pensiyanın hansı şərtlər əsasında təyin ediləcəyini dəqiqləşdirmək üçün
başqa bir, hələ ki qüvvədə olmayan reqlamentə müraciət etmək tövsiyə
olunurdu. Nəticədə, pensiya hüququnun elan və təsdiq edilməsinə
baxmayaraq, bu məsələ ilə əlaqədar şəxslər tələb edirdilər ki, onların
pensiya miqdan təyin edilsin. Dövlət Şurası qəti qərar verdikdə belə
laqeydlik təzahürünə görə məsuliyyət administrasiyanın üzərinə düşür.
Pensiyaların miqdarını müəyyənləşdirmək mümkün olmadığından
vətəndaşlann pensiya hüququnu təmin etmək mümkün olmur. Bu zaman
əlaqədar şəxslər tələb etdikləri pensiyaların güman edilən miqdarına
təxminən bərabər ödənc almaq hüququna malikdirlər.
Həmin qərarda inzibati məhkəmələrin praktikasında çox tez- tez
rast gəlinən xüsusi anlayışdan; ağlabatan müddət anlayışından istifadə
edilirdi. İlk aktda müddət nəzərdə tutulub-tutulmadığından asılı
olmayaraq, dekret improvizə obyekti ola bilməz. Onun üzərində
düşünmək və vaxtında hazırlamaq lazımdır. Administrasiya ağlabatan
müddət təyin edir; o, məzmundan asılı olaraq bir neçə ay və yaxud bir il
ola bilər və yalnız həmin müddət keçdikdən sonra da qanunun tətbiqi
barədə dekret qəbul edilməmiş olarsa, onda hüquqi tənzimləmədə
yaranan bu çatışmazlıq üçün məsuliyyət müdiriyyətin üzərinə düşəcəkdir.
2.
İcbari icra tədbirləri vasitəsi ilə qanunların və qərarlann sözsüz
yerinə yetirilməsini təmin etmək administrasiyanın borcudur.
Administrasiya bu məqsədlə tez-tez fəallıq və idarəetmə bacarığı
nümayiş etdirməli, qanunu pozan şəxslərə qarşı cinayət işləri qaldırmalı,
məhkəmədə iddialar irəli sürməli və yaxud ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərə
qarşı intizam xarakterli tədbirlər tətbiq etməlidir.
Lakin mövcud olan ümumi qaydaya görə administrasiya
məhkəmə məsuliyyətinə cəlb edilmək təəhhüdü ilə bağlı deyildir. Fransa
cinayət hüququnda məhkəmə təqibinin məqsədəuyğunluğu prinsipi
hakimdir, yəni vətəndaşın hüquq pozuntusu törətdiyinə əminlik olduqda
belə, məhkəmə təqibinin ictimai mənafelərə ziyan vura biləcəyi güman
edilirsə, həmin əminlik vətəndaşın məhkəmə qaydasında təqib edilməsi
üçün hələ əsas deyildir. Ayrı-ayrı hallarda administrasiya polisin
köməyindən istifadə etməyə borcludur.
Məhkəmə qərarlarının icrası sahəsində Dövlət Şurası daha artıq
səylər göstərir. Hakimlər öz qərarlarının icra edilməsi məsələsinə həmişə
çox diqqətlə yanaşırlar. Məhkəmə praktikasında hakimlərin çıxardığı
qərarların ləğv edilməsi nəticəsində administrasiyanın həyata keçirməyə
borclu olduğu tədbirlər dəqiqləşdirilmişdir. Veron Revilin
118
işində məhkəmə məmurunun rəyi ləğv edilmişdir. Dövlət Şurası (27 mart,
1949-cu il) müəyyən etmişdi ki, belə halda administrasiya vəzifədən
qanunsuz kənarlaşdırılmış hakimin öz vəzifəsinə bərpa edilməsinə
təşəbbüs göstərməli idi. Dul qadın Renarın işində olduğu kimi, bu dəfə də
Dövlət Şurası belə qət etmişdi ki, bu tədbiri icra etmək üçün
administrasiya həmişə ağlabatan müddətə malikdir və əgər o, qərarın
icrasını xidməti borc üzrə təmin etmirsə, bunun üçün məsuliyyət daşıyır.
Qanunvericilik mənbələrindən biri olan Konstitusiyanın 34-cü
maddəsinə uyğun olaraq parlamentin qəbul etdiyi «qanun» sözünə
nisbətən «qanunçuluq» öz mənası etibarilə daha tutumlu və daha geniş
anlayışdır. «Heç kəs qanunu bilməməklə özünə bəraət qazandıra bilməz»
prinsipi təkcə yalnız parlament qanunvericiliyinə deyli, həm də
qanunçuluğun bütün mənbələrinə aiddir.
Qanunçuluq administrasiyanın icra etməli olduğu hüquq
normalarının və hüquqi aktların məcmusu kimi müəyyənləşdirilir. Bu
məcmunun öz iyerarxiyası vardır - qanun normaları qanuna tabe
olmalıdır. Hüquq mənbələrinin kütləsi iki çox böyük kateqoriyadan
ibarətdir - ilk növbədə müraciət edilən və daha mühüm olan normativ
mənbələr, habelə fərdi mənbələr.
Normativ mənbələr və hüququn ümumi prinsipi ondan ibarətdir
ki, qanunvericilik mənbələri icraedici-sərəncamverici hakimiyyət
orqanlarının bütün kateqoriyaları və vətəndaşlar tərəfindən icrası məcburi
olan ümumi xarakterli hüquq normalarını özündə əks etdirir. Bunlar iki
qrupa bölünür: yazılmış hüquq normaları və hüququn ümumi prinsipləri.
Yazılmış hüquqi normalar ən mühüm, ən klassik və ən az
mübahisə doğuran, real mövcudluğunu heç kəsin təkzib etmədiyi
elementdir. O, Konstitusiyadan, beynəlxalq müqavilələrdən, qanunlardan
və inzibati-hüquqi aktlardan ibarətdir.
Konstitusiya yazılmış hüquq iyerarxiyasının zirvəsində durur və
bütün qalan normativ aktlar üçün mütləq əhəmiyyət kəsb edir.
Konstitusiyanın mətni ilk növbədə konstitusiya hüququna aiddir;
lakin bir sıra maddələr, adətən, inzibati qanunçuluq mənbələrinin tərkib
hissələri olmaqla inzibati hüquqda öz tətbiqini tapır.
Məsələn, Dövlət Şurası bir sıra sahələrdə Konstitusiyanı tətbiq
edir və deməli, onun təfsirini verən konstitusiya orqanıdır.
Müasir konstitusiya praktikasında Konstitusiyanın 34 və 37-ci
maddələrini - qanunların və qanun aktlarının müvafiq fəaliyyət sahələrini
məhdudlaşdıran maddələri daha tez-tez misal gətirirlər. Dövlət
119
Şurası hər dəfə bu və ya digər məsələnin icra orqanının səlahiyyətinə aid
olub-olmadığını müəyyənləşdirdikdə (bu isə çox tez-tez olur) 34- cü
maddəni - qanuni fəaliyyət sahəsi və istisna metodu ilə qanun aktlarının
fəaliyyət sahəsi ümumi şəkildə göstərilən həmin maddəni təfsir etməlidir.
Dövlət Şurası həmçinin böhranlı vəziyyətlərdə Konstitusiyanın
Respublika Prezidentinin səlahiyyətlərinə aid 16-cı maddəsinin, habelə
dekretlərin Respublika Prezidenti və baş nazirin imzaları ilə təsdiq
edilməsinə aid 19-cu və 22-ci maddələrini, ordonanslar - qanunvericilik
sahəsində hökumətin qəbul etdiyi aktlar barəsindəki 38-ci maddəsini və
nəhayət, yerli idarəetmə bölmələri haqqındakı 72-ci maddəsini təfsir
etməli olmuşdur.
Bu siyahı tam deyildir, burada söhbət Dövlət Şurasının daha
tez-tez tətbiq etməli olduğu maddələrdən gedir.
Konstitusiya mətninin özü təfsir problemindən başqa ciddi
problemlər yaratmadığı halda, onun preambulasında çətinliklər meydana
çıxır, 1958-ci il Konstitusiyasının çox qısa preambulası vardır ki, bu da
əsasən 1964-cü il Konstitusiyasının preambulasma istinad edir və
beləliklə, 1958-ci il Konstitusiyası indiki Konstitusiyanın mətninə istinad
edilməklə sistemləşdirilmişdir. Həmin preambula üç elementi əhatə edir:
burada «dövrümüzdə xüsusilə zəruri» hesab edilən prinsiplərin siyahısı
verilir, 1789-cu il insan və vətəndaş hüquqları Bəyannaməsinə,
«Respublika qanunları ilə qəbul olunmuş əsas prinsiplər»ə istinad edilir.
Konstitusiyanın preambulasında ya sadalanan, ya da digər qanun
aktlarına istinad edilən həmin prinsiplər hüquqi qüvvəyə malik- dirmi?
Bu sualın cavabı son dərəcə çoxmənalıdır. Bir sıra müddəalarla
əlaqədar belə hesab edilir ki, həmin prinsiplər hüquqi qüvvəyə deyil,
yalnız siyasi əhəmiyyətə malikdir və bunlar haqqında bəyanatlar olub.
Bilavasitə prinsiplərin özləri nə hüquq yaradır, nə də vəzifə. Misal üçün,
«hər kəs işlə təmin olunmaq hüququna malikdir» prinsipi işsizliyə qarşı
mübarizəyə yönəldilmişdir. Lakin işsizlərin heç biri Konstitusiya
preambulasmm bu müddəasına istinad edərək, ona iş verilməsi tələbi ilə
hər hansı orqana və yaxud sahibkara müraciət edə bilməyəcəkdir.
1946-cı il Konstitusiyası preambulasmm sonuncu müddəası -
«Fransa rəhbərliyi xalqlan azad şəkildə özünüidarəyə çatdırmaq
niyyətindədir» müddəası öz müqəddəratını təyin etmək prinsipinin
təsdiqi olmuş, lakin həmin prinsipin tam həyata keçirilməsi üçün iki mü
120
Dostları ilə paylaş: |