Y.R.Talıbov, Ə.A.Ağayev, İ.N.Isayev və A.İ.Eminov) isə telim
prinsiplərini tədris prosesində səmərəli və keyfiyyətli fəaliyyəti
təmin edən vacib tələblər sistemi adlandınlır. N.Kazımov və Ə.
Həşimovun birgə yazdıqlan «Pedaqogika» (1996) dərsliyində
təlim
prinsiplərinə
belə
tərif
verilir:
«Telimin
qanunauyğunluqlanndan irəli gələn, onun məzmununa, üsullanna,
təşkili
formalanna təsir göstərən, müəllim və
girdlarin
birgə
f^liwətini səmərəli qurmağa imkan verən idaktik oavdal^^ telim
prinsipləri deyilir». Bir qrup pedaqoqlar is^əIım prinsipinə dərk
olunmuş qanunlardan istifadə etmək, digər qrup isə əsaslı
fundamental ideya mənasında yanaşmışlar.
Təlim prinsipləri haqqında söylənilən bu fikirlər mahiyyət
etiban ilə eyni məqsədə, müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyətini
səmərəli qurmağa, təlimin ke^yyətinin yüksəldilməsinə xidmət
edir.
Təlim prinsipləri tərbiyə
və təhsilin məqsədləri ilə
müəyyən olunduğundan müxtəlif dövrlərdə dəyişikliklərə məruz
qalmışdır. Bəzi prinsiplər öz əhəmiyyətini itirmiş, pedaqoji
səhnədən uzaqlaşmışdır. Məsələn, XVH əsrdə Komenski
tərəfindən irəli sürülmüş təbiətvarilik prinsipi və sonrakı
dövrlərdə mövcud olmuşdur. Digər
prinsiplər sosial şəraitin
tələbinə uyğun olaraq öz əhəmiyyət və məzmununu qismən
deyişmişdir. Belə ki, ^III-XIX əsrlərdə irəli sürülən və inkişaf
etdirilən şüurluluq prinsipi indi də pedaqogika dərsliklərində öz
aktuallığını saxlayır, məzmunu getdikcə təkmilləşir.
Təlim prinsiplərini təsnif etmək baxımından da fikir
müxtəlifliyi mövcuddur. Məs. M.A.Danilov «Orta
məktəb
didaktikası» adlı əsərində (M. 1975) 7 prinsipin, Y.K.Babanski
«Pedaqogika» (M. 1983) dərs vəsaitində 10 prinsipin adını çekir.
1988-ci ildə nəşr olunan «Pedaqogika» dərsliyində isə 13
prinsipinin olduğu göstərilir (müəllif bunlan pedaqoji prinsip
adlandınr). N.İ.Boldırev, N.K.Qonçarovun red^əsi ilə 1968-ci
ildə buraxılmış «Pedaqogika» dərsliyində isə 7,
Q.İ.Şukinamn redaktorluğu ilə çapdan çıxmış (1970) «Peda
189
qogika şkolı» adlı dərs vəsaitində və D.O.Lordkipanidzenin
1985-ci ildə nəşr edilmiş «Didaktika»sında 5 prinsipin adı
göstərilir. Azərbaycanda 1964-cü ildə nəşr olunan «Pedaqogika»
dərsliyində 7, 1983-cü il nəşrində isə 13 prinsipin adı göstərilir.
Bütün bunlar onu göstərir ki, ayn-ayn pedaqoqlar məktəbin
xüsusiyyətlərini əks etdirməklə təlim prinsiplərinin sistemini
yaratmağa çalışmışlar.
Təlimin prinsipləri
isə ictimai tələbat, elmi-texniki
tərəqqinin nailiyyətləri, təhsildə baş verən islahatlar, müəllimlərin
təcrübəsi ilə əlaqədar deyişir, yeniləşir.
Təlim prinsipləri təlim prosesi ilə birgə inkişaf edir, onun
komponentlərinin başlıca tələblərini və ümumi istiqamətini, təlim
prosesinin məzmununu, üsullarmı,
təşkili formalanm müəyyən
edir.
Təhsil islahatı və məktəbin qarşısında duran mürəkkəb
vəzifələr təlimin prinsiplərinin sisteminin elmi surətdə işləyib
hazırlamağı tələb edir.
Müəllim təlimin prinsiplərinin hər birindən dərs prosesində
tətbiqində səmərəli istifadə etməyi bacarmalıdır. Təlim prinsipləri
o zaman optimal xarakter daşıyır ki, müəllimlə şagirdin birgə
fəaliyyəti təmin olunmuş olsun və bu proses şagirdi fəallaşdırsın.
Hər hansı bir təlim prinsipini
bir dərs çərçivəsində
mütləqləşdirmək də olmaz. Bütün prinsiplər bir-biri ilə diplektiv
vəhdətdə həyata keçirilir.
Yuxanda sadaladığımız bütün təsnifat variantlannı
ümumiləşdirərək və konkret tarixi şəraiti, təhsilin məzmununun
yeniləşdirilməsi kontekstindən çıxış edərək təlimin prinsiplərini
aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:
1.
Təlimin müasir həyatla, inkişafla əlaqələndirilməsi pri
nsipi;
2.
Təlimin təhsilləndirici, tərbiyələndirici və inkişafedici
prinsipi;
3.
Təlimin
elmiliyi prinsipi;
4.
Təlimdə humanistleşdirilmə prinsipi;
5.
Təlimdə şüurluluq və fəallıq prinsipi;
190
6.
Təlimdə sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi;
7.
Təlimin
əyanilik prinsipi;
8.
Təlimdə psixoloji xüsusiyyətlərin nəzərə alınması
prinsipi.
Dostları ilə paylaş: