Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 20,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Konservatoriya
4 “Konservatoriya” jurnalı 2017№ 2 (36) Əhsən ƏHMƏDOV AMK-nın baş müəllimi Email: ehsen.ehmedov@gmail.com ARİF BABAYEVİN TƏSNİF YARADICILIĞI Xülasə: Arif Babayevin yaratdığı mahnı və təsniflər 30-a yaxındır. Onların çoxu Segah təsnifləridir. Göstərilən təsniflərin məzmunu ehtiras, hicran və şikayət lirikası motivlərini özlərində əks etdirir. Açar sözlər: Arif Babayev, təsnif, ifa, mahnı, muğam Görkəmli xanəndə Arif Babayev həm də 30-a yaxın mahnı və təsnifin müəllifi kimi tanınır. Bu nümunələr əməkdar müəllim, professor Malik Quliyev tərəfindən nota salınaraq 2012-ci ildə məcmuə şəklində nəşr olunmuşdur (1). Məcmuədəki təsniflərin təhlili onu göstərir ki, xanəndənin çox sevdiyi “Segah” muğamı onun yaradıcılığında Segah təsniflərinin üstünlük təşkil etməsini şərtləndirmişdir. Bunlardan “Ay mənim məhəbbətim”, “Gəl, gəl maralım gəl”, “Gəncədən fayton gəlir”, “Gəl məni aldatma gözəl, bəxtəvər”, “Qara telin incə belə” sözləri ilə tanınan təsniflər xanəndələrin repertuarına “Segah” təsnifləri kimi daxil olmuşdur. Lakin bununla yanaşı, digər muğamlara əsaslanan təsniflər də məcmuədə yer almışdır. Məzmununa gəldikdə isə onu deməliyik ki, göstərilən təsniflər özlərinin melodik çalarlığı baxımından ehtiras, hicran və şikayət lirikası motivlərini əks etdirir. Təsniflərin sözlərindəki sadəlik, səmimilik, musiqinin lirikliyi dinləyicini düşünməyə, sevməyə səsləyir, insanın mənəvi dünyasını zənginləşdirir. Son dövrlərdə daha çox məşhurlaşan “Samovarın xəkəsi” təsnifinin sözlərinə diqqət ye- tirsək bunun şahidi olarıq: Samovarın xəkəsi, Yoxdur yarın vəfası. Yara bir köynək aldım, Güləbatın yaxası. *** Gülən gülün eylərəm, Gülü xəndan eylərəm. Öz yarımı versinlər, Özgəsini neylərəm. Lirik xalq mahnıları ruhunda olan bu nümunə öz musiqi quruluşuna görə poetik mətnlə sıx bağlıdır. Mahnının hər melodik bəndi üç cümlədən ibarətdir. Birinci musiqi cümləsi üç ibarədən təşkil olunur. Əsas musiqi ibarəsinin (2 xanə) oxunmasından sonra nəqəratvari sözlərlə oxunan musiqi ibarəsi (1 xanə) ona cavab intonasiyası ilə səslənir. Üçüncü ibarə (2 xanə) musiqi cümləsini yekunlaşdıran kadensiya əhəmiyyətinə malikdir. 5 Muğamşünaslıq UOT: 781,7 Əhsən Əhmədov - Arif Babayevin təsnif yaradıcılığı Mahnının melodiyası do diyez mayəli şur məqamına əsaslanır. Burada hər bir ibarə məqamın pillələri üzərində gəzişməklə istinad pilləsinə dayaqlanır. Musiqi ibarələri müxtəlif diapazon həcmində olub, enən hərəkət xəttinə əsaslanır. Birinci ibarə məqamın kvarta tonundan (fa diyez) mayəyə enir. İkinci ibarə daha geniş diapazonludur və kvinta tonundan (sol diyez) enən hərəkətlə mayədən bir ton aşağı – məqamın əsas tonunda (si) dayanır. Üçüncü fraza isə yığcam şəkildə tersiya diapazonunda (mi səsindən başlayaraq) mayə ətrafında dolanan hərəkətlə tam kadensiya əmələ gətirir. Daha sonrabu musiqi cümləsinin ikinci dəfə yeni mətnlə təkrarlanması verilir. Üçüncü cümlə birincinin dəyişilmiş variantını təşkil edir. Lakin bu musiqi cümləsi quruluşuna görə fərqlənir. Musiqi quruluşunda başlanğıc fraza dəyişikliyə məruz qalır və musiqi mətninə yeni intonasiya daxil edilir. Sözsüz (asaitinin təkrarlanması əsasında) oxunan kiçik diapazonlu üç ibarə məqamın istinad pillələri ətrafında gəzişməklə qurulur. 6 “Konservatoriya” jurnalı 2017№ 2 (36) Bundan sonra əsas musiqi cümləsinin ikinci və üçüncü ibarələri təkrarlanaraq melodiyanı yekunlaşdırır. Melodik quruluşda iki eyni cümlədən sonra üçüncü cümlənin fərqli başlanğıcla oxunması nəqərat xarakterli səslənmə əmələ gətirir. Göründüyü kimi, mahnının melodiyası şur məqamına əsaslanmaqla, “Dilkeş” muğamının intonasiya xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. “Gəl, gəl maralım” sözlü “Segah” təsnifində istifadə olan bayatılara diqqət yetirsək, aşiqin tanrıya yalvarmasının, sevgilisini arzulamasını dilə gətirməsinin şahidi oluruq. Tanrı məni quş eylə, Yaradıb gümüş eylə, Mən bu yoldan keçəndə Yarı mənə tuş eylə. *** Gəlirdim süzə-süzə, Qızılgül üzə-üzə Yar mənə qaş-göz atdı, Tellərin düzə-düzə. Bu təsnifin melodiyası re diyez mayəli segah məqamının istinad pillələrinə əsaslanaraq qurulur. Melodiya üç musiqi cümləsindən ibarətdir. Birinci cümlə zildən başlayaraq, enən hərəkətlə fa diyez səsində – segah məqamının VI pilləsində dayanır ki, bu cür hərəkət xətti “Manəndi-müxalif” şöbəsi üçün səciyyəvidir. İkinci cümlədə məqamın pilləlləri üzərində enən hərəkət xətti davam etdirilərək mayədə tamamlanır. 7 Muğamşünaslıq UOT: 781,7 Əhsən Əhmədov - Arif Babayevin təsnif yaradıcılığı Lakin melodik fikrin yekunlaşması və tam kadensiya üçüncü cümlədə verilir. Bu cümlə ikincinin variantlı təkrarına əsaslanaraq, məqamın əsas istinad pillələri ətrafında gəzişməni əks etdirir. Təsnifin quruluşunda kuplet formasına uyğun cəhətlər özünü göstərir. Belə ki, birinci cümlə zildə səslənməsinə və çağırış intonasiyalı melodik quruluşuna görə bəndi təmsil edir, ikinci və onun variantı olan, eyni sözlərin təkrarlanmasına əsaslanan üçüncü cümlələr isə nəqərat xarakterlidir. Rasim Kərimlinin sözlərinə bəslənmiş Segah təsnifi də dinləyicilərin sevimli mahnılarından birinə çevrilmişdir. Mahnının poetik mətni lirik məhəbbət etiraflarına əsaslanır: Ürəyimin közüsən, Söhbətisən, sözüsən. Sən könlümün özüsən Dözə bilmirəm sənsiz. *** Ay, mənim məhəbbətim, Ay, mənim ülviyyətim, gəl! Təbim, təravətim gəl gülüm… Eşqim, məhəbbətim gəl! Mahnı üç hissəli formada qurulmuşdur, kənar hissələr təkrarlanır, orta bölmədə kulminasiya özünü göstərir. Mətnin hər bəndi bir bölmənin əsasını təşkil edir. Hər bölmə özlüyündə bir melodik perioddan ibarətdir. Mahnının melodiyası do diyez mayəli segah məqamına əsaslanır. Birinci hissə təkrar quruluşlu iki cümlədən ibarətdir. Musiqi cümləsi iki xanəlik ibarələrdən əmələ gəlir. Başlanğıc ibarə segahın VI pilləsindən (mi səsi) başlayıb, dalğavari gəzişən hərəkətlə həmin pillədə bitir və yarım kadans yaranır. Növbəti ibarə bir pillə aşağı sekvensiya şəklində başlanır və həmin pillələyə istinad edərək, enən hərəkətlə mayədə tam kadansla bitir. Yüklə 20,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|