Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 20,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- On iki muğam
- Konservatoriya
- Altı avaz
- İyirmi dörd şöbə
27 Muğamşünaslıq UOT 781,7 Ruslan Tağıyev - “İsfahan” muğamı VI-XIV əsrlərdə yeddi avazatın yeddi səma cisimləri ilə, dörd şöbənin isə dörd rənglərlə və dörd hava əlamətləri ilə bağlı olduğunu göstərmişdir. Səlahəddin əs-Səfadinin 12 əsas muğam 12 Bürc 7 Avazat 7 səma cisimləri 4 şöbə 4 rəng 4 hava əlamət 1 Rast Qoç Gəvəşt Saturn Yegah Sarı qızılı Isti quru 2 Əraq Buğa Novruz Yupiter Dügah Təbii qırmı Isti nəm 3 İsfahan Əkizlər Səlmək Mars Segah Təbii səma Soyuq nəm 4 Zirəfkənd Xərçəng Şahnaz Günəş Çahargah Təbii qara Soyuq quru 5 Büzürk Şir Mayə Venera 6 Zənguləh Qız Gərdaniyə Merkuri 7 Rəhavi Tərəzi Hisar Ay 8 Hüseyni Əqrəb 9 Hicaz Oxatan 10 Busəlik Oğlaq 11 Nəva Dolça 12 Üşşaq Balıq Onu da qeyd edək ki, Səfadinin təqdim etdiyi muğam cədvəlində on iki klassik muğamlardan yeddi avaz və dörd şöbənin əmələ gəlməsi açıq şəkildə göstərilmişdir (4, s.33). XIV əsr Azərbaycan muğam mədəniyyətinin formalaşmasında müstəsna xidmətlər göstərmiş görkəmli şəxsiyyətlərdən biri də Əbdülqadir Marağayidir.S.Urməvi məktəbinin layiqli davamçısı olan Əbdülqadir Marağayi Azərbaycanın qədim şəhərlərindən biri olan Marağa şəhərində anadan olmuş və öz ləqəbini elə bu şəhərin adından götürmüşdür.Ə.Marağayi bir çox elmi risalələrin müəllifidir. Onun yaratdığı elmi əsərlərindən, “Şərhül-Kitabül ədvar”, “Züldətül-ədvar”, “Fəvait-i əşərə”, “Came Əl-Əlhan” (“Melodiyaların toplusu”) və b. adlarını misal göstərmək olar. “Muğam” termininin ilk dəfə olaraq elmə gətirilməsi Ə.Marağayinin adı ilə bağlayırlar (4, s.35). Bundan başqa alim “Şərhül-Kitabül ədvar”, “Fəvait-i əşərə” və “Came Əl-Əlhan” risalələrinin hər üçündə on iki klassik muğamdan altı avaz və iyirmi dörd şöbənin yaranması barədə geniş söhbət açmışdır (3, s.193-194). On iki muğambunlardır: “Üşşaq”, “Nəva”, “Busəlik”, “Rast”, “Hüseyni”, “Hicaz”, “Rəhavi”, “Zəngulə”, “İraq”, “İsfahan”, “Zirəfkənd” və “Büzürk”(3, s.198-199). Marağayi on iki muğamdan altı avazın yaranması barədə də çox maraqlı fikirlər söyləmişdir: “Avazların yaranışı iki muğamın birləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. Məsələn: “Novruz” avazı “Hüseyni” və “İsfahan” muğamlarının, “Gəvəşt” avazını “Hicaz” və “Büzürk” muğamlarının, “Səlmək” avazı “Üşşaq” və “Rast” muğamlarının, 28 “Konservatoriya” jurnalı 2017№2 (36) “Gərdaniyə” avazı “Əraq” və “Zəngulə” muğamlarının, “Mayə” avazı “Nəva” və “Busəlik” muğamlarının, “Şahnaz” avazıisə “Rəhavi” və “Zirəfkənd” muğamlarının birləşməsindən yaranır” (3, s. 198-199). Altı avaz bunlardır: “Novruz”, “Gəvəşt”, “Səlmək”, “Gərdaniyə”, “Mayə” və “Şahnaz”. Bundan başqa alim “Dügah” muğamından başlayaraq 24 şöbənin quruluşuna da aydınlıq gətirmişdir: “Dügah”ın iki pərdəsi bud tani (yəni böyük ton) intervalını əmələ gətirir (fa-sol). İkinci şöbə “Segah” üç tondan ibarətdir. “Tanini” intervalına bütöv ton əlavə etməklə əmələ gəlir (fa-lya). Üçüncü şöbə “Çahargah”dır. “Segah”a bir mücənnəb, kiçik bütöv tonun birləşməsindən əmələ gəlir. Dördüncü şöbə “Pəncgah”dır.Beş pərdədən ibarətdir və “Çahargah”a bir mücənnəb intervalı əlavə olunması ilə yaranır.Beşinci şöbə “Əşiran”dır və on tondan ibarətdir.Altıncı şöbə “Novruzi-ərəb”dir, dörd pərdədən ibarətdir.Yeddinci şöbə “Mahur” şöbəsidir.Bu şöbə “Gərdaniyə” və “Üşşaq”dan ibarətdir.Səkkizinci şöbə “Novruzu-Xara”dır, altı pərdədən ibarətdir.Doqquzuncu şöbə olan “Hisar” səkkiz pərdədən ibarətdir. Onuncu şöbə “Bayatı” beş pərdədən ibarətdir. On birinci şöbə “Nühuft”, səkkiz pərdədən ibarət 64-cü dairədir.Birinci təbəqənin dördüncü şəkli və ikinci təbəqənin altıncı şəklinin birləşməsindən yaranmışdır. On ikinci şöbə olan “Üzzal”ın beş pərdəsi var və “Hicaz”ın ikincisinə tanini intervalının əlavə edilməsi ilə əmələ gəlir.C-D koron E-koron-F-G (Koron - 1/2 bemol ton deməkdir) (3, s. 486). On üçüncü şöbə olan “Ouc” səkkiz tondan ibarətdir və 72-ci dairədə yerləşir.On dördüncü şöbə “Neyriz”dir. Bu şöbə iki cür olur. Birinci beş səsdən, ikincisi isə “Neyriz kəbr” adlanır və səkkiz səsdən ibarətdir. “Mübərriqə” on beşinci şöbədir və mücənnəb intervalından ibarətdir.On altıncı şöbə “Rəkb”dir və iki növdə olur.Birincisi üç tondan, ikincisi səkkiz pərdədən ibarətdir.On yeddinci şöbə “Səba” adlanır.“Səba” “Segah” tonikasından başlayan “Novruzi ərəb”dir.On səkkizinci şöbə olan “Hümayun” yeddi səsdən ibarətdir.On doqquzuncu “Nəhavənd” şöbəsidir.Bu şöbə səkkiz səsdən ibarətdir.İyirminci şöbə “Zabul”, “Segah”a bənzəyir, lakin yuxarı tərəfdən bir “irha” intervalı əlavə edilmişdir. İyirmi birinci şöbə olan “İsfahan” yeddi səslidir.İyirmi ikinci şöbə “Huzi”dir, altı səsdən ibarətdir.İyirmi üçüncü şöbə “Rui-İraq”dır.Bu şöbə altı səsdən ibarətdir. İyirmi dördüncü şöbə olan “Mühəyyər” səkkiz səsdən ibarət 52-ci dairədə yerləşir” (3, s.196- 197). İyirmi dörd şöbə bunlardır: “Dügah”, “Segah”, “Çahargah”, “Pəncigah”, “Əşiran”, “Novruzu-ərəb”, “Mahur”, “Novruzu-Xara”, “Hisar”, “Bayatı”, “Nühuft”, “Üzzal”, “Ouc”, “Neyriz”, “Mübərriqə”, “Səba”, “Rəkb”, “Hümayun”,“Nəhavənd”, “Zabul”, “İsfahan”, “Huzi”, “Rui-İraq” və “Mühəyyər”. Ə.Marağayi muğamlarla bağlı cədvəldə “İsfahan”ı həm əsas muğam, həm də şöbə kimi göstərmişdir (4, s.34-35). On iki muğam 1.Üşşaq 2. Nəva 3. Busəlik 4. Rast 5. Hüseyni 6. Hicaz 7. Rəhavi 8. Zəngulə 9. İraq 10.İsfahan 11. Zirəfkənd 12.Büzürk Yüklə 20,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|