Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistratura məRKƏZİ»

 

 

28

4.  Qloballaşmanın  səmərəliliyinin  nəzərə  alınması  zəruriliyi.  Məlumdur  ki, 

müasir dövrdə beynəlxalq səviyyədə qloballaşma məsələləri ön pılana çəkilir, Bunun-

la  əlaqədar  respublikamzda  istehsal  olunan  sənaye  məhsulun  beynəlxalq  bazarda 

rəqabətqabiliyyətliliyini  təmin  etmək  üçün  qloballaşma  məsələlərinə  nəzər  yetirmək 

lazımdır. İlk  növbədə beynəlxalq aləmdə ölkələrin  ixtisaslaşma səviyyəsi  və konkret 

regionda  satılacaq  sənaye  məhsulunun  xammal  bazasının  səviyyəsi  analiz  olunmalı-

dır.  Bu  baxımdan  sənaye  siyasəti  işlənib  hazırlanarkən  beynəlxalq  bazarlar  çıxarıla-

caq sənaye məhsulunun prespektivliyini qiymətləndirmək üçün bu məsələlərə mütləq 

fikir verilməlidir.  

5.  Sənaye  siyasəti  inkişafın  strateji  məqsədlərinə  nail  olmaq  istiqamətində 

olmalıdır.  Bu  pripsini  məksədi  ondan  ibarətdir  ki,  sənaye  siyasəti  ümumi  iqtisadi 

inkişaf  strategiyasına  uyğun  olmaldır.  Yeni  inkişafın  straşi  məqsədlərinə  nail  olmaq 

üçün sənaye sənaye siyasəti dövlətin əlində bir rıçaq (aləti) olmalıdır. 

Sənaye siyasətinin prıoritet istiqamətlərinə aşağıdakılara daxildir: 

  dövlət təhlükəsizliyi baxımdan strateji məhsulların istehsalı. 

  infrasturukturanın  təlabatını  ödəyən  məhsulların  (nəqliyyət  vasitələri,  tikinti 

materialları, kimya və ya neft –kimya məhsulları və s.) istehsalı; 

  müəssisələrın texnki səviyyəsinin təmin edən məhsulların istehsalı; 

  ekoloji  və  texnoloji  baxımından  təhlükəsiz  məhsul  və  texnologiyaların 

hazırlanması; 

  elmtutumal yüksək texnologiyalı məhsulların islənib hazırlanması və istehsalı. 

Sənaye  siyasəti  “Dövlət  tərəfindən  işlənib  hazırlamış  sənayenin  Kompleks 

İnkişaf Proqramı”əsasında aparılmalıdır. 

Kompleks proqram hazırlanarkən bir sıra pirinsiplərə riayət edilməlidir. 

 Blok  pirinsipi  -  kompleks  proqramın  tərkibində  müxtəlif  istiqamətli  proq-

ramlar olmalıdır. Bu proqrmlar sənaye sterasında bir sıra sahələrin inkişafın, regional 

məsələləri, ekoioji məsələləri və s. problemləri əhatə etməlidir. 

---

 

 

29

 Konkertlik pirinspi - kompleks proqramın  tərkibində konkret sənaye  müəssi-

sələrinin  inkişaf  poqramları,  proqramın  yerinə  yetrilmə  vaxtı,  büdcəsi,  maliyyə 

mənbələri və s. məsələlər konkretləşdirilməlidir. 

 Stratejilik prinsipi -  olkə  iqtisadiyyatı  üçün strateji sənaye sahələrinə, strateji 

məhsullar istehsalını differensiallaşdırılmış yanaşma olmalıdır. 

 “Sənayenin  kompleks  inkişaf  Proqramı”nın  tərkibində  funksional  proqram-

larda  olmalıdır.  Funksional  proqram-ümumi  sənaye  əhəmiyyətli  olub  sənaye  sifera-

sında  sahə  proqramlarının  yerinə  yetirilməsi  ümumi  təminat  vasitəsidir.  Funksional 

proqramın məqsədləri aşağıdakılardır: 

 Sənayenin elmi-istehsal potensialının rəqabət qabiliyyətliyinin təmin etmək. 

 Sənayedə bazar infrasrurukturunun yaradılması 

 Sənaye müəssisələrini ödəmə qabiliyyətliliyini bərpa etmək 

  Sənaye  müəssisələrinin  informosiya  təminatı  və  s.  yuxarda  qeyd  etdiyimiz 

məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  fikirimizcə  “Sənayenin  Kompleks  İnkişaf  Proqramı”na 

aşağdakı funksıonal proqramlar daxil edilməlidir. 

 Müəssisələrin qarşıqlı borc öhdəliklərinin silinməsi” proqramı. 

 Müəssisələrin maliyyə sağlamlaşması əsasında islahatların aparılması.  

Ayrı-ayrı ölkələrin təcrübələri və onların müxtəlif dövrlərdə həyata keçirdikləri 

fərqli siyasətlərin tətdiqiq əsasında sənaye siyasətinin 3 modelini fərqləndirmək olar: 

1.  İxracyönlü sənaye syiasəti modeli  

2.  İdxalı əvəzləmə modeli  

3.  İnnovasiya modeli. 

İxracyönlü  sənaye  syiasəti  modelində  ixrac  üçün  nəzərdə  tutulan  məhsullar 

istehsalınını  hərtərəfli  həvəsləndirilməsi  tədbirləri  üstünlük  təşkil  edir.  İxracyönlü 

rəqabətqabiliyyətli  sahələrin  inkişafı  və  dəstəklənməsi      sənaye  siyasətində  başlıca  

istiqamət  olur. Bu modelin  üstünlüyü ondadır ki,  güclü rəqabətqabiliyyətli sahələrin 

inkişafı  yolu  ilə,  bir  tərəfdən,  ölkə  dünya  təsərrüfatına  inteqrasiya  olunur,  dünya 

bazarlarına  və texnologiyalara çıxış əldə edir, digər tərəfdən isə, multiplikativ effekt 

hesabına  digər  sahələrin  inkişafı  üçün  şərait  yaranır.  İxracyönlü  sənaye  siyasəti 

---

 

 

30

modelini uğurla həyata keçirən ölkələr sıpasına Yaponiyanı, Cənubi Koreyanı, Çilini, 

Malayziyanı, Sinqapuru, Tailandı və s. aid etmək olar. Venesuela və Meksika isə bu 

modeli  tətbiq etsələr də uğur qazana bilmədilər. 

İdxalı  əvəzləmə  modeli  milli  istehsalın  inkişafı  əsasında  daxili  bazarın  

tələblərinin  təmin  edilməsi  strategiyasını  əks  etdirir.  Bu  model    proteksionist 

(himayəçilik)  siyasətinin  yeridilməsini  və  milli  valyutanın  kuprsunun  sabit 

saxlanmasını 

nəzərdə  tutur.  Bu 

model    tədiyə  balansının  strukturunu  

yaxşılaşdırmağa,  daxili  tələbin  ödənilməsini  və  məşğulluğu  təmin  etməyə  imkan 

verir. Çin və Şimali Koreya ötən əsrin 80-cı illərində bu modelə üstünlük vermişdir. 

İnnovasiya  modelinin  tətbiqi  zamanı  ölkənin  iqtisadi  inkişafı    yüksək 

texnologiyalı  və  kapitaltutumlu  istehsallar  əsasında  texnoloji  və  ictimai  inkişafın  ən 

yeni  meyllərinə söykənir. Sənaye syiasətinin  innovasiya  modeli ölkənin elmi-texniki 

potensialının  inkişafına,  onun  beynəlxalq  arenada  rəqabət  qabiliyyətinin  artmasına 

imkan  verir;  təhsilin  inkişafını  stimullaşdırır  və  daxili  tələbin  ödənilməsini  təmin 

edir;  iqtisadiyyatı  yüksək əlavə  dəyərli  məhsullar  istehsalına   istiqamətləndirir  və s. 

Bu model ABŞ,  Yaponiyada və Cənubi Koreyada uğurla tətbiq olunmuşdur. 

Sənaye-struktur  siyasəti.  Sənaye-struktur  siyasəti  bir-biri  ilə  sıx  əlaqəli  və 

bir-birini qarşılıqlı tamamlayan makroiqtisadi, sahə, texnoloji, regional və beynəlxalq 

xarakterli  tədbirləri  əhatə  edir.  Sənaye-struktur  siyasəti  ümumi  iqtisadi  islahatlar 

proqramınınn  üzvü  tərkib  hissəsi  olmalıdır.  Sənaye-struktur  siyasətinin  qarşısında 

duran vəzifələr:  

 Sənayenin  müstəqil  ölkənin  iqtisadi  inkişaf  tələblərinə  cavab  verən    struk-

turunun formalaşdırılması; 

 Milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin təmin edilməsi üçün istehsalın mode-

rnləşdirilməsi və resursqoruyucu texnologiyaların tətbiqi əsasında sənayenin texnoloji 

cəhətdən yenidən qurulması; 

 Ölkənin  regionlarında  sənaye  istehsalının  dirçəldilməsi  və  regionların  inkişa-

fının təmin edilməsi;  

 Müasir dünya təsərrüfatına səmərəli inteqrasiyanın təmin edilməsi;  

---