Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika

3.5.
 
Tədris ilinin strukturu və şagirdlərin tədris yükü 
Dərs ilində rüblərin, dərs həftəsinin və dərs günlərinin 
düzgün müəyyənləşdirilməsi, təlim işlərinin müvəffəqiyyəti 
şagirdlərin ftziki inkişafı üçün əsas şərtlərdən biri olub, məktəbdə 
tədris məşğələlərinin uğurlu apanimasma əsaslı təsir göstərir. 
Tədris ilinin strukturu müəllimlərin, şagirdlərin fəaliyyət 
növləri tərdis rübləri və tətillərin müddəti ilə təmin olunur. 
Tədris ilinin təşkili tədris-tərbiyə prosesində yüksək 
nəticələrin qazanılması şagirdlərin fiziki və mənəvi qüvvələrinin 
normal inkişafının təmin edilməsi vəzifələrinə tabe edilir. 
Məktəbdə tədris ilinin müddəti 213 tədris günündən (aşağı 
siniflərdə) 230 günə qədərdir (yuxan siniflərdə). 
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamına 
əsasən 2004-cü ildən etibarən orta ümumtəhsil məktəblərində 
dərslərin 15 sentyabrdan başlanması tövsiyə olunmuşdur. 
Əvvəlki tədris ilindəki bölgülər belə idi: I rüb - 1 sentyabrdan 4 
noyabra, II rüb - 10 noyabrdan 29 dekabra, III rüb - 11 yanvardan 
23 marta, IV rüb 1 apreldən yay tətilinə kimidir. Dərs ili 
müddətində aşağıdakı tətillər keçirilir: payız tətili 5 gün (noyabnn 
5-dən 9-dək); qış tətili 12 gün (dekabrın 30-dan yanvann 1 
O-dək); yaz tətili 8 gün (martın 24-dən 31-dək). 
Hazırki tədris ilinin bölgüsü isə belədir: I yanm il 15 
147

---

sentyabrdan 30 dekabra qedər (1-6 noyabr payız tətilidir). II 
yarım il 10 yanvardan 30 maya qədər (30 dekabrdan yanvann 
10-
na qədər qış tətilidir). 
Tədris planında humanitar, təbiət, riyaziyyat, əmək təlimi, 
təsviri incəsənət, musiqi, bədən tərbiyəsi arasında dürüst əlaqə və 
nisbət yaradılmışdır. Belə 
id,
humanitar fənlərə bütün dərs 
saatlarının təqribən 40%, təbiət-riyaziyyat fənlərinə 32%, əmək 
təliminə 15%, təsviri incəsənət, musiqi, bədən tərbiyəsinə isə 
13% aynlır. 
Tədris planı təhsilin məzmununu əks etdirən ən başlıca 
sənəddir. Tədris planında tədris müəssisənin tipindən asılı olaraq 
öyrədilən fənlər, onlann siniflər üzrə tədris ardıcıllığı, hər fənnə 
verilən saatların miqdan əks olunur. 
Hər bir tədris müəssisənin özünəməxsus tədris planı olur 
və bunlar arasında müxtəliflik var. Lakin ümumi cəhətləri də 
nəzərdən qaçırmaq olmaz (tədris planının əsas sənəd olması, 
fənlərin adı, tədrisi, ardıcıllığı, hər fənnə aynlan vaxt, təhsilin 
müddəti və s.). 
Tədris planı bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir: 
Birincisi,
tədris planı şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafını təmin 
edir. Ona görə də həmin planlarda istər təbiət- riyaziyyat, istərsə 
də humanitar fənlərə eyni miqdarda saat yerilir. 
^ 
İkincisi,
müxtəlif tipli məktəblər üçün tədris planının xüsusiyypti 
təhsilin məzmunca vahidliyi və varisliyidir. 
üçüncü xüsusiyyət
ondan ibarətdir ki, tədris planlannda 
ümumi, politexnik və peşə təhsili arasında qarşılıqlı əlaqə öz 
əksini tapır. İ sinifdən XI sinfə kimi bütün fənlər paralel öyrənilir. 
Tədris planına görə orta ümumtəhsil məktəbində təhsil müddəti 
11 ildir. 
Dördüncü xüsusiyyət,
tədris planlannda hər bir tədris 
fənninin yeri, saatlann miqdan, ardıcıllığının müəyyən 
edilməsidir. 
Tədris planında fənlər özünün elmi, tərbiyəvi və praktiki 
əhəmiyyətinə görə müəyyən yer tutur. 
Tədris planında ana dili və riyaziyyat bütün fənlərin 
148

---

tədrisinin əsasını təşkil edir və onlann təliminə ən çox yer verilir. 
Xüsusilə ibtidai siniflərdə dərs saatlannm əksəriyyəti ana dili və 
riyaziyyat fənlərinin öyrədilməsinə sərf edilir. 
Təhsil islahatı ilə bağlı tədris plamnda baş verən 
dəyişikliklər iş sisteminin yenidən qurulmasını tələb edir. Ana 
dilinə verilən saatlann artıniması əlifba təliminin bir ay tez başa 
çatdınimasma imkan verir. 
Rus dili və ətraf aləmlə tanışlıq fənlərinin tədris planından 
çıxaniması, ana dili tədrisinin 2 saat artıniması məqsədəuyğun 
sayılır. Riyaziyyat üzrə həftəlik saatlann miqdan 5 saatdan 4 saata 
endirilir. 
I
siniflər aşağıdakı yeni tədris planı ilə fəaliyyət göstərir. 
I
sinfin tədris plamnda fakültətiv, fərdi və qimp 
məşğələləri də nəzərdə tutulur və bunlara 2 saat vaxt aynhr. 
İbtidai siniflərdə ana dilinin, riyaziyyatın belə öyrənilməsi 
yuxan siniflərdə ana dilinin elmi əsaslannm sistematik 
keçilməsində, 
şagirdlərə 
coğrafiyadan, 
tarixdən, 
təbiətşünaslıqdan ibtidai məlumatlann verilməsi botanika, 
coğrafiya və tarix fənlərinin öyrənilməsinə şərait yaradır. 
Şagirdlərin riyaziyyatdan aldıqlan biliklər fizikanın tədrisini 
təmin edir və bu kursun müntəzəm keçilməsinə imkan verir. 
Əsas məktəbin V sinfindən başlayaraq müntəzəm tədris 
fənləri keçilir, biliklərin həcmi genişlənir, fənlərin sayı artır. Bir 
sıra fənlər düz xətt, bəziləri isə konsentr proqramlan ilə öyrədilir. 
Əgər fizika, kimya, biologiya konsentrlər üzrə keçirilərsə, 
riyaziyyat düz xətlə keçilih Bu isə elmin daha möhkəm və şüurlu 
mənimsənilməsinə zəmin yaradır. 
Əvvəlki illərdə rus dilinin tədris olunduğunu nəzərə alaraq 
həmin fənnin öyrənilməsi üçün saatlar, fakültətiv, fərdi və qrup 
məşğələləri hesabına aynhr. 
Seçmə fənlər üzrə saatlar şagirdlərin maraq, meyl və 
qabiliyyətləri nəzərə alınmaqla müvafiq fənlərə verilir və bu, 
məktəbin səlahiyyətinə aid edilir.