Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm məRKƏZİ
Yüklə 6,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
<• — ■> Dünyanm bütün sivil və inkişaf etmiş ölkəbrində aqrar elmi yüksək inkişaf edən bir sahədir. Akademik Əhməd Mahmudov bunun nə dərəcədə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini cəsarətlə qeyd edir, böyük potensial imkanlara malik olan respublikamızda da bu elmin inkişafı üçün böyük əmək sərf edirdi. Əhməd Mahmudov sözün əsl mənasında Azər- baycan torpağmın imkanlan haqqında geniş informasiyaya, biliyə malik idi. O, tədqiqatlannda inandıncı faktlarla sübut edirdi ki, respublikanm kənd təsərrüfatınm strukturu təkmilləşdirilməlidir, onun maddi-texniki bazasınm yenidən qurulması üçün sərf ediləcək maddi-maliyyə resurslan yüksək səmərə ilə nəticələnəcəkdir. Ə. Mahmudov aqrar sahəyə dövlət himayəsinin güclənməsini təklif edir və bu zaman dünya təcrübəsinə əsaslanmağı tövsiyə edirdi. Əhməd Mahmudov kənd təsərrüfatınm intensivləş- dirilməsi problemləri, eyni torpaq sahəsinə əlavə vəsait qoyuluşu və əmək sərfı nəticəsində ikinci diferensial rentanm yaranması sahəsində geniş tədqiqat işləri aparan görkəmli sovet alimlərindən biri hesab olunur. Geniş təkrar istehsalın bir forması kimi çıxış edən istehsalın intensivləş- dirilməsi, məhsul istehsalını artırmaq məqsədilə vahid torpaq sahəsinə əlavə vəsait qoyuluşu və əmək sərfıni nəzərdə tuturdu. Heç təsadüfı deyildir ki, Ə.Mahmudov öz tədqiqat- larında torpaqdan istifadə, onun iqtisadi münbitliyi, kənd təsərrüfatında torpağın başlıca istehsal vasitəsi kimi malik olduğu spesifık xüsusiyyətləri məsələlərinə hərtərəfli və dərindən yanaşır və sübut edirdi ki, torpağın malik olduğu bu xüsusiyyətlər kənd təsərrüfatımn intensivləşdirilməsinin kökündə durur, əlavə vəsait qoyuluşu nəticəsində istifadə 22 edilən torpaq sahəsinin hər hektanndan məhsul istehsalımn artınlması zəruridir, mümkündür. Eyni torpaq sahəsinə səmərəli investisiya qoyuluşunun nəticəsində onun təbii münbitliyi daima bərpa olunur və yeni iqtisadi münbitlik yaranır. Bu sahədə müəllifın tədqiqat- lannda intensivləşmənin amilləri müəyyənləşdirilərək sistemləşdirilmişdir. Bu amillər onun tərəfindən iki qrupda birləşdirilmişdir: • təbii amillər istehsalın təbii-zəruri əsasını və fərqlərini yaradır, istehsalda yüksək intensiv texnologiyalann tətbiqi, onun ixtisaslaşdınlması və təmərküzləşdirilməsinin optimallaşdınlması yolu ilə intensivləşdirilməsinə imkan verir; • təsərrüfatın intensivləşdirilməsinin texniki-iqtisadi amilləri təsərrüfatm iqtisadi vəziyyətindən və onun lazımi əlavə material məsrəflərini sərf edilməsi imkanlanndan asılıdır. Müəllif öz tədqiqatlarmda intensivləşdirmənin bu iki qrup amilləri arasında yaranmış qeyri-mütənasibliyi aşkar etmiş və aradan qaldınlmasının konkret yol və metodlarmı vermişdir. Onun bir sıra elmi əsərlərində kənd təsərrüfatının intensivləşdirilməsinin ümumi xarakteristikası, torpaq və əkin sahələrinin quruluşu, istehsalın və əməyin texnika ilə silahlanması, kənd təsərrüfatınm enerji resurslanna tələbatı və respublika iqtisadiyyatmm intensivləşdirilməsinin xüsusiyyətləri təhlil edilir. Ə.Ə.Mahmudovun əsərlərində texniki tərəqqi ilə əlaqədar olaraq istehsalın intensivləşdirilməsi mənbələrinə, 23 amillərinə və stimullaşdınlmasınm tədqiqinə xeyli yer verilir. Ə.Ə.Mahmudovun elmi axtanşlannda aqrar-sənaye inteqrasiyası, ietimai istehsalın intensivləşdirilməsi, əmək ehtiyatlanndan səmərəli istifadə edilməsi, əmək məhsul- darlığmm yüksəldilməsi, təsərrüfat hesabı kimi problemlərin tədqiqi əsas yer tutur. O, kənd təsərrüfatının hərtərəfli intensivləşdirilməsinin aqrar-sənaye kompleksinə daxil olan bütün sahələrə təsir edəcəyini tutarlı elmi nəticələri ilə sübut edirdi. Bununla əlaqədar olaraq Əhməd Mahmudov həm- çinin aqrar-sənaye kompleksinin formalaşması, onun iqtisadi və sosial inkişaf yolu, müttəfıq respublika şəraitində aqrar sənaye kompleksində elmi-texniki tərəqqinin kompleks proqramınm işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi məsələlərini öyrənilməsinə geniş yer verirdi. Zəngin materiallar əsasmda təsərrüfatlararası kooperasiya və aqrar- sənaye inteqrasiyası zəminində kənd təsərrüfatmm ixtisaslaş- dınlması və təmərküzləşdirilməsi, aqrar-sənaye birliklərinin və müəssisələrinin yaradılması sahəsində Azərbaycanm təcrübəsini ümumiləşdirir və müvafıq qanunauyğunluqlar müəyyən edirdi. Sonra o, məhsullann daşınması, tədarük, kənd təsərrüfatı və yeyinti məhsullannm emalı və saxlanması da daxil olmaqla ASK-nın bir müstəqil planlaş- dırma obyekti kimi öyrənilməsinin zəruriliyini irəli sürürdü. Əhməd müəllimin ciddi seçimi, tələbkarlığı və birbaşa rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən tədqiqatçılar sonralar respublikada aqrar iqtisadi məktəbin yaranmasım və müstəqil bir elmi istiqamətin, məktəbin əsası qoyuldu. Heç də təsadüfı deyildir ki, respublikada bu potensial əsasmda 24 1962-ci ilin may ayında Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatınm İqtisadiyyatı İnstitutu fəaliyyətə başladı. Əhməd Mahmudov səmərəli aqrar siyasətin forma- laşdmlması və həyata keçirilməsini ASK-da səmərəliliyin yüksəldilməsi, onun sənaye əsaslarmda qurulmasım, istehsal vasitələrinin və iş qüw əsinin keyfıyyətcə köklü surətdə dəyişdirilməsinin, yeni peşə və ixtisaslann yaranması ilə qarşılıqlı əlaqədə tədqiq edirdi. Müəllifm əsərlərində ASK-nm sferalannm balanslaş- dmlması, proporsional inkişafı və təkrar istehsal prosesinin fazalan məsələlərinə də xüsusi fıkir verilərək qeyd olunur ki, bu nisbətlərin pozulması istehsalın səmərəliliyini aşağı salır. O ilk dəfə kompleks hesablamalar nəticəsində ASK-nm ayn- ayn sferalan və təkrar istehsal prosesi fazalan arasında olan disproporsiyalan müəyyənləşdirir. Əhməd Mahmudov haqlı olaraq göstərirdi ki, bu disproporsiyalar ASK-nın üç sferası arasında, yəni kənd təsərrüfatı üçün istehsal vasitələri istehsal edən sahələr, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı və bu xammal emal edən istehsal gücləri, məhsullarm daşın- ması, saxlanması, kənd təsərrüfatı texnikasınm təmirə olan tələbatı ilə onun keyfıyyətli surətdə həyata keçirilməsinin mövcud imkanlan arasında təzahür edir. Bu disproporsiya- ların əsaslı vəsait qoyuluşu, onun quruluşunun dəyişdiril- məsi, əlavə investisiya qoyuluşunun məqsədəuyğun olaraq yenidən bölüşdürülməsi yolu ilə aradan qaldınlması təklifini irəli sürürdü. Qeyd etmək lazımdır ki, daha sonralar müəllif istehsalın intensivləşdirilməsi sahəsində tədqiqatlarım genişləndirərək, bütünlükdə ictimai istehsalı əhatə edir. Bu baxımdan onun 25 Yüklə 6,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|