Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq

fənni 
kimi 
məktəblərdə 
öyrənilməyə 
başlandı. 
Azərbaycan 
Respublikasının  və  habelə  SSRİ-nin  tərkibinə  daxil  olan  dövlətlərin 
özlərinin inzibati hüquqları yox idi, ona görə də, SSRİ alimləri tərəfindən 
tərtib edilmiş inzibati hüquq bütün respublikalarda tədris edilirdi. 
18  oktyabr,  1991-ci  il tarixindən  etibarən  «Azərbaycanın  dövlət 
müstəqilliyi  haqqında  Konstitusiya  Aktı»na  əsasən  Azərbaycan  hüquq 
sistemində böyük dəyişikliklər baş verdi. 
İnzibati  hüquq  Azərbaycan  Respublikasının  hüquq  sisteminin 
geniş  sahələrindən  biridir  və  onun  təyinatı  sosial  sahənin  çoxtərəfli 
cəhətlərini  özündə  cəmləşdir  dövlət  idarəetmə  sahəsində,  icra 
hakimiyyətinin  fəaliyyəti  sahəsində  müxtəlif  ictimai  münasibətləri 
nizama salmaqdan ibarətdir. 
İnzibati hüquq respublikamızın hüquq sistemində xüsusi yer tutur 
və hüququn digər sahələrindən təkcə özünün nizama salma predmetinə 
görə fərqlənmir, o, həm də özünün ən çox çevikliyi ilə, eləcə də geniş 
nizama salma sahələrinə malik olması ilə xarakterizə olunur. 
Bununla  əlaqədar  olaraq,  ictimai  münasibətlərin  hüquqi 
tənzimlənməsində inzibati hüququn rolu və əhəmiyyəti böyükdür. 
Azərbaycan Respublikasında aparılan hüquqi dövlət quruculuğu 
prosesində ölkədə yaranmış şəraitdə buna daha çox ehtiyac vardır. Ona 
görə ki, inzibati hüquq normaları vasitəsilə dövlət idarəetməsi sahəsində 
aşağıdakı məsələlər həll edilir: 
■
 
dövlət  idarəetmə  sahəsində  daha  məqsədəuyğun  ictimai 
münasibətlər nizama salınır və möhkəmlənir; 
■
 
hüquqla nizama salınan ictimai münasibətlər mühafizə edilir; 
■
 
müasir  şəraitə  cavab  verməyən  ictimai  münasibətlər  dövlət 
idarəetmə sahəsindən sıxışdınlıb çıxarılır; 
■
 
yeni  ictimai  münasibətlərin  yaranmasına  və  inkişaf  etməsinə 
köməklik edilir. 
İnzibati  hüquqi  nizamasalmanın  bu  istiqamətləri  müasir  dövrdə 
son dərəcə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki Azərbaycan 
Respublikası  özünün  müstəqilliyini  bərpa  etdikdən  sonra, 
respublikamızda  aparılan  hüquqi  islahatlar  nəticəsində  bazar 
münasibətlərinə  keçirilməsi,  idarəetmə  sisteminin,  iqtisadiyyatın,  digər 
mədəni  və  həyat  fəaliyyətinin  digər  sahələrinin  idarə  edilməsi 
metodlarının yenidən təşkil olunması üzrə qəbul edilmiş normativ-hüquqi 
aktlar  yeni  idarəçilik  münasibətlərinin  nizama  salınmasına  və  inkişaf 
etdirilməsinə yönəldilmiş inzibati hüququn çoxsaylı normalarını özündə 
birləşdirir. 
21 

---

Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemində inzibati hüququn 
xüsusi  yeri  və  əhəmiyyəti  bir  daha  ondan  ibarətdir  ki,  inzibati  hüquq 
normaları  vasitəsilə  dövlət  idarəetmə  sahəsində  vətəndaşlann  hüququ 
statusu,  icra  hakimiyyətinin,  dövlət  orqanlannm  hüquqi  vəziyyəti  və 
vətəndaşlarla onların qarşılıqlı əlaqələri müəyyən edilir. İnzibati hüquq 
normaları  özünüidarəetmə  orqanlarının,  qeyri-hökumət  təşkilatlarının 
(inzibati  birliklər  və  fondlar)  hüquqi  statusunu,  eləcə  də  dövlət 
qulluqçularının və qeyri-hökumət təşkilatlarının qulluqçularının inzibati 
hüquqi statusunu müəyyən edir. 
§ 4. inzibati hüquqda idarəetmə nəzəriyyəsi və metodoloji 
problemlər 
Fransa inzibati hüquqi idarəetmə nəzəriyyəsi baxımından böyük 
təcrübəyə  malikdir.  Dövlət  aparatında çalışan  məmurlar  öz  gündəlik iş 
fəaliyyətlərini  həyata  keçirərkən  inzibati  hüququn  müddəalarını 
dönmədən  əldə  rəhbər  tuturlar.  İdarəetmə  nəzəriyyəsinin  mənbəyini 
qanuni sənədlər təşkil edir. İnzibati hüququn bu sənədləri normativ aktlar 
sayılır və təkcə idarəetmə orqanlarına aid deyil, məhkəmə orqanlarına və 
digər  orqanlara,  sahibkarlara,  özünüidarəetmə  orqanlarına  və 
vətəndaşlara aid edilir. 
Normativ  aktlar  əsas  etibarilə  daxili  normalardan  yaranaraq 
inzibati hüquq normalarına çevrilirlər. 
1958-ci ildə Fransa Konstitusiyasının 16-cı və 34-cü maddələrinə 
əsasən, dövlət idarəetmə orqanlarında çalışanların fəaliyyətlərinin qanun 
çərçivəsində həyata keçirilməsinə dair bir sıra qanun layihələri hazırlandı 
və qəbul edildi. 
Verilmiş  dövlətdaxili  aktları,  qanun  və  dekretləri  əhaliyə 
çatdırmaq  üçün  qanunvericilik  xəbərləri  də  dərc  edildi.  Beynəlxalq 
xarakterli  normativ  aktlar,  inzibati  hüququn  normativ  aktları  ilə 
birləşdirilərək dövlət tənzimlənməsində mühüm rol oynayırdı. Yəni bu 
hüquqi-  aktlar  qarşı-qarşıya  qoyulmur,  qarşılıqlı  surətdə  cəmiyyətdəki 
münasibətləri  tənzimləyirdi.  Bu  meyarların  hər  birinin  idarəetmə 
sistemində  öz  təminatları  vardır,  yəni  hər  biri  öz  funksiyalarını  həyata 
keçirir, buna görə də onlar inzibati hüquq sahəsində həm meyarlar, həm 
də əsas anlayışlar kimi qiymətləndirilir. 
«İnzibati  hüquq  rejimində  təsisatlar»  anlayışı  həm  ümumi 
hüququn hüquqi şəxslərinə, həm də ümumi (ictimai) xidmət vəzifələrini 
yerinə yetirən xüsusi təsisatlara aid edilir. 
Fransada uzun müddət hüquqi şəxslərin mövcudluğunu inkar 
22 

---

edirdilər. Bu anlayışı onlar uydurma hesab edir, təkcə fiziki şəxsləri qəbul 
edirdilər. Hal-hazırda Fransada hüquqi şəxslər də təsisatçılar kimi qəbul 
edilir. 
İnsanlar təşkilatda, assosiasiyada, həmkarlar ittifaqında və yaxud 
kommersiya strukturlarında çalışır, yaxud özləri ayn-ayrılıqda cəmiyyət 
yaradırlar. Beləliklə, bir hüquqi şəxsin timsalında bir neçə hüquqi şəxslər 
də birləşə bilərlər. Birləşmə nəticəsində onların birliyi yaranır. 
Məsələn, həmkarlar ittifaqları biri digəri ilə birləşərək həmkarlar 
ittifaqları konfederasiyalarını yaradırlar. Fransa hüququ istisna olmaqla, 
Anqlosakson  hüququnda  bir  qayda  olaraq  birliklər,  müəyyən  əmək 
kollektivləri ümumi məqsədə xilmət etmək üçün əmlakı birgə idarə etmək 
hüquqlarına malikdirlər. 
Fransada hüquqi şəxs əlamətləri olmayan birliklər də mövcuddur. 
Bunlardan valideynləri və uşaqları əhatə edən, hüquqi şəxs əlamətlərinə 
malik  olmayan,  fiziki  şəxslər  ittifaqından  ibarət  olan  ailələri  nümunə 
göstərmək olar. Bəzi hallarda isə müəssisə hüquqi şəxs olmaqla yanaşı, 
şirkətə  məxsus  olur,  əslində  onu  fiziki  şəxslər,  sahibkarlar  və  muzdlu 
işləyənlər təmsil etsələr də belə, onlar hüquqi şəxs sayılmırlar. 
Hüquqi şəxs insanların mütəşəkkil toplusu olmaq etibarilə ümumi 
tərifə malik olmaqla, mühüm element qismində çıxış edir və bir sıra kiçik 
hissələrə bölünür. 
Hər  yerdə  olduğu  kimi,  Fransada  da  fiziki  şəxslər  bir  yerə 
toplaşaraq qarşıya qoyduqları müəyyən məqsədlərə nail olmaq üçün birlik 
yaradırlar. Qarşıya qoyulan məqsədlər isə müxtəlif ola bilər: siyasi, idman 
və ya digər təyinatları qarşısına məqsəd qoyan vətəndaşlar kommersiya və 
yaxud sənaye müəssisələri yarada bilərlər. Hər iki halda təşkilatın hər bir 
üzvü öz mənafelərini qorumaq üçün birləşirlər. 
Maddi nemətlər termini Fransada adi şəxslər ilə hüquqi şəxslərin 
arasında  qarşılıqlı  əlaqələr  nəticəsində  yaranır,  onlann  bütün 
fəaliyyətlərinin inzibati hüququn normaları əsasında həyata keçirilməsinə 
kabinet üzvləri köməklik göstərirlər. 
1948-ci  ildə  verilmiş  dekretə  əsasən.  Nazirlər  Kabinetində 
islahatlar aparıldı, bir kabinetdə on üzvdən ibarət qrupların yaradılması 
müəyyən edildi. 
Nazirlər öz kabinetinin üzvlərinin köməyi ilə nazirliyin mərkəzi 
aparatının gündəlik fəaliyyətinə rəhbərliyi həyata keçirirdilər. 
Mərkəzi dövlət idarəetmə aparatlarının nazirləri səlahiyyətlərinə 
görə periferiya xidmətlərindən fərqlənirdilər. Mərkəzi dövlət 
23 

---