cinayəti edən zaman 16 yaĢına çatmıĢ Ģəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilərlər. On dörd yaĢından on altı yaĢınadək cinayət etmiĢ Ģəxslər barəsində isə yalnız cinayət məcəlləsinin 20-ci maddəsinin ikinci hissəsində göstərilən bəzi cinayətlərə görə cinayət məsuliy- yəti nəzərdə tutulmuĢdur. Cinayət edən zaman on dörd yaĢı tamam olmamıĢ azyaĢlılar ümumiyyətlə cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilməzlər. Qanunda hədd-buluğa çatmamıĢların on dörd yaĢdan etibarən cinayət məsuliyyəti daĢıya biləcəkləri cinayətlərin növləri konkret göstərilmiĢdir. Bu siyahıda adı çəkilməyən hər hansı baĢqa cinayətə görə on dörd yaĢından on altı yaĢınadək olan həddi-buluğa çatmamıĢ Ģəxs CM-nin 20-ci maddəsinin 2-ci hissəsində adları çəkilməyən cinayətlərdə iĢtirak etmiĢ və bu zaman on dörd yaĢdan məsuliyyət daĢıya bilən hərəkətlər də törətmiĢdirsə, onda yalnız on dörd yaĢdan etibarən cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulmuĢ hərəkətlərə görə məsuliyyət daĢımalıdır. Ailədə tərbiyənin düzgün qurulmaması çox vaxt pis nəticələrə səbəb olur. Həddi-buluğa çatmamıĢ uĢaq ailə, kollektiv, cəmiyyət qarĢısında heç bir məsuliyyət, borc hiss etmir, nəhayət, ictimaiyyətə zidd olan müxtəlif hərəkətlərə yol verir. Bir çox hallarda bəzi səbəblərdən valideynlər öz uĢaqları üzərində nəzarəti itirir, onların əyləncəli, kimlərlə durub-oturması, vaxtlarını harada necə keçirməsi və s. ilə maraqlanmırlar. Bu isə bəzən uĢaqların yanlıĢ yolla inkiĢaf etməsinə, pis tərbiyə almasına gətirib çıxarır. Təcrübə göstərir ki, həddi-buluğa çatmayan uĢaqlar ailəsinin dağılması, valideynlərdən birini və ya hər ikisini itirməsi üzündən lazımi ailə tərbiyəsi ala bilmir, nəticədə hüquq qaydalarını pozmaq yoluna düĢürlər. Hədd-buluğa çatmamıĢların iĢləri üzrə-məhkəmə təcrübəsinin seçmə üsulu ilə öyrənilməsi nəticəsində müəyyən edilmiĢdir ki, cinayət edən yeniyetmələrin təqribən üçdə bir hissəsi valideynlərdən birini və ya hər ikisini itirən ailədə böyümüĢdür. Ailənin dağılmasının yeniyetmələrə mənfi təsirini belə bir misaldan görmək olar. M. adlı bir uĢaq anadan olandan azca sonra onun ata və anası bir-birindən ayrılmıĢ və uĢaq nənəsinin yanında böyümüĢdür.
4 Сборник постановлений Пленума Верховного Суда СССР. 1924-1986, М., 1987, с.744. Yüklə 1,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|