212
mik tozun ona düşməsi nəticəsində baş verir. Bu halda
əsas rol Yerin vulkanik və fulid fəallığa məxsus olması-
dır. İri vulkan püskürmələri zamanı atmosferə (aşağı
qatlarla bərabər üst qatlara da) böyük həcmdə qaz və kül
atılır. Hava axınları isə onları böyük məsafədə yayırlar
və onun təsiri bəzi vaxtlar bir neçə il hiss olunur. Buna
misal olaraq bütün tarixdə ən güclü vulkan 1883-cü ildə
püskürən Krakatau vulkanı olub. Bu vulkan o qədər
güclü olub ki, onun sahəsi 4800 km uzaqlıqda, Hind
okeanında eşidilib. Vulkanik külün xırda və bərk
hissə-
cikləri təxminən 20 km hündürlüyə 75 milyon kub metr
məsafəyə atılıb. Bu kül sonrakı aylarda bütün yer kürə-
sini, əsas etibarı ilə orta en dairəsi qurşağını əhatə edib.
Bu cür fəlakətli püskürmələr indi də baş verir. XX əsrin
90-cı illərin əvvəlində Filippində Pinatubo və Çilidə
Xodson Vulkanın püskürməsi buna misal ola bilər. Sa-
xara səhrasının üzərində yaranan toz buludları, sonra
şərqi və şimali şərqi küləklərlə
bütün Qərbi Afrikaya
yayılıb. Atmosferin antropogen çirklənmə mənbələri da-
ha çoxdur. Onun vurduğu zərər daha güclü olur. At-
mosfer çirkənməsinin əsas mənbələrinə aşagıdakılar
aiddir. İstilik energetikası, metallurgiya, kimyəvi və
neft–kimyəvi, sellüloz-kağız sənayəsi,
inşaat sənayəsi,
avtomobil nəqliyyatı və s. İnsan fəaliyyətinin nəticəsin-
də çirkləndirici maddələr atmosferə əsas iki şəkildə
aerozol və qaz halında olan müxtəlif maddələr olur.
Aerozol çirklənmə bu, atmosferin iri və xırda
hissəli
dispersiya halında olan bərk və maye maddələrlə çirk-
lənməsidir.
Dostları ilə paylaş: 
