54
müqavilə vasitəsilə müəyyən edilir. Şirkətin adından bu müqaviləni direktorlar
şurasının sədri və ya bu iş üçün səlahiyyət verilmiş şəxs imzalayır.
Korporativ idarəetmə təcrübələri müşahidə şurasında maliyyə, hüquq və işgüzar
səriştə və təcrübəyə malik üzvlərin təmsil olunmasını və kifayət qədər tərkibli
olmasını tələb edir. Digər tərəfdən, böyük tərkibli şuralar kifayət qədər çevik olmur.
Bir cox Avrasiya ölkələrinin qanunvericiliyi müşahidə şurası üzvlərinin minumum
sayını 3-5 nəfər arasında müəyyənləşdirir. Azərbaycan banklarında müşahidə şurası
üzvlərinin sayı ən azı üç nəfər olması tələb olunduğu halda, şirkətlər üçün
qanunvericiliklə hər hansı minimum və ya maxsimum həd müəyyən edilmir.
Cədvəl 5-də müşahidə şurası üzvləri təsvir olunmuşdur. Əlavə olaraq banklarda
müşahidə şurası üzvlərinin səlahiyyət müddəti dörd ildən artıq olmamaqla müəyyən
edildikdə, şirkətlərin müşahidə şurası üzvlərinin səlahiyyət müddəti üç ildən artıq
olmamaqla təyin edilir. Müşahidə şurasının fəaliyyəti səhmdarların hüquqlarının
reallaşdırılması, onların maraqlarının təmin edilməsi istiqamətində tədbirlərə
yönəldilməlidir. Bu baxımdan, səhmdarların idarəetmə funksiyalarının həyata
keçirilməsi formasının ümumi yığıncaq olduğunu nəzərə alsaq, ümumi yığıncağın
işinin təşkili xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bununla əlaqədar, müşahidə şurası ümumi
yığıncağın keçirilmə tarixini müəyyən etməli, gündəliyi təsdiq etməli, Standartların
VI fəslinə uyğun olaraq səhmdarlara bildirişin ünvanlanmasını və onları zəruri
məlumatlarla təmin edilməsini təşkil etməlidir. (“Banklarda korporativ idarəetmə
standartları” haqqında qanun )
Eyni zamanda, müşahidə şurası ümumi yığıncağın keçirilməsi ilə bağlı lazımi
şəraitin yaradılmasını da təmin etməli: yığıncağın keçiriləcəyi yeri seçməli, həmin
yeri lazımi qaydaya salmalıdır. Bununla yanaşı, iclasın keçirilməsi və iclasda qayda-
qanuna riayət edilməsi üzərində nəzarətin təşkili də müşahidə şurasının üzərinə düşür.
Həm bank həm də şirkətlərin müşahidə şurasının yığıncaqlarının keçirilməsi tezliyi
qanunla rübdə bir dəfədən az olmamaq şərti ilə müəyyən edilibdir. İclasların
keçirilmə üsulu: aylıq, ildə 2-3 dəfə, rüblük və digər. Cədvəl 6.
55
Korporativ idarəetmə prinsiplərindən biri də müşahidə şurasının üzvlərinə
müvafiq muzdun ödənilməsidir. Yalnız on şirkətdə müşahidə şurasının üzvlərinə
muzdun ödənilməsi sistemi mövcud olması müəyyən edilmişdir. Azərbaycan
qanunvericiliyində şirkətlərin müşahidə şurasının üzvlərinə muzdun ödənilməsi
forması müəyyən edilməmişdir, lakin banklar üçün bu bankın bölüşdürülməmiş
mənfəətinin faiz şəklində və ya əmək haqqı formasında müəyyən edilir.
Qanunvericiliyə əsasən şirkətin icra orqanı rolunda təkbaşçı icra orqanı
(direktor,baş direktor) və ya kollegial icra orqanı (idarə heyəti, müdiriyyət) çıxış edir.
Cəmiyyətin icra orqanları cəmiyyətin korporativ idarəetmə sisteminin vacib pilləsidir.
İcra orqanları cəmiyyətin fəaliyyətinə cari rəhbərlik edir, cəmiyyətin inkişaf strategi-
yasında və maliyyə-təsərrüfat planında nəzərdə tutulan tədbirləri həyata keçirir.
Kollegial icra orqanı şirkətin sıhmdarlarının (iştirakçılarının) iradəsi ilə yaradıla bilər.
Səhmdar cəmiyyətlərində bu orqanı ümumi yığıncaq və ya direktorlar şurası
tərəfindən yaradılır. İdarə heyəti üzvlərinin sayı, müddəti, kollegial icra orqanının
səlahiyyəti şirkətin nizamnaməsi ilə müəyyən olunur. Kollegial icra orqanının
iclasının keçirilməsi, çağırılma qaydası nizamnamə və daxili sənədlərlə müəyyən
edilir. Məsələn, şirkətin daxili sənədlərini təstiq etmə səlahiyyəti təkbaşçı və
kollegial orqanların səlahiyyətinə daxildirsə, bu zaman konkret sənədlərin qəbul
67%
23%
10%
Cədvəl 5. Müşahidə
şurasınn üzvlərini
təsviri
iri səhmdarlar
və onlarla
ə
laqəli şəxslər
müstəqil
üzvlər
digər
44%
6%
38%
12%
Cədvəl 6. Müşahidə
şurası iclasların tezliyi
Aylıq
İldə 2-3 dəfə
Rüblük
Digər
56
edilməsi orqanlar arasında bölünməlidir. Məsələn, müdir (kollegial orqanın sədri)
daxili nizam qaydalarını, işçilərin attestasiyası haqqında əsasnaməni təstiq edir, idarə
heyəti isə əməkdaşların maddi stimullaşdırılmasını və işçilərə əlavə imtiyaz verilməsi
haqqında qərarı təstiq edir və s.
İdarə heyətinin səlahiyyətlərinə səhmdarların ümumi yığıncağının və Müşahidə
şurasının səlahiyyətlərinə aid olan məsələlər istisna olmaqla, cəmiyyətin gündəlik
fəaliyyətinin idarə edilməsi ilə bağlı bütün məsələlər daxil edilə bilər. Cəmiyyət idarə
heyətinin səlahiyyətlərini həmin orqanın əsasnaməsində müəyyən etməlidir. İdarə
heyəti öz fəaliyyəti haqqında Müşahidə şurasına məlumat və hesabatlar verməlidir.
İdarə heyətinin üzvləri peşəkar surətdə hərəkət edərək Müşahidə şurası üzvlərinin
vəzifələrinə analoji olaraq cəmiyyətə sadiqlik göstərməli və qayğı ilə yanaşmalıdırlar.
Müşahidə şurası cəmiyyətin yüksək vəzifəli şəxslərinin müvəqqəti və ya daimi
olaraq işlərini tərk etməsi hallarında şuranın necə hərəkət edəcəyini müəyyən edən
fəaliyyət davamlılığı (menecmentin əvəz edilməsi) planını hazırlamalıdır. Bu
prosesdə ona dəstək olmaq üçün, idarə heyəti müşahidə şurasına cəmiyyətin əsas
vəzifəli şəxslərini əvəz edə biləcək işçilərin siyahısını təqdim etməlidir. Kollegial icra
orqanı öz qərarlarını mütəmadi keçirilən iclaslarda qəbul edir.İdarə heyətinin hər bir
üzvü səsvermədə bir səsə malikdir və idarə heyətinin hər bir üzvü öz fəaliyyəti üzrə
fərdi məsuliyyət daşıdığı üçün bu səsi digər şəxsə verə bilməz.
Azərbaycandakı ASC-lərdə korporativ idarəetmənin durumunu başa düşmək
üçün, Azərbaycandakı korporativ mühit haqqında bəzi ümumi məlumatları nəzərdən
keçirmək vaibdir. Hazırda korporativ idarəetmə təcrübələri inkişaf mərhələsindədir.
Qabaqcıl korporativ idarəetmə tədbirləri əməliyyat mühitindən asılı olduğundan,
Cədvəl olan məlumatlar idarəetmə orqanları arasında vəzifələrin bölüşdürülməsi
korporativ idarəetmə təcrübələrini başa düşməyə kömək edəcək.